Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

37 

Qanununun  (BGB)  306-cı  maddəsinin  3-cü 

bəndində fərqli nizamlama nəzərdə tutulub.  

Bununla,  standart  şərti hazırlayan tərəfin  Layi-

hənin  27-ci  maddəsinin  2-ci  bəndindən  ana-

logiya  yolu  ilə  faydalanmasına  da  mane olun-

du. Müqavilənin digər tərəfinin isə, bəhs edilən 

göstərişdən  istifadə  edilməsinə  mane  yoxdur. 

6762  sayılı  T ürkiyə  T icarət  Qanunun  1466-cı 

maddəsində  də   oxşar  bir  göstərişə  yer  verilib. 

Həqiqətən, bu normada, qanunla və ya müvafiq 

orqan  tərəfindən  ən  yüksək  qiyməti  təsbit 

edilən  müqavilələrdə  həmin  qiymət  keçdiyi 

təqdirdə,  bu  m üqavilələrin  qanunla  və  ya  mü-

vafiq  orqan  tərəfindən  təsbit  edilən  qiymətlə 

bağlanıldığı və bu  qiymətdən artıq olan ödəniş-

lərin  geriyə  qaytarılmasının  lazım  olduğu,  bu 

kimi  hallarda  818  sayılı  T BQ-nun  20-ci  mad-

dəsinin tətbiq edilməyəcəyi nəzərdə tutulub.  

Layihənin,  23-cü  maddəsinin  başlığı,  “III. 

Tə fsir”dir.  

Bu  göstərişə  görə, “ müqavilənin  standart  şərt-

ləri  arasında  yer  tutan  hər  hansı  bir  göstəriş 

açıq və anlaşılır deyilsə və ya birdən çox məna 

daşıyırsa,  həmin  şərti  hazırlayan  tərəfin 

əleyhinə, qarşı tərəfin isə, lehinə təfsir edilir”. 

Layihənin  “III.  T əfsir  Edilmə”  başlığını  daşı-

yan  23-cü  maddəsi  də  “ 818  sayılı  T BQ-da” 

tənzimlənməyən,  yeni  bir  maddədir”.  Layihə-

nin  23-cü  maddəsi  bir  bənddən  ibarət  olub, 

standart şərtlərin təfsirini tənzimləyir.  

Maddəyə görə, açıq və anlaşılır olmayan və ya 

birdən  çox  məna  daşıyan  standart  şərt,  həmin 

şərti  hazırlayan  tərəfin  əleyhinə,  qarşı  tərəfin 

isə,  lehinə təfsir edilir.  Bu  əsaslar,  4721  sayılı 

T ürkiyə  Mülki  Qanununun  2-ci  maddəsində 

nəzərdə  tutulan  “ dürüstlük  (vicdanlılıq)”  qay-

dası  üç ün,  standart  şərtlərin təfsiri  baxımından 

önəmli  bir  tətbiq  sahəsi  meydana  gətirəcəkdir. 

Həqiqətən,  standart  şərti  hazırlayan  şəxs,  hə-

min  şərti  hazırlayarkən,  vicdanlılıq  qaydasına 

əməl  etməlidir.  Müqavilədə  açıq  olmayan  şərt-

lərin,  hazırlayanın  əleyhinə  təfsir  edilməsi 

üçün,  hazırlayan  şəxsin  həmin  müqavilə  baxı-

mından  mütəxəssis  olması  şərt  deyildir.  Əks 

yöndəki  həll  edilmə  qaydası,  hüququn  əsas 

qaydalarından biri olan “ ziddiyyətli davranmaq 

qadağandır”  qaydasına  zidd  olacaqdır.  Nəticə 

olaraq,  belə  standart  şərtlər,  həmişə  qarşı 

tərəfin lehinə təfsir edilir.  

Bu baxımdan, Roma hüququnda irəli gələn “ im 

dubio  contra  stipulatoerem”  (müqavilə,  şübhə 

halında hazırlayan tərəfin əleyhinə təfsir edilir) 

ümumi qaydası da eyni nəticəni verir. 

Sözleşmenin  diğer  tarafının  ise,  söz  konusu 

hükümden  yararlanabileceğinde  duraksama 

yoktur.  6762  sayılı  T ürk  T icaret  Kanununun 

1466  ncı  maddesinde   de  özdeş  bir  düzenle-

meye  yer  verilmiştir.  Gerçekten  bu   düzenle-

mede,  kanun  ya  da  yetkili  makamlarca  belir-

lenen  en yüksek  bedeli  aşan  sözleşmelerin  bu 

bedel  üzerinden  yapılmış  sayılacağı  ve  bu  be-

delden  fazla  olarak yerine  getirilmiş  edimlerin 

iadesinin gerekeceği, bu durumlarda 818 sayılı 

Borçlar  Kanununun  20  nci  maddesinin  ikinci 

fıkrasının  son  cümlesinin  uygulanmayacağı 

öngörülmüştür” şeklindedir. 

Tasarı/m.23’e  göre , “ III. Yorumlanması” baş-

lığı  ile,  “ Genel  işlem koşullarında  yer  alan  bir 

hüküm,  açık  ve  anlaşılır  değilse  veya  birden  

çok  anlama  geliyorsa,  düzenleyenin  aleyhine 

ve karşı tarafın lehine yorumlanır” denilmiştir.  

Madde gerekçesi ise, “ 818 sayılı Borçlar Kanu-

nunda  yer  verilmeyen,  “III.  Yorumlanması” 

kenar  başlıklı  yeni  bir maddedir.-Tasarının tek 

fıkradan  oluşan  23  üncü  maddesinde  genel 

işlem  koşullarının yorumlanması  düzenlenmek-

tedir.  

Maddeye  göre,  açık  ve anlaşılır olmayan veya 

birden  çok  anlama  gelen  genel  işlem  koşulları, 

düzenleyenin  aleyhine  ve  diğer  tarafın  lehine 

yorumlanır.  Bu  esaslar,  4721  sayılı T ürk  Me-

denî  Kanununun  2  nci  maddesinde  öngörülen 

dürüstlük kurallarının, genel işlem koşullarının 

yorumlanması  bakımından  özel  bir  uygulama  

alanı oluşturur.  Gerçekten,  düzenleyenden,  söz-

leşme  koşullarını  dürüstlük  kurallarının  gerek-

tirdiği  önemi  vererek  hazırlaması  beklenir. 

Sözleşmede  açık  olmayan  veya  duraksamaya 

sebep  olan  noktalar,  düzenleyen  aleyhine  yo-

rumlanacaktır.  Sözleşme  hükümlerinin  düzen-

leyen  aleyhine  yorumlanması  için,  düzenleye-

nin  o  sözleşme  bakımından  uzman  olması  da 

gerekmez.  Aksine  bir  çözüm  tarzı,  bir  genel 

hukuk  ilkesi  olan,  çelişkili  davranma  yasağına 

aykırı  düşer.  Sonuç  olarak,  bu  tür  genel  işlem 

koşulları daima diğer taraf lehine yorumlanır. 

Nitekim,  Roma  hukukundan  gelen  “ in  dubio  

contra  stipulatorem”  (Sözleşme,  şüphe  hâlinde 

düzenleyen aleyhine yorumlanır) genel ilkesin-

den de aynı sonuç çıkmaktadır.  

Bu  genel  ilke  ve  buna  koşut  olan  bu  madde, 

sözleşmeyi veya sözleşmedeki bir hükmü ya da 

bir  sözcüğü  kaleme  alanın,  onu  istediği  gibi 

ifade  etme  olanağına  sahip  bulunması  sebe-

biyle,  kaleme aldığı  metnin  kendi  aleyhine yo-

---

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

38 

Bu  ümumi  qayda  və  buna  bağlı  olan  maddə, 

müqaviləni  və  ya  müqavilədəki  bir  göstərişi 

yaxud  bir  sözü  hazırlayan  şəxsin, onu  istədiyi 

kimi, ifadə etmək imkanına sahib olması səbəbi 

ilə,  hazırladığı  məzmunun  öz  əleyhinə  təfsir 

edilməsini  qəbul  etməlidir-  fikrinə  istinad  edir. 

Eyni  şəkildə,  bir  şərti  fikirləşdiyi  kimi  yazıl-

mayan  şəxsin “ bu  şərt  belədir  (belə  anlaşılma-

lıdır)”  şəklindəki,  sonradan  həyata  keçirəcəyi 

təfsir haqlı sayıla bilməz.  

Almaniya  Mülki  Qanununun  (BGB)  305-ci 

maddəsinin  2-ci  bəndində  də oxşar  bir  göstəriş 

tənzimlənib.  

Layihənin  24-cü    maddəsinin  başlığı  “IV. 

Dəyişdirmə  Qadağası”dır.  

Bu  göstərişə  görə, “ standart  şərtlər  nəzərdə tu-

tulan bir müqavilədə və ya ayrı bir müqavilədə 

hazırlayan  şəxsə  tək  tərəfli  olaraq,  standart 

şərtlər  nəzərdə tutan müqavilənin  hər  hansı  bir 

şərtini qarşı tərəfin əleyhinə dəyişdirmək və ya 

yeni  şərti  tənzimləmək  səlahiyyətini  verən 

qeydlər əhəmiyyətsizdr”. 

Layihənin, “ IV.Dəyişdirmə Qadağası” başlığını 

daşıyan  24-cü    maddəsi  də  “ 818  sayılı  T BQ-

nunda”  nəzərdə  tutulmayan  yeni  bir maddədir. 

Layihənin  24-cü  maddəsi  bir  bənddən  ibarət 

olub,  “ standart  şərtlərin  dəyişdirilməsi  qadağa-

sını” tənzimləyir.  

Maddə,  “ standart  müqavilədə”  və  ya “ ayrı  bir 

müqavilədə”  yer  verilən  və  hazırlayana  tək 

tərəfli  olaraq  standart  şərtləri  tənzimləyən 

müqavilənin  bir  şərtini  qarşı  tərəfin  əleyhinə 

dəyişdirmək  və  ya  yeni  tənzimləmə  həyata 

keçirmək hüququ verən qeydlərin əhəmiyyətsiz 

olduğunu  göstərir.  Belə “ standart  müqavilədə” 

və  ya  ayrı  bir  müqavilədə  nəzərdə  tutulan  bu 

cür  şərtlər,  (qeydlər,  normalar),  Layihənin  27-

ci  maddəsinin  2-ci  bəndinin  1-ci  cümləsinə  

görə,  mütləq  etibarsız  (əhəmiyyətsiz)  sayıla-

caqdır.  Başqa  bir  sözlə,  burada  eyni  bəndin 

ikinci cümləsinin tətbiqi mümkün deyildr.  

“ Standart  şərtlərin”,  hazırlayan  tərəfindən  tək 

tərəfli və əvvəlcədən hazırlanılmış olması, bun-

ların  Layihənin 21-ci  maddəsinin  1-ci  bəndinə 

əsasən,  müqavilənin  məzmununa  daxil  olması, 

bu müqavilənin hazırlayan tərəfindən tək tərəfli 

olaraq  dəyişdirilməsi  demək  deyildir.  Lakin, 

təcrübədə  standart  şərtlər  arasında,  həmin  şərt-

lərin  tamamilə  va  ya  bir  hissəsinin  dəyişdiril-

məsi  haqqında  hazırlayana  səlahiyyət verildiyi 

görülür.  Maddədə  özündə  belə  bir  hüququ 

saxlayan  “ standart  şərtləri  hazırlayan  tərəf”in 

rumlanmasına  katlanması  gerektiği  düşüncesi-

ne  dayanır.  Aynı  şekilde,  bir  hükmü  düşündü-

ğü  gibi  yazmamış  olan  kişinin,  “ bu  hüküm  

şöyle  anlaşılmalıdır.”  şeklinde,  sonradan  yapa-

cağı  yorum  haklı  sayılamaz.  Alman  Medenî 

Kanunun  (BGB) 305c maddesinin ikinci fıkra-

sında  benzer  bir  düzenlemeye  yer  verilmiştir” 

şeklindedir. 

-Tasarı/m.24’e  göre ,   “IV.  De ğiştirme  yasa-

ğı”  başlığı  ile,  “ Genel  işlem  koşullarının  bu-

lunduğu  bir  sözleşmede  veya  ayrı  bir  sözleş-

mede  yer  alan ve  düzenleyene tek  yanlı  olarak 

karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren 

sözleşmenin  bir  hükmünü  değiştirme  ya  da 

yeni düzenleme getirme yetkisi içeren kayıtlara 

yer verilemez” denilmiştir.  

Madde gerekçesi ise, “ 818 sayılı Borçlar Kanu-

nunda yer verilmeyen, “ IV. Değiştirme yasağı” 

kenar  başlıklı  yeni  bir maddedir.-Tasarının tek 

fıkradan  oluşan 24  üncü  maddesinde,  genel  iş-

lem  koşullarını  değiştirme  yasağı  düzenlen-

mektedir. 

Maddede,  tip  sözleşmede  veya  ayrı  bir  sözleş-

mede  yer  alan ve  düzenleyene tek  yanlı  olarak 

karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren 

sözleşmenin  bir  hükmünü  değiştirme  ya  da 

yeni  düzenleme  yapma  yetkisi  veren  kayıtlara 

yer  verilemeyeceği  belirtilmektedir.  Bir  tip 

sözleşmede  veya  ayrı  bir  sözleşmede yer veri-

len bu tür kayıtlar, T asarının 27 nci maddesinin 

ikinci  fıkrasının  birinci  cümlesi  anlamında 

kesin  hükümsüzlük  yaptırımına  bağlı  olacak-

tır.   Başka  bir  ifadeyle,  burada  aynı  fıkranın 

ikinci  cümlesinin  uygulanması  söz konusu  de-

ğildir.  

Genel  işlem  koşullarının,  düzenleyen  tarafın-

dan  tek  yanlı  ve  önceden  hazırlanmış  olması, 

bunların  T asarının  21  inci  maddesinin  birinci 

fıkrası uyarınca sözleşmenin kapsamına girme-

si,  bu  sözleşmenin  düzenleyen  tarafından  tek 

yanlı olarak değiştirebileceği anlamına gelmez. 

Ancak,  uygulamada  genel  işlem  koşulları  için-

de,  bu  koşulların  tamamının  veya  bir kısmının 

değiştirilmesi  konusunda  düzenleyene  yetki 

verildiği  görülmektedir.  Maddede,  kendisinde 

böyle  bir yetkiyi  saklı tutmuş  olsa  bile,  düzen-

leyenin bu yetkisine dayanarak, sözleşmeyi tek 

yanlı, yani  dilediği  gibi  de ğiştirme  ya  da  yeni 

düzenleme  yapma  yolu  kapatılmış  ve  bu  tür 

kayıtlara yer verilemeyeceği öngörülmüştür. 

Bu  tür  düzenlemeler  de,  Hukukumuza  yabancı 

değildir.  4077  sayılı  T üketicinin  Korunması 

---