Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

26 

tən belə olub olmadığını, əgər deyilsə o zaman 

məqsədin  əslində  nə  olduğunu  araşdırmaq  la-

zımdır

[5]

. Bu araşdırmanın əhəmiyyətinin nədən 

ibarət olduğu sualına verilə bilən cavab isə  be-

lədir:  Məqsədi  bilməklə,  buna  uyğun  vasitələ-

rin  necə  olması  lazım  olduğu  haqqında  və  əli-

mizdə olan vasitələrin nə qədər məqsədə uyğun 

olduğu  haqqında   fikir  əldə  edə   biləcəyik.  An-

caq  əvvəlcədən  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  mülki 

prosessual  hüququn  məqsə dinin  müəyyənləş-

dirilməsi  bizi,  hər  növ  prosessual  problemi  bu 

məqsədlə  həll  etmək kimi təhlükəyə  sürükləyə 

bilər.  Halbuki  mülki  prosessual  hüququn  məq-

sədinin  müəyyənləşdirilməsi,  yalnız  mühaki-

mədə  əsas  götürülən  prinsiplər,  mühakimədə 

tərəflərin  iradəsinin  yeri və  sərhədləri,  qəti  qə-

rar,  baxılmaqda  olan  iddia,  əlavə  kassasiya  ic-

raatı,  maddi  hüquq-prosessual  hüquq  təsnifatı 

kimi  bəzi  əsaslı  problemlərin  çərçivəsinin 

müəyyənləşdirilməsi  üçün  əhəmiyyətlidir.  Bu-

nun  xaricində  mülki  prosessual  hüququn  məq-

sədi,  əsasən  hüquq  siyasəti  elementi  kimi  qa-

nunvericini  istiqamətləndirici  və  praktikada  da 

məhkəmələrə yol göstərici mahiyyət daşıyır. 

Bəzi  müəlliflərə  görə  mülki  prosessual  hüqu-

qun  məqsədi  təsbit  edilərkən,  mühakimənin 

hədləri  xaricinə  çıxılmamalı  və  mühakimənin 

məqsədi  qəti  hökm  çıxarılması  kimi  göstəril-

məlidir. Hakim, hökm verərkən, hüquq  sistemi-

nin  yanında  yeni  bir  sistem  yaradır.  Bu  hökm 

doğru və ya yanlış ola bilər, bu xüsus mübahisə 

olunmur,  çünki  mülki  prosessual  hüquq  əxlaqi 

dəyərləri  əhatə  etmir.  Mühakimə  hüququnda  

əhəmiyyətli  olan  qərar  qəbul  etmək  deyil,  hər 

növ  ixtilaf haqqında  qərar  verə  bilməkdir.  Be-

ləliklə  dövlət  gücünün  hakimiyyəti  ilə  sosial 

ixtilaf  aradan  qaldırılır.  Bu  fikir  fərqli  yönlər-

dən  tənqidə  məruz  qalmışdır.  Çünki,  hər  şey-

dən əvvəl qəti hökm verilməsiylə meydana gə-

lən  nəticəni  məqsəd  kimi  qələmə  verir  ki,  bu 

yanlışdır.  Qəti  hökmə  gəldikdə  isə   bu,  əlavə 

kassasiya  kimi  istisna hallarda  ləğv  edilə  bilir. 

Digər  tərəfdən,  mülki  prosessual  hüququn 

məqsədini  sadəcə  qəti hökm  əldə  etmək olaraq 

qəbul  etdikdə,  onun  heç  bir  dəyər  və prinsipi-

nin olmadığını  da  qəbul  etmiş  oluruq  ki,  bu  da 

yanlışdır.   

Digər bəzi müəliflər isə mülki prosessual hüqu-

qun  məqsədini  öz-özünə hüququn  əldə  edilmə-

sinə mane olmaq kimi qəbul edirlər. Bu  düşün-

cəyə  görə öz  özünə  hüquq  əldə  etmənin  qada-

ğan  edilməsi  və mühakimə  səlahiyyətinin  döv-

lətə verilməsiylə  iddia  prosesi  öz-özünə hüquq 

əldə etməni əvəz etmişdir. Elə isə dövlət qəbul 

buna  uygun  aracın  ne  gibi  bir  içeriğe  sahip 

olması  gerektiğini  ve  eldeki  aracın  amaca  ne 

ölçüde  uygun  olduğunu  tespit  edebilelim.  Yal-

nız  bu  bağlamda  hemen  belirtmek  gerekir  ki, 

medeni  usul  hukukunun  amacının  belirlen-

mesi  bizleri,  her türlü  usuli  sorunu  bu  amaçla  

çözmeye  çalışmak  gibi  bir  tehlikeye  de  maruz 

bırakabilir. Oysa medeni usul hukukunun ama-

cının  tespiti,  sadece,  yargılamaya  hakim  olan 

ilkeler,  yargılamada  taraf  iradesinin  yeri  ve 

sınırları, kesin hüküm, derdestlik, yargılamanın 

iadesi,  maddi  hukuk-usul  hukuku  ayırımı  gibi 

temel  bazı  sorunların  çerçevesinin  belirlenme-

sinde  önemlidir.  Bunun  dışında,  medeni  usul 

hukukunun  amacı,  asıl,  bir  hukuk  politikası 

aracı  olarak  kanun  koyucuyu  yönlendirici  ve 

uygulamada  da  mahkemelere  yol  gösterici  bir 

kılavuzdur. 

Bazı  yazarlara  göre,  medeni  usul  hukukunun  

amacı tespit edilirken yargılamanın sınırları dı-

şına  çıkılmamalı  ve  yargılamanın  amacını  ke-

sin  hükme  ulaşmak olarak tanımlamalıdır.  Ha-

kim, hüküm verirken, hukuk düzeninin yanında 

yeni  bir  düzen  oluşturmaktadır.  Bu  hüküm 

doğru  veya  yanlış  olabilir,  bu  husus  tartışıla-

maz,  çünkü  medeni  usul  hukuku  ahlaki  değer-

ler içermez. Yargılama hukukunda önemli olan 

doğru karar vermek değil, her türlü uyuşmazlık 

hakkında  karar  verebilmektir.  Böylece  devlet 

gücünün  bağlayıcı  otoritesi  sayesinde  sosyal 

uyuşmazlığın  sona  ermesi  sağlanır.  Bu  görüş 

çeşitli  yönlerden  eleştirilmiştir.  Çünkü,  bir  

kere,  kesin  hüküm  verilmesiyle  ortaya  çıkan 

sonucu amaç gibi göstermektedir ve bu yanlış-

tır.  Ayrıca,  kesin  hüküm,  yargılamanın  iadesi 

gibi  istisnai  bazı  hallerde  ortadan  kaldırılabil-

mektedir. Öte yandan, medeni usul hukukunun  

amacını  sadece  ve  münhasıran  kesin  hüküm 

elde  etmek  olarak  algıladığımız  zaman,  onun 

hiçbir  değer  ve  ilke  içermediğini  kabul  etmiş 

oluruz ki, bu da yanlıştır.   

Diğer  bazı  yazarlara  göre  ise, medeni  usul  hu-

kukunun  amacı,  ihkakı  hakkın yerini  almaktan 

ibarettir.  Bu  görüşe  göre,  kendiliğinden  hak 

almanın (ihkakı hakkın) yasaklanması ve yargı 

yetkisinin  devletin  eline  geçmesiyle  dava, 

ihkakı  hakkın  yerine  geçmiştir.  Şu  halde  dev-

let,  getireceği  usul  hükümleriyle  hakkın  güçlü 

olan tarafından değil, haklı olan tarafından elde 

edilmesini  sağlamalıdır.  Bu  görüş  de  eleştiril-

miş  ve  denmiştir  ki,  bu  durum  sadece  medeni 

usul  hukuku  için  değil,  bütün  yargılama  hu-

kukları  için  geçerlidir.  Şu  halde  medeni  usul  

hukukunun  amacını  ve  diğer  yargılama  türle-

---