Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

35 

məzmununun  öyrənilməsi  və  qarşı  tərəfin  də 

bu  şərtləri qəbul etməsi lazımdır. Əks təqdirdə, 

“ standart şərtlər” yazılmamış (nəzərdə tutulma-

mış) sayılır. 

Ayrıca,  müqavilənin  xarakterinə  və  işin  xüsu-

siyyətinə yad  olan “ müqavilənin  standart  şərt-

ləri”nin də yazılmamış sayıldığı qeyd edilir.  

Layihənin  “II.Əhatəsi.  /1.Yazılmamış  Sayılma” 

başlığını daşıyan 21-ci maddəsi, 818 sayılı T BQ-

nunda tənzimlənməyən yeni bir maddədir.  

Layihənin 21-ci  maddəsi  iki  bənddən  ibarətdir 

və  həmin normada “ standart  şərtin” müqavilə-

də  yazılmamış  sayılması  halları  nəzərdə  tutu-

lur. Müqavilə məzmununda “ standart şərtlərin” 

tətbiq  ediləcəyinin  qeyd  edilməsi  qaydası 

praktikada tez-tez qarşılaşılan bir haldır. 

Maddənin 1-ci və 2-ci bandlərində qeyd edilən 

“yazılmamış  sayılır”  şəklindəki  ifadəsinə, 

Đsveçrə  Borclar  Qanununun 995-ci  maddəsinin 

1-ci və 2-ci bəndlərində, 999-cu maddəsinin 2-

ci  bəndində,  1002-ci  və  1006-cı maddələrin 1-

ci  bəndlərində,  1104-cü  və  1106-cı  maddə-

lərində,  1109-cu  maddələrinin  1-ci  bəndində, 

1110-cu maddədə  yer verilib.  Almaniya  Mülki 

Qanunun  (BGB) “ standart  şərtlərə”  dair  305-ci 

maddəsində  də  eyni  hüquqi  təsirə  malik  oxşar 

ifadəyə yer verilib.  

Maddənin  1-ci  bəndində,  “ standart  şərtlərin” 

müqavilə  məzmununa  daxil  ola  bilməsi  üçün, 

həmin  şərtləri  hazırlayan  tərəfin,  qarşı  tərəfə 

bunlar  haqqında  məlumat  verməsinin,  bunların 

məzmununun  öyrənilməsi  imkanının  qarşı 

tərəfə verməsinin,  qarşı  tərəfin  də,  həmin  şərt-

ləri  qəbul  etmiş  olmasının vacib  olduğu”  qeyd 

edilib.  Əks  təqdirdə, “ standart  şərtlərin” nəzər-

də tutulmadığı (yazılmadığı) qəbul edilir. 

Maddənin  2-ci  bəndində, müqavilənin  xarakte-

rinə  və  işin  xüsusiyyətinə  yad  olan  “ standart 

şərtin”, yazılmamış sayılacağı qeyd edilib. Belə 

şərtlər haqqında, həmin şərtləri hazırlayan şəx-

sin,  qarşı  tərəfə  açıq  olaraq  məlumat  verməsi, 

qarşı  tərəfin  həmin  şərtlərin  məzmununu  öy-

rənməsi  və  bu  şərtləri  qəbul  etməsi,  onların 

“yazılmamış  olmasını”  aradan  qaldırmır.  Belə-

liklə, Almaniya Mülki Qanununun (BGB) 305-

ci  maddəsində  nəzərdə  tutulduğu  kimi,  çaşdı-

rıcı  qaydaların  müqavilə  məzmununa  daxil ol-

mayacağı prinsipi  qəbul  edilib.  Məsələn, tətbi-

qatda,  xarici  valyuta  hesabı  müqavilələrində, 

hesaba  keçirilən  (qoyulan)  xarici  valyutadan 

başqa bir xarici valyuta ilə və ya T ürkiyə Lirəsi 

ilə  hesabdakı  pulun  ödənə  biləcəyi  “ standart 

şərt” olaraq müqavilədə nəzərdə tutulur. Xarici 

Madde  gerekçesi  de,  “ 818  sayılı  Borçlar 

Kanununda  yer  verilmeyen,  “II.  Kapsamı  /  1. 

Yazılmamış  sayılma”  kenar  başlıklı  yeni  bir 

maddedir. 

T asarının  iki  fıkradan  oluşan  21  inci  madde-

sinde  genel  işlem  koşullarının  sözleşme  met-

nine yazılmamış sayılacağı durumlar düzenlen-

mektedir.  Sözleşme  metninde  genel  işlem  ko-

şullarına  yollama  yapılmakla  yetinilmesi, 

uygulamada sıkça karşılaşılan bir durumdur.  

Maddenin  birinci  ve  ikinci  fıkralarında  kul-

lanılan “ yazılmamış  sayılır.”  şeklindeki  ibare-

ye,  Đsviçre  Borçlar  Kanununun  995  inci  mad-

desinin  birinci ve  ikinci  fıkralarında,  999  uncu 

maddesinin ikinci fıkrasında, 1002 ve 1006 ncı 

maddelerinin  birinci  fıkralarında,  1104  üncü, 

1106 ncı maddelerinde, 1109 uncu maddesinin  

birinci  fıkrasında, 1110  uncu  maddesinde   yer 

verildiği görülmektedir.  Alman Medenî Kanu-

nunun  (BGB)  genel  işlem  koşullarına  ilişkin 

305c  maddesinde  de,  aynı  hukukî etkiye  sahip 

benzer bir ifade kullanılmıştır.  

Maddenin birinci fıkrasında, genel işlem koşul-

larının sözleşmenin kapsamına girmesi, düzen-

leyenin  sözleşmenin  yapılması  sırasında  diğer 

tarafa,  bu  koşulların  varlığı  hakkında  açıkça 

bilgi  vermesi,  bunların  içeriğini  öğrenme  ola-

nağını sağlaması ve onun da söz konusu koşul-

ları  kabul  etmesine  bağlı  kılınmıştır.  Aksi tak-

dirde,  böyle  genel  işlem  koşulları  yazılmamış 

sayılacaktır.  

Maddenin  ikinci  fıkrasında,  sözleşmenin  nite-

liğine  ve  işin  özelliğine  yabancı  genel  işlem  

koşullarının  da  yazılmamış  sayılacağı  belirtil-

miştir.  Bu  nitelikteki  genel  işlem  koşullarının, 

düzenleyence, bunlar hakkında açıkça bilgi ve-

rilip,  içeriğini  öğrenme  olanağının  sağlanması 

ve  diğer  tarafın  da  bunu  kabul  etmesi,  yazıl-

mamış sayılma yaptırımının uygulanmasını en-

gellemez. Böylece, Alman Medenî Kanununun 

(BGB)  305c  maddesinde  olduğu  gibi,  şaşırtıcı 

kuralların  sözleşmenin  içeriğinden  sayılma-

ması  ilkesi  benimsenmiştir.  Meselâ,  uygula-

mada  döviz  tevdiat  hesabı  sözleşmelerinde, 

yatırılan  yabancı  paradan  farklı  bir  yabancı 

para  ya  da  T ürk  Lirası  ile  hesaptaki  meblâğın 

ödenebileceği  genel  işlem  koşuluna  sıkça  rast-

lanmaktadır.  Döviz  hesabını  belli  bir  yabancı 

para  cinsinden  açtıran  kişiye,  hesabın  bulun-

duğu  kurumca  farklı  bir  yabancı  para  ya  da 

T ürk  Lirası  ile  ödeme  yapılması,  olağan  dışı 

sayılacağı  için,  bu  tür  bir  genel  işlem  koşulu 

yazılmamış  sayılacaktır.  Nitekim,  Đsviçre 

---

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

36 

valyuta  hesabını  müəyyən  bir  xarici  valyuta 

növünü  seçərək  açdıran  şəxsə,  hesabdakı  pul, 

hesabın  açıldığı  bank  (təşkilat) tərəfindən  baş-

qa  bir  xarici  valyuta  və  ya  T ürkiyə  Lirəsi  ilə 

ödənilməsi,  fövqaladə  hal  olduğu  üç ün,  belə 

“ standart  şərt  yazılmamış”  sayılır.  Bu  baxım-

dan  Đsveçrə  Federal  Məhkəməsinin  bir  qəra-

rında,  cari  hesab  formasında  işləyən  bir  kredit 

əqdində, ipotekaya dair müqavilə məzmununda 

üstü  örtülü  olaraq  nəzərdə  tutulan  “ zaminlik” 

öhdəliyi  fövqəladə  hal  olaraq  qəbul  edilib.  

(BGE. 49II 185). Ayrıca, kredit müqaviləsində, 

demək  olar  ki,  həmişə  nəzərdə  tutulan “ kredit 

təşkilatı istədiyi vaxt, heç bir əsas göstərmədən 

hesabı  bağlayacağına,  münasibəti  sona çatdıra-

cağına  dair  standart  şərtlər”  də  fövqəladə  ol-

duğu üç ün, yazılmamış sayılır. 

Layihənin 22-ci maddəsinin başlığı “2. Yazıl-

mamış Sayılmanın Müqaviləyə  Təsiri”dir.  

Bu  göstərişə görə, “müqavilədə yazılmamış sa-

yılan “ standart  şərtlərdən”  başqa,  digər  şərtlər 

etibarlı  olaraq  qalır”.  Bu  halda  həmin  şərtləri 

tənzimləyən tərəf, bu şərtlər olmasaydı müqavi-

lə bağlamayacaqdım etirazını irəli sürə bilməz.  

Layihənin, “ 2.Yazılmamış Sayılmanın Müqavi-

ləyə T əsiri” başlığını daşıyan 22-ci maddəsi də  

“818  sayılı  T BQ-nunda”  nizamlanmayan  yeni 

bir maddədir. Həmin maddə “ yazılmamış sayıl-

manın müqaviləyə təsirini” tənzimləyir. 

22-ci  maddəyə  görə, yazılmamış  sayılan  stan-

dart  şərtə  sahib  olan müqavilənin  digər  şərtləri 

(yazilmamış sayılan şərtdən başqa) etibarlı ola-

raq davam edir. Bu baxımdan, Almaniya Mülki 

Qanununun  (BGB)  306-cı  maddəsində,  yazıl-

mamış  sayılmanın  müqaviləyə  göstərdiyi  təsir 

ilə  əlaqədar  olaraq,  etibarlı  olmaq  prinsipi  qə-

bul  edilib  və  meydana  gələ  bilən  müqavilə 

boşluqlarının  qanun  normaları  ilə  doldurulaca-

ğı ifadə edilib.  

Bu  nəticə,  hüququmuza  yad  deyildir.  Məsələn, 

6762  sayılı  T ürk  T icarət  Qanunun  1266-cı 

maddəsinin  axırıncı  bəndində,  sığorta  şəhədət-

namələrində  oxunulması  mümkün  olmayan 

standart  şərtlərin  əvəzinə,  qanun  normalarının 

tətbiq ediləcəyi qeyd edilib və müqavilənin eti-

barlı olacağı tənzimlənir.  

Layihənin 22-ci maddəsinin 2-ci bəndində, stan-

dart  şərtləri  hazırlayan  tərəfin,  yazılmamış  sa-

yılan  standart  şərtlər olmasaydı  əsas müqavilə-

nin bağlanmayacağına və bu müqavilə ilə bağlı 

olmadığına dair etirazı qəbul e dilməyəcəyi tən-

zimlənib. Bu norma ilə, Layihə Almaniya Mülki 

Federal  Mahkemesinin  bir  kararında  da,  carî 

hesap şeklinde işleyen bir kredi işleminde, ipo-

teğe  ilişkin  metnin  içine  örtülü  olarak  konul-

muş  olan  bir  kefalet  yüklenimi  olağan  dışı 

bulunmuştur  (BGE  49  II  185).  Ayrıca  kredi 

sözleşmelerinde,  neredeyse  ayrıksız  olarak  yer 

verilen,  kredi  kurumunun  dilediği  anda  hiçbir 

gerekçe  göstermeksizin  hesabı  kat  edeceği, 

ilişkiye  son  vereceğine  ilişkin  hükümler  de 

olağan  dışı  olduklarından  yazılmamış  sayıla-

caktır” şeklindedir. 

-  Tasarı/m.22’ye   göre,  “ 2.Yazılmamış  sayıl-

manın  sözleşmeye  etkisi”  başlığı  ile,  “ Sözleş-

menin yazılmamış sayılan genel işlem koşulları 

dışındaki hükümleri geçerliliğini korur. Bu du-

rumda düzenleyen, yazılmamış sayılan koşullar 

olmasaydı  diğer  hükümlerle  sözleşmeyi  yap-

mayacak olduğunu ileri süremez” denilmiştir.  

Madde gerekçesi ise, “ 818 sayılı Borçlar Kanu-

nunda  yer  verilmeyen,  “ 2.  Yazılmamış  sayıl-

manın  sözleşmeye  etkisi”  kenar  başlıklı  yeni 

bir maddedir. 

T asarının  tek  fıkradan  oluşan  22  nci  madde-

sinde yazılmamış sayılmanın sözleşmeye etkisi 

düzenlenmektedir.  Maddeye  göre,  yazılmamış 

sayılan  genel  işlem  koşullarını  içeren  bir  söz-

leşmenin, bu genel işlem koşulları dışındaki di-

ğer hükümleri geçerli olmaya devam edecektir. 

Nitekim,  aynı konuyu  düzenleyen  Alman  Me-

denî  Kanununun  (BGB)  306  ncı  maddesinde  

yazılmamış sayılmanın sözleşmeye etkisi ile il-

gili  olarak  geçerlilik  ilkesi  benimsenmiş  ve 

oluşabilecek  sözleşme  boşluklarının  kanun 

hükümleriyle doldurulacağı ifade edilmiştir.  

Bu  sonuç,  Hukukumuza  yabancı  değildir.  Me-

selâ, 6762 sayılı T ürk T icaret Kanununun 1266 

ncı maddesinin son fıkrasında, sigorta poliçele-

rinde okunamayan genel işlem koşulları yerine 

kanun  hükümlerinin  uygulanacağı  belirtilmek-

le,  sözleşmelerin  geçerli kalacağı  esası  benim-

senmiş bulunmaktadır.  

T asarının  22 nci maddesinin  ikinci  cümlesinde 

ise,  düzenleyen tarafından, yazılmamış  sayılan 

genel  işlem  koşulları  olmasaydı  asıl  sözleşme-

nin  yapılmayacağı  ve  bu  sözleşmeyle  bağlı 

olunmayacağının ileri sürülemeyeceği öngörül-

müştür.  Bu  düzenlemeyle,  Alman  Medenî 

Kanununun (BGB) 306 ncı maddesinin üçüncü 

fıkrasından ayrılınmıştır.  

Böylece sözleşmeyi düzenleyenin T asarının 27 

nci maddesinin ikinci fıkrası hükmünden kıyas 

yoluyla  yararlanması  önlenmiş  bulunmaktadır. 

---