Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
389 tında olmaq” ifadəsinin mülkiyyəti uzaqlaşdı- ran bir hüquqi müddəa olmadığı [19]
və ictimai mülkiyyəti ifadə etdiyi qeyd edilmişdir [20] .
dənin hər qanun baxımından ayrılıqda tədqiq edilərək miqyasının müəyyənləşdirilməsi lazım gəldiyi qeyd olunur [21]
. T ürkiyədəki məhkəmələrin inzibati orqanlarla ictimai əmlak arasındakı əlaqənin mahiyyəti haqqındakı yanaşması, inzibati orqanların icti- mai əmlak üzərində ictimai mülkiyyətə sahib olduğudur [22] .
Đctimai əmlak yalnız üçüncü şəxslərə qarşı de- yil, cəmiyyətə aid olduğu üçün inzibati orqan- lara qarşı da mühafizə olunur [23]
. Bu səbəbdən inzibati orqanların ictimai əmlak üzərindəki sərəncam səlahiyyəti məhdudlaşdırılmışdır. Đc- timai əmlaka mülkiyyət məsələsi də bu əmla- kın hüquqi rejimi ilə əlaqədar olaraq nəzərə alınan ictimai əmlakın özgəninkiləşdirilə bil- məyəcəyi prinsipi ilə məhdud əşya hüququ təsis olunması və kiraya verilməsi kimi xüsusi hüquq əqdlərinə predmet olmaması ilə konkret- ləşmişdir. Bu səbə bdən ictimai əmlakın hüquqi rejimi ilə əlaqədar olan ictimai əmlakın re- yestrə qeyd olunma məcburiyyətinin olmaması, müsadirə oluna bilməməsi və xüsusi şəkildə mühafizəsi kimi başlıqlar mülkiyyətlə birbaşa əlaqədar olmadığı üçün bu tezisdə tədqiq olun- mayacaqdır. T ürkiyədə mövcud olan aktual problemlərin əsasını ictimai əmlakın hüquqi rejimindəki qeyri müəyyənliklər təşkil edir. A. Đctimai Əmlakın Özgəninkiləşdirilməməsi Prinsipi Qazandırıcı zaman keçməsinə uğramama prin- sipi ilə özgəninkiləşdirilməmə prinsipi ictimai əmlak nəzəriyyəsinin əsasını təşkil edir. Özgə- ninkiləşdirilməmə prinsipi ictimai əmlakın baş- qasına satılması və ya başqa şəkildə özgənin- kiləşdirilməsinin yolverilməz olduğunu ifadə edir və təxsis məqsədinə zidd olan hər növ satış, dəyişmə kimi əqdlərin və inzibati orqanın iradəsi xaricində ictimai əmlak üzərində mül- kiyyətin itirilməsi nəticəsini doğuran əqdlərin etibarsız olduğunu bildirir. Ümumi qənaət, bu prinsipin təxsis məqsədini mühafizə etmək məqsədi güddüyüdür. Dolayısıyla təxsis ləğv olunduqda ictimai əmlak inzibati orqanın özəl əmlakı sayılacağı üçün və bu əmlakda satış və kira kimi özəl hüquq əqdlərinin predmeti ola bildiyi üçün bu prinsip də öz təsirini itirəcək- dir
[24] . T ürk yargı organlarının idare ile kamu malları arasındaki ilişkinin niteliği konusundaki yakla- şımı idarenin kamu malları üzerinde kamu mülkiyetine sahip olduğu şeklindedir [22]
. II. KAMU MALLARININ HUKUKĐ REJĐMĐ Kamu malları sadece üçüncü kişilere karşı de- ğil kamuya ait olmaları nedeniyle Đdareye karşı da korunmaktadır [23] . Bu nedenle Đdarenin kamu malları üzerindeki tasarruf yetkisi sınır- lanmıştır. Zaten kamu mallarındaki mülkiyet sorunu da bu malların hukuki rejimi kapsamın- da ele alınan kamu mallarının devredilmezliği ilkesi ile sınırlı ayni hak kurulması ve kiraya verme gibi kimi özel hukuk işlemlerine konu olmamasıyla somutlaşmaktadır. Bu nedenle kamu malları hukuki rejimi kapsamında ele alınabilecek kamu mallarının tapu sicilinde tescile tabi olmaması, haczedilememesi ve özel olarak korunması başlıkları mülkiyetle doğru- dan ilgili olmadıklarından bu çalışmada ele alınmayacaktır. T ürkiye'de de yaşanan güncel sorunların temelinde kamu mallarının belirtilen rejimindeki belirsizlikler yatmaktadır. A. Kamu Mallarının De vre dilmezliği Đlkesi Kazandırıcı zamanaşımına uğramazlık ilkesi ile devredilmezliği ilkesi kamu malları kuramı- nın temel özelliklerini gösteren ilkeler olarak kabul edilmektedir. Devredilmezlik ilkesi bir kamu malının satılamayacağı ve başkasına devredilemeyeceğini ifade etmekte olup, tahsis amacına aykırı her türlü satım, takas gibi iş- lemlerle idarenin iradesi dışlında kamu malının elinden çıkması sonucunu doğuracak işlemleri geçersiz kılar. Genel kanı, bu ilkenin tahsis amacını korumaya yönelik olduğudur. Dolayı- sıyla tahsis kaldırıldığında kamu malı idarenin özel malları arasına gireceğinden ve bu mallar da kira ve satış gibi özel hukuk işlemlerine konu olabildiğinden bu ilke de etkisini yitire- cektir
[24] . Kamu mallarının devri yasağı, tüm kamu mal- ları için, genel bir düzenlemeyle öngörülme- miştir. Ancak bazı kamu malları anayasada düzenlendiği (örneğin 82 Anayasasının 43. maddesinde düzenlenen kıyılar) ve kamu malı olarak nitelendirilmeleri mümkün olduğundan bu mallar için kesin bir devir yasağı olduğu, bu yasağın ancak anayasa değişikliğiyle etkisiz kılınacağı savunulmuştur [25] .
“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
390 Đctimai əmlakın özgəninkiləşdirilməsi qadağa- sı, bütün ictimai əmlak baxımından ümumi tənzimləmə ilə nəzərdə tutulmamışdır. Ancaq bəzi ictimai əmlaklar konstitusiyada tənzimlən- diyi üçün (məsələn 82 Konstitusiyasının 43-cü maddəsində tənzimlənən sahillər) və ictimai əmlak olaraq qiymətləndirilməsi mümkün ol- duğu üçün bu əmlak baxımından özgəninkiləş- dirmə qadağa sının mütləq olduğu, bu qada ğa- nın ancaq konstitusiya dəyişikliyi ilə aradan qaldırıla biləcəyi qeyd olunmuşdur [25]
. Fransa Konstitusiya Şurası da qə bul etdiyi bir qərarda mülkiyyət hüququna konstitusion sə- viyyədə tanınan mühafizənin özəl mülkiyyətdə olduğu qədər ictimai mülkiyyət baxımından da qüvvədə olduğunu qeyd etməklə yanaşı, icti- mai əmlakın özgəninkiləşdirilməməsi prinsipi- nin konstitusion səviyyədə təminat altına alın- mış prinsip olmadığını, dolayısıyla qanunveri- cinin bu prinsipin istisnalarını müəyyənləşdirə biləcəyini bildirmişdir [26]
. Konstitusiyada tən- zimlənən belə misalları çoxaltmaq mümkün- dür. Sahillər kimi Konstitusiyada tənzimlənən meşələr (169-cu m.) ilə təbii sərvət və ehtiyat- lar (168-ci m.) baxımından da bu qadağanın mövcud olduğu düşünülə bilər. Ancaq konsti- tusiyada təbii sərvət və ehtiyatların axtarma və emal edilməsi hüququnun fiziki və hüquqi şəxslərə verilə biləcəyi göstərilmişdir. Burada mülkiyyətin verilməsi deyil, təbii sərvət və ehtiyatların müvəqqəti olaraq fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən axtarılması və emal edilməsi nəzərdə tutulur. Oxşar tənzimləmə Azərbaycan Konstitusiyası- nın 14-cü maddəsində də verilmişdir. Burada təbii sərvətlərin Azərbaycan dövlətinə aid ol- duğu qeyd e dilmişdir. Məsələyə yuxarıda qeyd olunduğu kimi yanaşılarsa Azərbaycanda da təbii ehtiyatlar baxımından ictimai əmlakın özgəninkiləşdirilməməsi prinsipinin qüvvədə olduğu irəli sürülə bilər. Bütün ictimai əmlak baxımından qüvvədə olan qanuni əsası olmayan, ictimai əmlakı üçüncü şəxslərin və xüsusilə də inzibati orqanların mü- daxiləsinə qarşı mühafizə etmək məqsədi gü- dən bu prinsipin, ictimai əmlakı effektiv şə- kildə qoruduğunu demək çox çətindir. Çünki bu mühafizə inzibati orqanların ictimai mahiy- yətli əmlakına tanınıb, ancaq özəl əmlakına tanınmamışdır. Məlumdur ki, inzibati orqanlara aid olan əmlakı özəl əmlak statusundan çıxarıb ictimai əmlak statusuna salmaq əmlakın isti- fadə məqsədini müəyyənləşdirən “təxsis” aktı Nitekim Fransız Anayasa Konseyi vermiş ol- duğu bir kararda mülkiyet hakkına anayasal düzeyde sa ğlanan korumanın özel mülkiyet kadar kamu mülkiyeti için de geçerli olduğunu belirtmekle birlikte, kamu mallarının devredil- mezliği ilkesinin anayasal düzeyde tanınmış bir ilke olmadığını bunun sonucu olarak da yasa- koyucunun bu ilkeye istisna getirilebileceğine karar vermiştir [26] . Anayasada düzenlen bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Kıyılar gibi Anayasada düzenlenen ormanlar (madde 169) ile tabiî servet ve kaynaklar (madde 168) için de bu yasağın söz konusu olduğu söylenebilir. Ancak, anayasa koyucu tabiî servet ve kay- nakların arama ve işletme hakkının gerçek ve tüzelkişilere devredilebileceğini düzenlemiştir. Burada söz konusu olan mülkiyetin devri değil tabiî servet ve kaynakların geçici bir süre için gerçek ve tüzel kişiler eliyle aranmasının ve işletilmesinin sağlanmasıdır.
Benzer bir düzenlemeye Azerbaycan Anayasa- sının 14. maddesinde yer verilmiştir. Buna göre doğal kaynakların Azerbaycan Devletine ait oldukları belirtilmiştir. Konu yukarıda belir- tilen yaklaşımla ele alındığında Azerbaycan'da da doğal kaynaklar için kamu mallarının dev- redilmezliği ilkesinin geçerli olduğu söylene- bilir. Bütün kamu malı türleri için geçerli yasal temeli olmayan, kamu mallarını üçüncü kişi- lere ve özellikle de idareye karşı korumayı amaçlayan bu ilkenin, kamu mallarını etkin bir şekilde koruduğunu söylemek bir hayli güçtür. Zira bu koruma, idarenin kamusal nitelikteki mallarına tanınmış olup özel malları bu koru- madan yararlanmamaktadır. Bilindiği gibi Đda- reye ait bir malı özel mal statüsünden kamusal mal statüsüne sokmak malın kullanım amacını belirleyen "tahsis" işlemiyle yapılmaktadır. Đdare tahsis işlemini kaldırarak bir kamu malını özel mal haline dönüştürebilir. Böylece kamu mallarını koruyucu nitelikteki devredilmezlik ilkesi etkisiz kılınmış olacak ve idare artık özel mal statüsüne geçmiş kamu malı üzerinde tasarruf edebilecektir. Bu nedenle bu ilkenin nispi nitelik taşıdığı tahsisle sınırlı bir geçer- liliğe sahip olduğu belirtilmiştir [27] . Bu ilkenin etkinliğinden, tahsisi kaldırmaya yetkili ma- kamla tahsis kaldırıldıktan sonra mal üzerinde tasarruf edecek makamın farklı olması halinde söz edilebilecektir. T ahsis kaldırıldıktan sonra Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|