Microsoft Word C?f?rov ?D?Biyyat
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
Nizami Cəfərov 118 Mehdi Hüseynin tənqidçi üslubunda tənqidin tənqidi «Ədəbi döyüşlər cəngavəri» Mehdi Hüseynin tənqidçi üslubu (qəhrəmanlığı!) Azərbaycan ideya-estetik düşüncə mədə- niyyətinin, heç şübhəsiz, fundamental hadisələrdən biri kimi, bu mədəniyyətin tarixinə əbədi həkk olunmuşdur… Kim isə heç də zahirən səhv etmədən etiraz edə bilər ki, israrla əsaslandığı marksizm-leninizm ideologiyası və ya sosializm realizmi meto- dologiyası öz dövrünü başa vurduğundan, Mehdi Hüseynin tənqidçi üslubu da bütün texnoloji üsulları ilə artıq çoxdan tarixin arxivinə verilmişdir. Ancaq məsələ təsəvvür olunduğu qədər də sadə deyil… Hər şeydən əvvəl ona görə ki, sovet dövrü Azərbaycan ədəbiy- yatının, eləcə də ədəbi-nəzəri təfəkkürünün məlum məfkurə kon- yukturları ilə yanaşı, kifayət qədər güclü milli mənəvi enerjisi də mövcud olmuşdur ki, ondan imtina etmək, prinsip etibarilə, mümkün deyil. Mehdi Hüseynin tənqidçi üslubunda ən çox maraq doğu- ran, həm ümumən ədəbi prosesi, həm ayrı-ayrı yazıçıların yara- dıcılığını, həm də bu və ya digər bədii əsəri daha dərindən anla- mağa (və daha obyektiv dəyərləndirməyə) kömək edən texnoloji üsullardan biri tənqidin tənqididir. Iki nümunəni nəzərdən keçirək… Bunlardan birincisi tən- qidçinin təcrübəli qələm sahibi Mir Cəlalın «Yolumuz hayana- dır» romanına, ikincisi isə gənc yazıçı Isa Hüseynovun «Yanar ürək» povestinə yazılmış tənqidi məqalələrə münasibətidir… Mehdi Hüseyn yazır: «…Abbas Zamanov… «Biz Sabiri belə təsəvvür etmirik» məqaləsində Mir Cəlalın «Yolumuz hayanadır» romanını alt-üst etmək məqsədini izləyir. Əvvəla onu deməliyəm ki, Abbas Zamanov obyektiv təhlildən çox, öz zövqünün və səviyyəsinin tələbi ilə əsərə yanaşdığından, roman müəllifinin heç olmasa Ədəbiyyat söhbətləri 119 xeyirxah məqsədini belə qeyd etməyi lazım görmür. Mən də şəxsən «Yolumuz hayanadır» əsərindəki ciddi bədii qüsurları bütün kəskinliyi ilə göstərmək tərəfdarıyam. Lakin bu qüsurlar istedadlı bir ədibin, xüsusən Sabirin həyatını və əsərlərini gözəl bilən və onun tarixi əhəmiyyətini düzgün dərk etmiş bir roman- çının qüsurlarıdır». Abbas Zamanovun «romanda Sabiri bədii xarakter kimi canlandırmaq üçün verilən hadisələrin bəziləri son dərəcə sönük, bəziləri qondarma, bəziləri isə heç bir təsir qüvvəsi olmayan adi əhvalatlardır» ittihamını konkret misallarla təkzib edən tənqidçi belə bir qərara gəlir ki, «indiki halında da «Yolumuz hayanadır» romanı yerə vurulmağa və tamam inkar olunmağa heç bir əsas vermir… Abbas Zamanovun bu cür sübutsuz və qeyri-səmimi bir məqalə ilə çıxış etməsi yenə də tənqidimizin zəif və kəsərsiz olduğunu göstərən bir haldır. Tələbkarlıq inkarçılıq deyildir və əksinə, inkar yolu ilə ədəbi-tənqidi fikrin təsir gücünü artırmaq olmaz». Mehdi Hüseyn Isa Hüseynovun «Yanar ürək» povestin- dəki Sultan Əmirli obrazını «yanlış ümumiləşdirmə məhsulu» kimi ciddi tənqid edən Cəfər Cəfərova əsaslı dəlillərlə etiraz edərək yazır: «C.Cəfərov həyatı öyrənməyə çağırır, amma hər yerdə «ümumiləşdirici ideya»nı əsas götürür. Bu nə deməkdir? Yəqin ki, o, həyat müşahidəsini və həyat həqiqətini mütəfəkkir sənətkar bacarığı ilə ümumiləşdirmək yolu ilə getməyi deyil, əvvəlcə ümumiləşdirici ideya ətrafında düşünməyi, sonra isə bu ideyanı bədii surətdə təcəssüm etdirməyi, yəni həyat materialını hazır ideyaya tabe tutmağı məsləhət görür». Tənqidçinin fikrincə isə, gənc yazıçıya bu cür məsləhət vermək isə «nəinki yanlışdır, hətta ziyanlıdır»… Əvvəlkilərdən müəyyən qədər fərqli üçüncü bir nümunə… Azərbaycan poeziyasında 50-ci illərdə özünü göstərən novatorluq hərəkatının bir neçə şəxsin adı ilə bağlanmasına eti- raz edən Mehdi Hüseyn onu da əlavə edir ki, «novatorluq yalnız təzə söz icad eləməkdən ibarət olsaydı, o vaxt biz əsrlər boyu Nizami Cəfərov 120 xalqın yaratdığı, zənginləşdirdiyi, cilalandırdığı zəngin dil xəzi- nəsini qiymətləndirməmək bir yana dursun, təzə kəlmə icadına o qədər də meyl göstərməyən müasir şairlərimizin bədii nailiyyət- lərinə göz yummuş olardıq. Biz, söz yox, məna və məzmun icad etməliyik»… Bu sahədə Rəsul Rzanın xidmətlərini xüsusi qeyd edən tənqidçi onun son şeirlərinə dair yazılmış bir məqalənin müəllifi haqqında deyir: «…Ciddi və obyektiv fikir söyləmək əvəzinə, çoxdan təkdir (yəni təkzib – N.C.) edilmiş qaba bir üsula əl atır. Bu cür tənqidlər yalnız və yalnız ziyan verə bilər»… Bir sıra istedadlı söz ustalarının 30-cu illərdə repressiyaya məruz qalması milli ədəbi-ictimai mühit üçün nə qədər dəhşətli hal idisə, 50-ci illərdə onlara bəraət verilməsi də həmin mühitdə, ümumi nikbinliklə yanaşı, müəyyən gərginlik də yaratdı. Və bu gərginliyi özünəməxsus ideoloji həssaslıqla duyub dərk edən Mehdi Hüseyn yazırdı: «Tək biz yazıçılar yox, bütün xalqımız bilir ki, ədalətsiz- cəsinə təqib olunmuş, cəzalandırılmış, lakin indi Sovet hökumə- tinin və Kommunist Partiyasının iradəsi ilə bəraət almış yazıçı- ların haqqı özlərinə qaytarılılmışsa, bundan bütün mədəniyyəti- mizə böyük xeyir dəymişdir. Elə bil ədəbiyyat tariximizin müəyyən bir dövrü yenidən zənginləşmişdir. Lakin bu heç də küncdə-bucaqda qınına çəkilmiş bədxahlara Azərbaycan sovet ədəbiyyatının başqa görkəmli yaradıcılarını gözdən salmaq üçün, Seyid Hüseynin, Çəmənzəminlinin, Mikayıl Müşfiqin, Hüseyn Cavidin adları arxasında pərdələnməyə və öz çirkin niyyətlərini dolayısı ilə yenidən diriltməyə haqq vermir! Bu niyyət də hər növ millətçilik kimi, təftişçilik kimi ölümə məh- kumdur!..» Rəsul Rzanın həmin illərdə qələmə alınmış «Qızıl gül olmayaydı» poemasını bu baxımdan, yəni «repressiya dövrü»nə qiymət vermək baxımından yüksək dəyərləndirən tənqidçi həmin əsərdən aşağıdakı misraları misal gətirir: Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|