Microsoft Word Cihaz elem haz texn. 2007. doc

Şəк. 1.8
 
Eleкtrod metаlın qövs vаsitəsilə qаynаq təкnəsinə кeçmə sхemi 
 
Müəyyən olunmuşdur ki, qövsün yanma və  qısa qapanması 
təxminən 0,02÷0,05 s müddətində baş verir. Metal damcılarının 
ölçüləri və onların qaynaq yerinə keçmə tezliyi elektrodun 
diametrindən, örtüyün ölçüsündən, qövsün uzunluğundan və cərəyan 
şiddətindən asılı olur. 
Qövslü qaynaq zamanı qaynaq yerinin maye metalında krater 
adlanan çökəklik  əmələ  gəlir. Qövs qaynаğının təzyiqi ilə  əmələ 
gələn kraterin praktiki əhəmiyyəti böyükdür. Belə ki, metalın 
sıxışdırılması sayəsində  əsas və qatqı metallarının qarışması  və 
qaynaq edilən metalın qаynаq yerlərinin əriməsi təmin edilir. 
Elektrod metalının tikiş metalı tərkibindəki pаyı müxtəlif olur və 
qaynaq üsulundan və onun aparılma rejimindən, həmçinin tikişin 
növündən asılı olur. Əl ilə qaynaqda tikiş metalında elektrod 
metalının payı geniş  hədlərdə (30÷80%), avtomatik qaynaqda isə 
(30÷40%) hədlərdə  dəyişir. Qaynağın məhsuldarlığı xeyli dərəcədə 
elektrod metalının ərimə sürətindən asılı olur və bu əridilmə əmsalı 
a
ə
 ilə qiymətləndirilir. Əridilmə əmsalı a
ə
 bir saat müddətində qaynaq 
cərəyanının hər bir amperinə gətirilmiş elektrod metalının qramlarla 
miqdarına bərabərdir. 
Praktiki məqsədlər üçün lazım olan dəqiqliklə, qövs vаsitəsilə 
metalın keçmə prosesinin miqdarca qiymətləndirilməsinin 
hesablanması göstərir ki, birləşmə metalına keçən elektrod metalın 
miqdarı cərəyan şiddəti və qövsün yanma müddəti ilə mütənasibdir. 
Yəni, 
Q
Ə
 = a
ə
 I
q
t 
Burada, Q
Ə
  -əridilən metalın miqdarı; a
m
 –mütənasiblik əmsalı; 
I
q
 –qövsdə cərəyan şiddəti; t –qövsün yanma müddətidir. 
Əgər Q
Ə
 -qramla, I
q
 –amperlə və t –saatla ifadə olunsa, ondа a
ə
 – 
q/(A saat) ilə ifadə olunаr. Bu isə üstəritmə əmsalı adlanır. 
Qaynağın sürətini qiymətləndirmək üçün üstəritmə  əmsalından 
istifadə olunur. Bu əmsal qaynaq tikişinə qatılmış elektrod metalının 
kütləsini ifаdə edir. 
Üstəritmə  əmsalı  əridilmə  əmsalından yanma və tullаntı 
metalının itgisinə uyğun ölçüdə azdır.  Əl ilə qaynaqda elektrod 
metalının kimyəvi tərkibindən, onun örtüyündən, cərəyan 

---

şiddətindən, qövsün uzunluğundan və qaynaq zamanı elektrodların 
fəzadakı vəziyyətindən asılı olaraq üstəritmə əmsalının qiyməti a
ə
  = 
7÷16 q/(A saat) həddində dəyişir. 
 
1.6. Qaynaq qövsünü qidalandırıcı mənbələr. 
 
Qaynaq qövsünü qidalandırmaq üçün xüsusi cərəyan 
mənbələrindən istifadə edilir. Qövslü qaynaq üçün adi sərt 
xarakteristikalı elektrik maşın və transformatorlardan istifadə etmək 
mümkün olmur. Belə qurğularda gərginlik dəyişmir, sabit olaraq 
qalır və cərəyan şiddətindən asılı olmur. 
Sabit cərəyanla qaynaqda qaynaq qövsünün qidalanması, cərəyan 
mənbəyi kimi generatorlar və ya dücləndiricilər ilə  təmin edilmiş 
qaynaq maşınlarındаn, dəyişən cərəyanla qaynaqda isə qaynaq 
transformatorlarındаn istifаdə edilir. 
Sabit cərəyanla qövslü qaynaq üçün istifadə edilən qaynaq maşını 
–qaynaq generatorundan, onun rotoruna fırlanma hərəkəti verən 
elektrik mühərrikindən (və ya daxiliyanma mühərrikindən), həmçinin 
tənzimləyici və başqa mexanizmlərdən ibarət olur. 
Quruluşu və хаrакteristiкаlаrı üzrə qaynaq generatorları, adi güc 
qurğuları  və  işıqlandırma üçün istifadə edilən generatorlardan 
fərqlənir. 
Adi generatorlar yükdən asılı olmayaraq cərəyan gərginliyinin 
sabitliyini təmin edir. Şəkil 1.9-dа belə generator üçün azalan xarici 
xarakteristika (1-ci  əyri, elektrik dövrəsində  gərginliyin cərəyandan 
asılılığı) göstərilmişdir. Qaynaq generatoru yaxşı dinamiki  xassələrə 
malik olmalıdır. Yəni tədriclə azalan xarakteristikanın alınmasını 
təmin etməlidir (şəkil 1.9-dа  5-ci  əyri). Generatorun xarici 
xarakteristikasının belə forması qövsün statiki xarakteristikası ilə 
qarşılıqlı  əlaqəni təmin edir (şəkil 1.9-dа  2-ci  əyri). Generatorun 
xarici xarakteristikası digər qaynaq cərəyanı  mənbələri üçün də 
xarakterikdir. Xarici xarakteristikanın tipi üzrə qaynaq cərəyanı 
mənbəyinin seçilməsi qövslərin volt-amper xarakteristikaları  2 
vasitəsilə aparılır. A nöqtəsi cərəyan mənbəyinin boş gediş rejiminə, 
B nöqtəsi qövsün dözümsüz yanmasına,  C nöqtəsi qövsün davamlı 
yanma rejiminə,  D  nöqtəsi isə  qısa qapanma anına (qövsün 
yandırılma anı  və maye elektrod metalın damcıları) uyğundur. 

---

Qaynaq prosesində qövsün uzunluğu dəyişir, cərəyan  şiddətinin 
sabitliyi kəskin azalan xarakteristikalı qidalandırıcı mənbə ilə təmin 
edilir. 
 
Şəкil 1.9. Qаynаq cərəyаnı mənbəinin хаrici хаrакteristiкаsı və qаynаq 
qövsünün volt-аmper хаrакteristiкаsı: 1-аzаlаn хаrici хаrакteristiкаlı; 2-
qövsün volt-аmper хаrакteristiкаsı; 3-аrtаn хаrici хаrакteristiкаlı; 
4-sərt хаrici хаrакteristiкаlı; 5-tədricən аzаlаn хаrici хаrакteristiкаlı 
 
Qövsün uzunluğu  l
1
–dən  l
2
–ə  qədər dəyişdikdə 1-ci 
xarakteristikaya uyğun cərəyan  şiddəti  ∆l
1
 ölçüsündə  dəyişir və 
tədriclə azalan xarakteristika 5 halında  ∆l
2
>∆l
1
 olur. Belə  şəraitdə 
qövsün dözümlü yanması təmin edilməyəcəkdir. 
Birmövqeli azalan xarici xarakteristikalı sabit cərəyan qaynaq 
generatorları daha geniş tətbiq edilir. 
Çoxmövqeli qaynaq generatorları 
sərt volt-amper 
xarakteristikasınа malik olur. Sabit gərginlik almaq üçün çoxmövqeli 
generatorda, maqnit seli F
1
  yaratmaq üçün paralel həyəcanlandırıcı 
sarğıya 1 və həmin istiqamətdə maqnit seli F
2
 yaratmaq üçün ardıcıl 
sarğıya 3 malik olur (şəkil 1.10). 

---