Microsoft Word C?f?rov ?D?Biyyat
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
Nizami Cəfərov 50 Ədəbiyyat tariximizin ustad dərsləri Akademik Isa Həbibbəylinin hər yazısını oxuyanda, hər çıxışına qulaq asanda bütün dərinliyilə dərk edirəm ki, o, yalnız ədəbiyyatın «dış strukturu»ndan – sosiologiyasından, mətnşüna- sılığından, ideologiyasından yox, həm də «iç strukturu»ndan – ruhundan, törəmə metodologiyasından, təzahür (və cərəyanlaş- ma) texnologiyalarından gəlir. Və necə yazırsa o cür də danışır, necə danışırsa o cür də yazır… Hansı mövzuda danışırsa danış- sın, yazırsa yazsın, həmişə hiss eləmişəm ki, ədəbiyyat adlanan fenomenin mahiyyətini açmağa, onun gözə görünən tərəflərilə yanaşı, gözə görünməz mübhəmlərini də kəşf etməyə çalışmaqla həmin məqamda elə bir bütöv elmi-intellektual təsəvvür yaradır ki, hər cümləsini sitat gətirmək olar və güman etmirəm ki, onun neçə on illər ərzində həm dediyi, həm də yazdığı həmin sitatlıq cümlələri (fikirləri!) arasında azacıq bir ziddiyyət olsun… Niyə?.. Ona görə ki, Isa Həbibbəyli bütün ömrü boyu ustadlardan dərs alıb… Və mən Isa müəllimi, yaxşı tanıdığım keçən əsrin 80-ci illərində necə görmüşdümsə, məntiqinin mükəmməlliyində, axtarış eşqinin həmkarları ilə müqayisəyə gəlməz qaynarlığında (və eyni zamanda, nə qədər paradoksal olsa da, düşüncəsinin, təfəkkürünün təmkinində, təvazökarlığında) bu gün də elə görü- rəm… Görürəm və sevinirəm ki, bizə (öz həmkarlarına) XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəlləri Azərbaycan ədəbiyyatını yeni materiallar, ideyalar, estetik prinsiplər əsasında oxutduran bir ədəbiyyat tarixi mütəxəssisi, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə yeni gözlə baxan bir metodoloq, müasir ədəbi prosesi hərtərəfli «spektrləşdirməy»ə çalışan bir nəzəriyyəçi var… Özü də, adət etdiyimizin əksinə olaraq, kənardan yox, öz içimizdən, daxili- Ədəbiyyat söhbətləri 51 mizdən (ruhumuzdan!) gəlir… Özünü dərk etmiş millət ustad dərslərini kənardan ala bilməz… Isa Həbibbəylinin «Ədəbi şəxsiyyət və zaman» kitabı ustad dərsləridir… Kitabın ön sözündə deyilir: «Böyük ədəbiyyat Zamana münasibətdə çox ciddi tərəf- müqabildir. Qarşılıqlı münasibətlərdə ədəbiyyat ağırlıq təşkil edəndə Zaman irəli gedir. Nizami Gəncəvinin «Xəmsə»si, Mə- həmməd Füzulinin «Leyli və Məcnun»u, Mirzə Fətəli Axundza- dənin «Təmsilat»ı, Cəlil Məmmədquluzadənin «Ölülər»i və «Molla Nəsrəddin»i, Mirzə Ələkbər Sabirin «Hophopnamə»si, Hüseyn Cavidin «Iblis»i (mən buraya Səməd Vurğunun «Azər- baycan»ını da daxil edərdim – N.C.) Zamanla münasibətdə ağır gələn əsərlərdir. …Yazıçı Zamanı düşündürən və qabaqlayan böyük ideal- lar səviyyəsinə çatdıqda ədəbi şəxsiyyətə çevrilir»… Isa Həbibbəylinin ədəbiyyat marağı (və təfəkkürü, düşün- cəsi) qədər geniş miqyas-mündərəcəyə malik «Ədəbi şəxsiyyət və zaman» kitabı bir də ona görə mükəmməldir ki, ideya-məz- munca konseptual, ifadə-üslubca aydın, anlaşıqlı və məntiq- lidir… Görkəmli ədəbiyyatşünasın son illər Azərbaycan ədəbiy- yatı tarixşünaslığına gətirdiyi mühüm bir yeniliyin böyük maraq doğurması heç də təsadüfi deyil və həmin yenilik Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin elmi-nəzəri baxımdan əsaslandırılmış dövr- ləşdirmə konsepsiyasının onun tərəfindən işlənib hazırlanması, müxtəlif səviyyələrdə geniş müzakirə predmetinə çevrilməsi ilə bağlıdır. Əlbəttə, haqqında söhbət gedən konsepsiya yalnız milli müstəqillik əldə ediləndən sonra meydana çıxa bilərdi. Nə qədər vacib olsa da, təkcə ona görə yox ki, sovet sosialist ideologiyası hər hansı xalqın ədəbiyyat tarixini məhz milli kontekstdə dövr- ləşdirilməsi prinsiplərinin düzgün, obyektiv müəyyənləşdirilmə- sinə imkan vermirdi, həm də (və daha çox!) ona görə ki, öz məlum (və heç cür qarşı çıxılmayacaq) «tələb»ləri ilə milli ədə- Nizami Cəfərov 52 biyyat tarixşünaslığı təfəkkürünün (və Şəxsiyyətinin!) formalaş- mağına heç vəchlə imkan vermirdi. Isa Həbibbəylinin «Ədəbi şəxsiyyət və zaman»ı onun müəllifi olduğu Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin dövrləşdirilmə- si konsepsiyasına nə qədər əsaslanırsa, eyni dərəcədə də həmin konsepsiyanı əsaslandırır… Və xüsusi olaraq qeyd etmək lazım- dır ki, kitabdakı məqalələrin müxtəlif illərdə yazılması kitabın monoqrafik bütövlüyünə nəinki mane olur, hətta əksinə, həmin bütövlüyün (və konsepsiyanın) təsadüfən yaranmadığını, neçə illərin axtarışlarının, kifayət qədər zəngin idrak təcrübəsinin məhsulu olduğunu göstərir. Ilk məqalələr orta əsrlərin klassik ədəbi şəxsiyyətlərinə – Nizami, Marağalı Əvhədi, Şəms Təbrizi, Nəsimi və Füzuliyə həsr olunmuşdur. Nizamidən bəhs edərkən Isa Həbibbəyli yazır: «Bir gün Şərq ölkələrindən birində iki ədəbiyyat həvəskarı şeirin peyğəmbərinin kimlər hesab olunması ətrafında mübahisə edir. Tərəflərdən biri Füzuli, Nəvai, Dəhləvi, Cami, Sədi, Hafiz kimi qüdrətli şairlərin adlarını çəkir. Qarşı tərəf: -Bəs Nizami Gəncəvinin adını niyə çəkmədin? – deyə soruşur. Cavab aşağı- dakı kimi olur: -Sən şeirin peyğəmbərlərini soruşdun, Allahını yox!» Bu məşhur pritçanı tamamilə yerində xatırlatdıqdan sonra müəllif əlavə edir: «Nizami Gəncəvi, şeirin Allahıdır. Dünyanın harasından - Şərqdən, yoxsa Qərbdən baxılmasından asılı olmayaraq, o, şeir- sənət səmasında günəş kimi parlayır. Bu, təkcə Şərq üçün qəbul edilən ölçü, səviyyə deyildir. Bütövlükdə mədəni dünya Nizami Gəncəvini dahi şair, qüdrətli sənətkar, bəşəri təfəkkürə malik mütəfəkkir kimi qəbul edir». Ancaq bir gerçəklik də təkzib olunmazdır ki, «bütün bun- larla bərabər, Nizami Gəncəvinin Azərbaycan xalqına mənsub sənətkar olması da şəksizdir. O, dünyanın böyük şairi, Şərqin qüdrətli sənətkarı olmaqla bərabər, həm də konkret olaraq bir Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|