Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

393 

Özəlləşdirmələrin  1980-ci  illərdən etibarən  tət-

biq  olunmağa  başla dığı  T ürkiyədə  ictimai  əm-

lakın  satışına  yol  vermək  və  məhkəmənin  də 

buna  qarşı  qərar  qəbul  etməsinin  qarşısını  al-

maq üçün qanunlar qə bul e dilmişdir. Ancaq  bu 

qanunlarda  da  bəzi  daşınmaz  əmlakların  satı-

şına icazə verilməmişdir

[33]

. 

B. Đctimai Əmlak Üzərində Məhdud Əşya 

Hüquqlarının Təsis Edilə Bilməməsi 

Əslində  ictimai  əmlak  üzərində  məhdud  əşya 

hüquqlarının təsis edilə bilməməsi, ictimai əm-

lakın  özgəninkiləşdirilməməsi  prinsipi  ilə  əla-

qəlidir,  hətta  bu  prinsipin  nəticəsidir.  Çünki 

sahibinə  əşya  üzərində  birbaşa  hakimiyyət  tə-

min  edən  və  hər  kəsə  qarşı  irəli  sürülə  bilən 

məhdud əşya hüquqlarının üçüncü şəxslər lehi-

nə  tanınması  zamanı  ictimai  əmlakın  istifadə 

imkanı  məhdudlaşar  və təxsis  məqsədi  təsirsiz 

qala bilər

[34]

.  

T ürk  hüquq  ədəbiyyatında  ictimai  əmlak  üzə-

rində  xüsusi  şəxslər  lehinə  servitut  hüququ  ve-

rilməsinin mümkün olmadığı  şəklində  bir  fikir 

olduğu  qeyd  edilmişdir

[35]

.  Ancaq  Konstitusiya 

da  daxil  olmaqla  qanunvericilikdə  tez-tez  işlə-

dilən servitut, faydalanma, mülkiyyətdən başqa 

əşya  hüquqları  təsis  olunması  kimi  ifadələr  bu 

prinsipin  etibarlılığını  şübhəli  vəziyyətə  salır. 

Ancaq  mülkiyyətin  ictimai  əmlak  baxımından 

mühtəvasında  göstərildiyi  kimi,  qanunverici-

liyin icazə verdiyi hallarda təsis edilən məhdud 

əşya  hüquqlarının  da  ictimai  əmlakın  funksi-

yası  və  malikin  xüsusiyyəti  səbəbilə  xüsusi 

hüquqdakı  mühtəvası  ilə  tətbiq  edilməyəcəyi, 

servitut  predmeti  olan  faydalanma  hüququnun 

əmlakın  ictimai  mahiyyətini  dəyişdirməyəcəyi 

haqlı  olaraq  iddia   edilmişdir.  Bundan  başqa  

məhdud  əşya  hüquqlarının  ictimai  əmlak  baxı-

mından  belə  zəifləmiş  mühtəvasının  hüququn 

əşya  hüququ  mahiyyətini  mübahisəli  vəziyyətə 

salacağı qeyd edilmişdir

[36]

.  

Đnzibati  orqanların  toplu  məskən  və  struktur 

kimi  böyük  miqyaslı  layihələrin  həyat  keçiril-

məsində özəl şəxslərdən istifadə etməsi və inzi-

bati  hüquq  prinsiplərinə  uyğun  gələn  servitut 

hüquqları  tanınması  zərurəti  irəli  sürülmüş-

dür

[37]

.  Xüsusilə  son  illərdə  ictimai  əmlak 

mahiyyətindəki tarixi və  mədəniyyət  abidələri-

nin qorunmasında dövlətin maliyyə vəsaiti cəlb 

etmək üçün bərpa et – istifadə et – dövlətə qay-

tar  kimi yeni  üsulları  sınaqdan  keçirdiyi  müşa-

hidə edilir

[38]

. Bununla əlaqədar olaraq Ali Đnzi-

bati  Məhkəmə  “ Savarona”  adlı  tarixi  gəmini 

mezliği  ilkesiyle  bağlantılıdır  hatta  bu  ilkenin 

bir sonucudur denilebilir. Zira sahibine bir eşya 

üzerinde  doğrudan  hakimiyet  sağlayan ve her-

kese karşı ileri sürülebilen sınırlı ayni hakların, 

üçüncü  kişiler  lehine   tanınması  halinde  kamu 

mallarının  kullanım  imkanı  kısıtlanıp,  tahsis 

amacı etkilenebilir

[34]

.  

T ürk  doktrininde  kamu  malları  üzerinde  özel 

kişiler  lehine  irtifak  hakkı  tesisinin  mümkün 

olmadığı  şeklinde  bir  görüş  olduğu  belirtil-

miştir

[35]

.  Ancak  Anayasa  dahil  olmak    üzere 

mevzuatta  sıkça  kullanılan  irtifak,  intifa,  mül-

kiyetten  gayri  ayni  hak  tesisi  gibi  ifadeler  bu 

ilkenin geçerliliğini şüpheli hale getirmektedir. 

Ancak mülkiyetin  kamu  mallarında  aldığı  içe-

rikte  belirtildiği  gibi,  mevzuatın  izin  verdiği 

durumlarda  kurulacak  sınırlı  ayni  hakların  da 

kamu  malının  işlev  ve  malikinin  özelliği  ne-

denleriyle  özel  hukuktaki  içeriğiyle  uygulana-

mayacağı,  irtifaka  konu  olan  yararlanma  hak-

kının  malın  kamusal  niteliğini  değiştirmeye-

ceği  haklı olarak  savunulmuştur.  Ayrıca  sınırlı 

ayni  hakların  kamu  mallarında  aldığı  bu  zayıf-

latılmış  içeriğin  hakkın  aynî  niteliğini tartışılır 

hale getirdiği belirtilmiştir

[36]

.  

Đdarenin  toplu  konut  ve  altyapı  gibi  büyük  

bayındırlık  işlerinin  yürütülmesinde  özel  kişi-

lerden  yararlanılması  ve  idare  hukuku  ilkele-

riyle bağdaşır nitelikte irtifak hakları tanınması 

gerektiği  belirtilmiştir

[37]

.  Nitekim  son yıllarda 

kamusal  mal  niteliğindeki  tarihi  ve  kültürel 

değerlerin  korunmasında  devletin  finansman 

sağlamak  amacıyla    restore  et-işlet-devret  gibi 

yeni  yöntemler  denediği  gözlenmektedir

[38]

. 

Nitekim  Danıştay  Savarona  adlı  tarihi  gemiyi 

restore eden bir şirkete 49 yıllık kullanım hakkı 

için yapılan ihale işleminin iptali istemiyle açı-

lan davayı reddeden mahkeme kararını onamış-

tır

[39]

. 

Kamusal malların kiralanıp kiralanmayacağı da 

ele  alınması  gereken  konulardan  bir  diğeridir.  

Genel  olarak  kamusal  malların  kiraya  verile-

meyeceği,  özel  malların  ise  kiraya  verilebile-

ceği  belirtilse  de

[40]

  bir  aynî  hak  olmayan  kira 

işleminin  tahsis  amacına  aykırı  düşmediği 

sürece  yapılabileceği  bunun  devredilmezlik 

ilkesine  aykırı  olmadığı  da  savunulmuştur

[41]

. 

Mevzuatta  da  kiralamayı  mümkün  kılan  hü-

kümler  vardır.  Örneğin  2863  Sayılı  T abiat  ve 

Kültür  Varlıklarını  Koruma  Kanununun  14. 

maddesi  gereğince  korunması  gerekli  varlıkla-

---