Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

29 

quq  münasibətidir  və  tərəflərin  iradəsinə  əsas-

lanır. Belə olduqda isə  bu imkanlar istisna ma-

hiyyəti  daşıyır.  Nəticə  etibarilə  bu  nəzəriyyə 

yanlış  qərar  faktını  mühakimənin  məqsədi  ilə 

uyğunlaşdırmaqda  çətinlik  çəkir.  Halbuki  yan-

lış  qərarın –  əlavə kassasiya kimi  istisna  hallar 

xaricində  mövcudiyyətini  davam  etdirməsinə 

mühakimənin  məqsədinin  deyil,  qəti  hökm  an-

layışının səbəb olduğu irəli sür ülsə də  bu izahat 

yanlış  qərarın  icra  edilməsini  hüquqa  uyğun-

laşdırma niyyətindən başqa bir şey deyildir. 

Mülki  prosessual  hüququn  məqsədi  baxımın-

dan  irəli  sürüllən  digər  bir  fikir  də  ədalətə nail 

olma fikridir. Bu fikrə əsasən mülki prosessual 

hüququn  məqsədi  ədaləti  yerinə  yetirməkdir 

(ədalətli  qərar  qəbul  etməkdir).  Yalnız  qeyd 

etmək  lazımdır ki,  bu  fikrin  əsasını təşkil  edən 

“ ədalət” anlayışı son dərəcə mübahisəli, üzərin-

də  uzlaşmaya  varılmamış  bir  anlayışdır.  Dola-

yısıyla  belə  mübahisəli  bir  siyasi  və  əxlaqi 

anlayışı  mülki  prosessual  hüququn  məqsə dini 

müəyyənləşdirmək  üçün  əsas  olaraq  qəbul  et-

məyin  doğru  olmadığı  irəli  sür ülmüşdür.  Bu-

nunla  yanaşı  ədalətli  qərar  qəbul  edilə  bilməsi 

ancaq  maddi  hüququn  buna  imkan  verməsiylə 

mümkün ola bilər. Hakim mövcud olan qayda-

ları  tətbiq  etmək  məcburiyyətindədir,  bunlara 

zidd  hərəkət  edə  bilməz.  Əks  təqdirdə  konkret 

hadisə  ədalətinə  yol  verilmiş  olar  və  hüquqi 

istiqrar pozular. Bu baxımdan mülki prosessual 

hüquq qaydalarının ədalətli qərar qəbul etməyə 

əlverişli  olub  olmadığı  haqqındakı  mübahisə, 

ancaq  o  zaman  aparıla  bilər  ki,  maddi  hüquq 

qaydaları  baxımından  bir  anlaşma  əldə  edilə 

bilsin  və  bu  qaydaların  ədalətli  nəticələr  do-

ğurduğu  qəbul edilsin. Bu mübahisənin yeri də 

məhkəmələr deyil və məhkəmələrin bu mənada 

ədaləti  həyata  keçirmələri  mümkün  deyildir. 

Çünki  hakim  sosial  mühəndis  deyildir,  qanu-

nun ona verdiyi səlahiyyət xaricinə çıxaraq qa-

nunvericinin  iradəsini  əks  etdirən  hüquq  qay-

dalarının əksinə davrana bilməz.  

Bəzi  müəlliflər,  mülki  prosessual  hüququn 

məqsədinin,  hüquq  sistemini  həyata  keçirmək, 

hüququn  yerini    gücləndirmək  olduğunu  iddia  

edirlər.  Bu  fikrə  görə,  mücərrəd  olaraq  qayda-

nın nəzərdə  tutulmuş  olması kifayət  deyil.  Hü-

quq ancaq məhkəmənin hökmüylə konkretləşir, 

təsbitlənir.  Deməli,  fərdlərin  hüquqlarının  təs-

bit  olunmasıyla  hüquq  sistemi  həyata  keçiril-

miş olcaqdır. Bu fikir, hüquq sisteminə hüquq-

ların həyata  keçirilməsindən  daha çox  əhəmiy-

yət  verir.  Halbuki  hüquq  sisteminin həyata  ke-

çirilməsi  bir  məqsəd  deyil,  nəticəni  göstərir. 

engel olduğu ileri  sürülmekte ise de, bu  gerek-

çenin  hatalı  kararın  icra  edilmesini  hukuka 

uygun  hale  getirme  çabasından  başka  bir  şey 

olmadığı söylenebilir. 

Medeni usul hukukunun amacını konu alan bir 

diğer  görüş  de  a dalete  ulaşma  görüşüdür.  Bu 

görüşe  göre,  medeni  usul  hukukunun  amacı 

adaleti  yerine  getirmektir  (adaletli  karar  ver-

mektir). Yalnız hemen belirtmek gerekir ki, bu 

görüşün  dayanağını  teşkil  eden  “ adalet”  kav-

ramı  son  derece  tartışmalı,  üzerinde  uzlaşma 

sağlanamamış  bir  kavramdır.  Onun  için,  böy-

lesine  tartışmalı  politik  ve  ahlaki  bir  kavramı 

medeni  usul  hukukunun  amacını tespitte  daya-

nak  olarak  kabul  etmenin  doğru  bir  yöntem 

olmadığı  ifade  edilmiştir.  Ayrıca,  adaletli  bir 

karar  verilmesi  ancak  maddi  hukukun  da  buna 

imkan  vermesiyle  mümkündür.  Hakim  mevcut 

kuralları  uygulamakla  yükümlüdür;  bu  kural-

ları  aşamaz,  bu  kurallardan  ayrılamaz.  Aksi 

takdirde  somut  olay  adaletine yol  açılır ve hu-

kuki  istikrar  ortadan  kalkar.  Bu  açıdan  bakıl-

dığında  medeni  usul  hukuku  kurallarının  ada-

letli  karar  vermeye  elverişli  olup  olmadıkları 

konusunda  bir  tartışma,  ancak  maddi  hukuk 

kuralları  üzerinde  bir  anlaşma  sağlanabiliyor 

ve bu kuralların adil sonuçlara götürdüğü kabul 

edilebiliyorsa,  açılabilir.  Ve  bu tartışmanın  ya-

pılacağı  yer  de  mahkemeler  değildir;  mahke-

melerin  bu  anlamda  adaleti  gerçekleştirmeleri 

söz  konusu  olamaz.  Zira  hakim  bir  sosyal 

mühendis  değildir,  kanunun  kendisine  verdiği 

takdir  yetkisi  dışında  kanun  koyucunun  ira-

desini yansıtan hukuk kurallarını hiçe sayamaz.  

Bazı yazarlar medeni usul hukukunun amacını, 

hukuk  düzenini  gerçekleştirmek,  hukuku  teyit 

etmek olarak görmüşlerdir. Bu görüşe göre, so-

yut  olarak  kural  öngörülmesi  yeterli  değildir.  

Hak  ancak  mahkeme  hükmüyle  somutlaşır, 

tespit  edilmiş  olur.  Demek  ki,  bireylerin  hak-

larının tespit edilmesiyle hukuk düzeni gerçek-

leştirilmiş  olmaktadır.  Bu  görüş,  hukuk  düze-

nine hakların gerçekleştirilmesinden daha fazla 

yer  tanımaktadır.  Oysa  hukuk  düzeninin  ger-

çekleştirilmesi  bir  amacı  değil,  bir  sonucu  be-

lirtir.  Birey hukuk  için  değil,  hukuk  bireylerin 

haklarına hizmet etmek için vardır. 

Bugün en fazla benimsenen görüş, medeni usul 

hukukunun  amacının  sübjektif  hakların  korun-

ması,  tespiti  ve  gerçekleştirilmesi  olduğunu 

savunan  görüştür.  Dava  konusu  hukuki  ilişki 

özel  hukuk  kökenlidir  ve  tarafların  serbest 

iradesine  dayanmaktadır.  Onun  için  davanın 

---