Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
386 şəkildə təxsis olunmuş əmlak kimi göstəril- mişdir. T əxsis olunma məqsədinə görə ictimai əmlak orta əmlakı, xidmət əmlakı və sahibsiz əmlak olmaq üzrə üç yerə ayrılmışdır [8] .
kimi duran ictimai əmlak və mülkiyyət anlayış- ları açıqlandıqdan sonra ictimai hüquqi şəxs- lərin ictimai əmlak üzərində sahib olduqları sə- lahiyyətin mahiyyəti, bu səlahiyyətin əhatə dai- rəsini müəyyənləşdirən ictimai əmlakın hüquqi rejimi və bu mənada xüsusi hüquq şəxslərinin hansı formada ictimai əmlakdan istifadə edə biləcəkləri kimi məsələlərin aydınlaşdırılması lazımdır. I. ĐC TĐMAĐ HÜQ UQ Đ ŞƏXSLƏRĐN ĐC TĐMAĐ ƏMLA K ÜZƏRĐNDƏ SƏLAHĐYYƏTLƏRĐNĐN MAHĐYYƏTĐ A. Fransa Hüququnda Đctimai əmlak üzərində ictimai hüquqi şəxslərin sahib olduğu səlahiyyətin mahiyyətini müəy- yənləşdirmək baxımından iki fikir irəli sürül- müşdür. Fransa hüquq ədə biyyətında XIX əsrdə hakim olan və Proudhon, Ducrocq və Berthélemy tərəfindən müdafiə edilən birinci fikrə görə inzibati orqanlar ictimai əmlak baxı- mından ancaq nəzarət və müşahidə səlahiyyə- tinə malikdirlər və mülkiyyət hüququnun ma- likə tanıdığı səlahiyyətlərdən heç birinə sahib deyildirlər. Dolayısıyla inzibati orqanların icti- mai əmlakdan istifadə etmək səlahiyyəti yox- dur, çünki ictimai əmlak inzibati orqanlar tərə- findən deyil cəmiyyət tərəfindən istifadə olu- nur. Đnzibati orqanlar ictimai əmlakın bəhrələ- rindən də faydalana bilməz, çünki ictimai əmlakın bəhrəsi yoxdur. Đnzibati orqanların ictimai əmlak üzərində sərəncəm səlahiyyəti də yoxdur, çünki ictimai əmlak inzibati orqanlar tərəfindən özgəninkiləşdirilə bilməz [9]
. Fransa hüquq düşüncəsində Ha uriou başçılı- ğında irəli sürülən və Mestre, Rigaud, Waline, Bonnard və Rolland tərəfindən də qəbul e dilən ikinci fikrə görə ictimai hüquqi şəxslərin icti- mai əmlak üzərində mülkiyyət hüququ var- dır [10]
. Bu fikrə görə inzibati orqanlar malikə tanınmış olan hər üç səlahiyyətdən də istifadə edə bilərlər. Đnzibati orqanların istifadə səlahiy- yəti vardır, çünki ictimai əmlakın bəzilərini birbaşa cəmiyyət istifadə etsə də xidmət əmla- kını ictimai xidməti həyata keçirən inzibati orqanlar istifadə edir. Đnzibati orqanların icti- mai əmlakın bəhrələrindən faydalanma səla- hiyyəti də vardır. Bunlar təbii bəhrələr ola bilə- cek şekilde bağlanmış olan mallar olarak belir- lenmiş ve tahsis amacına göre mallar orta mal- ları, hizmet malları, sahipsiz mallar olmak üze- re üçlü bir ayrıma tabi tutulmuştur [8]
. Konunun incelenmesinde karşımıza zorunluluk olarak ortaya çıkan kamu malları ve mülkiyet kavramları ele alındıktan sonra kamu tüzelkişi- lerinin kamu malları üzerinde sahip oldukları yetkinin niteliği, bu yetkinin kapsamını belir- leyen kamu mallarının hukuki rejimi ve bu kapsamda özel hukuk kişilerinin hangi şekil- lerde kamu mallarından yararlanabileceği ko- nularının ortaya konması gerekmektedir. I. KAMU TÜ ZELKĐŞĐLER ĐNĐN KAMU MALLARI ÜZER ĐND EKĐ YETKĐLERĐN ĐN NĐTELĐĞĐ A. Fransız Hukukunda Kamu malları üzerinde kamu tüzelkişilerinin sahip olduğu yetkinin niteliğini belirlemede iki görüş ileri sürülmüştür. Fransız doktrininde 19. yüzyılda egemen olan ve Proudhon, Ducrocq ve Berthélemy tarafından savunulan birinci gö- rüşe göre; Đdare kamu malları üzerinde sadece bir denetim ve gözetim yetkisine sahiptir ve mülkiyet hakkının malike tanıdığı haklardan hiçbirine sahip değildir. Zira idarenin kamu malını kullanma yetkisi yoktur çünkü kamu malını bizzat idare kullanamaz toplum kullanır. Đdare kamu mallarının semerelerinden yararla- namaz çünkü kamu mallarının semeresi yoktur. vermez, işletilemezler. Nihayet idarenin kamu malları üzerinde tasarruf etme yetkisi de yoktur çünkü idare kamu mallarını devredemez [9] .
Fransız doktrininde Hauriou öncülüğünde orta- ya konan ve Mestre, Rigaud, Waline, Bonnard ve Rolland tarafından benimsenen ikinci görüşe göre kamu tüzelkişilerinin kamu malları üzerinde mülkiyeti vardır [10]
. Bu görüşe göre Đdare mülkiyet hakkının malike tanıdığı üç yet- kiden de yararlanır. Đdarenin kullanma yetkisi vardır çünkü bazı kamu mallarını doğrudan doğruya kamu kullansa da hizmet mallarını kamu hizmetlerini yürüten idare kullanır. Yine idarenin kamu mallarının semerelerinden ya- rarlanma hakkı vardır. Bu semereler doğal semereler olabileceği gibi (meyve, ağaç ve bitkiler gibi) kamu malından yararlananlardan alınan resim, harç şeklinde alınan paralar da olabilir. Nihayet idarenin kamu malları üzerin- deki tahsis işlemini kaldırmak suretiyle onları
“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
387 cəyi kimi (meyvə, ağac və bitkilər kimi) ictimai əmlakdan istifadə edənlərdən alınan rüsum və digər ödəmələr də ola bilər. Ən nəhayət inzibati orqanların ictimai əmlak üzərindəki təxsis ak- tını ləğv etmək surətiylə onları özəl əmlakına aid etmə və beləcə onlar haqqında sərəncam səlahiyyəti yəni onları özgəninkiləşdirmə səla- hiyyəti də vardır [11]
. Fransada Duguit və Jèze tərəfindən müdafiə edilən digər bir fikir isə yuxarıdakı iki fikri də rədd edir. Onlara görə xüsusi hüquq institutu olan mülkiyyətin olduğu kimi ümumi hüquqa daxil edilməsi yanlışdır. Đnzibati orqanların ictimai əmlak üzərində səlahiyyətinin mahiyyə- tini müəyyənləşdirmək üçün təxsis kriteriyası kifayət edir və inzibati orqanların təxsis məq- sədinə müvafiq olaraq qərarlar qəbul etmək sə- lahiyyətinə sahib olduqlarını tənzimləyən bir normativ hüquqi akt da onların bu əmlak üzə- rindəki səlahiyyətlərini göstərə bilər [12]
. B. Alman Hüququnda Alman Hüququnda isə ictimai hüquqi şəxslərin ictimai əmlak üzərinə səlahiyətlərini izah et- mək üçün iki fkir mövcuddur. Otto Mayer tərəfindən müdafiə edilən birinci fikrə görə inzibati orqanın ictimai əmlak üzərində ictimai mülkiyyəti vardır. Đctimai xidmətlərin həyata keçirilməsi üçün zəruri olan ictimai əmlaka, inzibati orqanların əmlakına və cəmiyyətin or- taq istifadəsinə verilən əmlaka ümumi hüquq qaydaları tətbiq edilir. Đnzibati orqanların icti- mai əmlak üzərində “ dəyişdirilmiş özəl mül- kiyyətə” sahib olduğunu irəli sürən və çox sayda tərəfdar toplayan ikinci fikrə görə ictimai əmlak xüsusi hüquq sisteminə tabedir. Ancaq, ictimai əmlakın mahiyyəti və ictimai xidmətlə- rin hüquqi rejiminə görə xüsusi hüquq qayda- larının istisnasız tətbiq edilməsi mümkün deyil- dir. Đctimai əmlaka, cəmiyyətin faydalanması və istifadəsi baxımından tətbiq edilməli olan qay- dalar ümumi hüququn bir sahəsi olan inzibati hüquq qaydalarıdır. Ancaq təxsis məqsədinə zidd olmadıqda ictimai əmlakın xüsusi hüquq əqdlərinin predmeti ola biləcəyi, məsələn icti- mai əmlakın özgəninkiləşdirilə biləcəyi qəbul edilir [13]
. C . Đsve çrə Hüququnda Kantonlardan ibarət olan Đsveçrədə, ictimai əm- lak üzərindəki hakimiyyət hüququnun kanton hüququ tərəfindən tənzimlənəcəyini göstərən Đsveçrə Mülki Qanununun 664-cü maddəsinə görə ictimai əmlak dövlətin hakimiyyəti altın- dadır və kantonlar ictimai əmlak üzərindəki hakimiyyət səlahiyyətlərini özləri tənzimləyib özel malları arasına katma ve bu şekilde onlar- dan tasarruf etme yetkisi yani onları elden çıkarma yetkisi de vardır [11] .
savunulan görüş ise bu iki tezi de reddetmek- tedir. Zira özel hukuk kurumu olan mülkiyetin kamu hukukuna aktarılması yanlıştır. Đdarenin kamu malları üzerindeki yetkisinin niteliğini tespitte tahsis ölçütü yeterlidir ve kamu görev- lilerinin tahsis amacına uygun işlem yapmaya yetkili olduklarını düzenleyen bir hukuki norm da idarenin bu mallar üzerindeki yetkilerini ortaya koymaktadır [12]
. B. Alman Hukukunda Alman Hukukunda ise kamu tüzelkişilerinin kamu malları üzerindeki yetkilerini açıklamada iki görüş savunulmuştur. Otto Mayer tarafın- dan savunulan birinci görüşe göre, idarenin kamu malları üzerinde kamu mülkiyeti vardır. Kamu hizmetlerinin görülmesi için zorunlu olan kamu mallarına, idarenin malvarlığına ve kamunun ortak kullanımına açık mallara kamu hukuku kuralları uygulanır. Đdarenin kamu malları üzerinde "değiştirilmiş özel mülkiyete" sahip olduğunu savunan ve büyük taraftar bu- lan ikinci görüşe göre, kamu malları özel hu- kuk düzenine bağlıdır. Ancak kamu mallarının niteliği ve kamu hizmetlerinin hukuki rejimin- den dolayı özel hukuk kurallarının istisnasız uygulanması mümkün değildir. Kamu malla- rına, kamunun yararlanması ve kullanması açı- sından uygulanacak kural kamu hukukunun bir disiplini olan idare hukuku kurallarıdır. Ancak, tahsis amacına aykırı düşmediği sürece kamu mallarının özel hukuk işlemlerine konu olabi- leceği örneğin kamu mallarının devrinin müm- kün olduğu savunulmuştur [13]
. C- Đsviçre Hukukunda Kantonlardan oluşan Đsviçre'de, kamu malları üzerindeki egemenlik hukukunun kanton hu- kuku tarafından düzenleneceğini belirten Đsviçre Medeni Kanununun 664. maddesine göre, kamu malları devletin egemenliği altın- dadır ve kantonlar kamu malları üzerindeki egemenlik yetkilerini düzenleme yaparak kul- lanırlar. Burada belirtilen egemenlik mülkiyet hakkı anlamında değil yetki anlamında kulla- nılmıştır. Ancak, her kantonun kamu malları üzerinde özel mülkiyet ya da kamu mülkiyeti kurabileceği kabul edilmektedir. Diğer taraftan sahipsiz mallar üzerinde özel mülkiyet kurula- Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|