Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

28 

ləşdirmək  qeyri  mümkündür.  Đddiadakı  sübut 

vasitələrini  tərəflərin  təmin  etməsi  prinsipinə 

üstünlük  verilməsi,  mülki  prosessual  hüququn 

məqsədinin  maddi  həqiqətin  tapılması  olduğu 

fikri  ilə  ziddiyyət  təşkil  etmir.  Çünki  bu  prin-

sipə  üstünlük  verilməsinin  səbəbi,  həqiqətin 

məsələdən  uzaq  olan  hakimin  araşdırmasıyla 

deyil,  tərəflərin  təqdim  etdiyi  izahat  və  sübut-

larla  daha  yaxşı tapıla  biləcəyinə olan  inamdır. 

Bütün  inandırıcılığına  baxmayaraq,  maddi  hə-

qiqət  fikri  də  ciddi  tənqidlərə  məruz  qalmış və 

maddi  həqiqətə  nail  olmanın  mülki  prosesin 

məqsədi  deyil,  ancaq təsadüfi nəticəsi  ola  bilə-

cəyi  iddia  edilmişdir.  Bu  mənada  ilkin  iddia, 

Aristotelin  anladığı  mənada  olmayan  həqiqətə 

nail  olmanın  da  çox  çətin  olmasıdır.  Hiss  or-

qanları hadisələri hər zaman dəqiqliklə hiss edə 

bilməz  və  tam  həcmdə  yaddaşda  saxlaya  bil-

məz.  Digər  tərəfdən,  bəzi  insanlarda  hissiyyat 

xüsusilə zəifdir,  diqqətini cəmləşdirmə qabiliy-

yəti  zəifdir  və  ya  əqli  qabiliyyəti  kifayət  dərə-

cədə  deyildir.  Aradan  keçən  zaman  da  (unut-

ma)  hiss  edilənləri  həqiqətə  uyğun  olmaqdan 

uzaqlaşdırır. Deməli, insan həqiqəti ancaq nisbi 

olaraq təsbit edə bilər. Əslində T ürkiyədə sübut 

hüququnun  əsas  prinsipləri  də  maddi  həqiqət 

fikrinin  T ürk  hüququ  baxımından  qəbul  edil-

məsinə  ciddi  maneə törədir.  Çünki T ürk  sübut 

hüququnda  müəyyən  bir  məbləğdən  çox  olan 

hüquqi  əqdlərin  yalnız  qanuni  dəlillərlə  sübut 

edilməsi  vacibdir.  Doğrudur,  bunun  da  maddi 

həqiqətin  tapılmasına  xidmət  etdiyi,  çünki 

şahid  dəlili  zəif  dəlil  olduğu  üçün  maddi  həqi-

qətin  ancaq  sənəd  kimi  qanuni  dəlillərlə  düz-

gün  üzə  çıxarıla  biləcəyi  qeyd  e dilə  bilsə  də  

qanuni  dəlillərlə  sübut  məcburiyyətinin  maddi 

həqiqətin tapılmasını  ciddi  şəkildə   çətinləşdir-

diyini  inkar  etmək  də  mümkün  deyildir.  Digər 

tərəfdən hakim tərəflərin tələbi ilə hərəkət edir, 

yəni  mühakimənin  əhatə  dairəsini  tərəflər 

müəyyənləşdirir.  T ərəflər  ixtilafın  taleyinə  də 

təsir edirlər, məsələn faktları qəbul edə bilərlər, 

müddətlərə  riayət  etməməkdən  ötrü  müəyyən 

nəticələrə boyun əymək məcburiyyətində qalır-

lar,  iddiaçı  tələbindən  imtina  edə  bilər,  ya  da 

cavabdeh  tələbi  qəbul  edə   bilər.  Doğrudur, 

T ürk mülki prosessual hüququ tərəflərə proses-

sual  xətaları  aradan  qaldırmaq  imkanı  verir və 

hakimin  öhdəsinə  də  iddia dakı  anlaşılmaz  və 

ziddiyyətli  xüsusları  aradan  qaldırmaq  və  bəzi 

qüsurları  düzəltmək  üçün  aydınlaşdırma  vəzi-

fəsi  deyilən  vəzifə  qoyur.  Bunlar  maddi  həqi-

qətə nail olmağı təmin  etmək  üçün  nəzərdə tu-

tulmuş  imkanlardır.  Fəqət  unudulmamalıdır  ki, 

iddianın  predmeti  bir  qayda  olaraq  xüsusi  hü-

ğına  rağmen,  maddi  gerçek  görüşüne  de  ciddi 

eleştiriler  yöneltilmiş  ve  maddi  gerçeğe  ulaş-

manın  medeni  usulün  amacı  değil,  ancak tesa-

düfi  bir  sonucu  olabilece ği  ileri  sürülmüştür. 

Bu  ba ğlamda,  ilk  olarak  denmiştir  ki,  Aristo’-

nun  anladığı  anlamda  olmayan  bir  gerçeğin  

bile  tespiti  son  derece  zordur.  Duyu  organları 

olayları her  zaman  hatasız  olarak  algılayamaz 

ve  eksiksiz  bir  şekilde  bellekte  depo  edemez. 

Öte  yandan,  bazı  insanlarda  algılama  güc ü 

özellikle  zayıftır,  konsantrasyon  eksikliği  var-

dır veya yetersiz entelektüel beceri söz konusu-

dur.  Aradan  geçen  zaman  da  (unutma)  algıla-

mayı  gerçeğe  uygun  olmaktan  uzaklaştırır.  Şu 

halde, insan, gerçeği ancak göreceli olarak tes-

pit edebilir. Sonra, T ürk ispat hukukunun temel 

ilkeleri  de  maddi  gerçek  görüşünün  T ürk  hu-

kukunda kabulüne ciddi bir engel teşkil etmek-

tedir.  Nitekim  T ürk  hukukunda  belli  bir  mik-

tarın veya  değerin  üstündeki  hukuki  işlemlerin 

kanuni  delillerle  ispat  edilmesi  gerekir.  Gerçi 

bu  gereğin  dahi  maddi  gerçeğin  bulunmasına 

hizmet  ettiği,  zira  tanık  delili  zayıf  bir  delil 

olduğu  için  maddi  gerçeğin  ancak  senet  gibi 

kanuni  delillerle  isabetle  tespit  edilebileceği 

söylenebilirse  de,  kanuni  delillerle  ispat  mec-

buriyetinin  maddi  gerçeğe  ulaşılmasını  önemli 

ölçüde  zorlaştırdığını  inkar  etmek  de  mümkün 

değildir. Öte yandan, hakim tarafların talebiyle 

bağlıdır,  diğer  bir  deyişle  uyuşmazlığın  kapsa-

mını taraflar  belirlerler. T araflar  uyuşmazlığın 

kaderini  de  etkilerler,  örneğin  vakıaları  ikrar 

edebilirler,  sürelere  uymamaktan  ötürü  belli 

sonuçlara  katlanmak  zorunda  kalırlar,  davacı 

davasından feragat edebilir ya da davalı davayı 

kabul edebilir. Gerçi T ürk medeni usul hukuku 

taraflara  usuli  hatalardan  dönebilme  imkanı 

vermekte  ve  ayrıca  hakime  davadaki  müphem 

ve  çelişkili  hususları  bertaraf  etmek  ve  bazı 

noksanlıkları  gidermek  için “ aydınlatma ödevi” 

olarak  adlandırılan  ödevi  yüklemektedir.  Bun-

lar  maddi  gerçeğe  ulaşılmasını  sağlamak  için 

öngörülmüş imkanlar olarak karşımıza çıkmak-

tadır.  Fakat,  unutmamak  gerekir  ki,  davanın 

konusu  kural  olarak  bir  özel  hukuk  ilişkisidir 

ve  taraf  iradesine  dayanmaktadır.  Böyle  olun-

ca,  bu  imkanlar  daha  ziyade  istisnai  imkanlar 

olarak  ortaya  çıkmaktadır.  Nihayet,  bu  teori 

hatalı  karar  olgusunu  yargılamanın  amacı  ile 

bağda ştırmakta  da  yetersiz  kalmaktadır.  Oysa 

hatalı karar  yargılamayı  maddi  gerçek  amacın-

dan  saptırır.  Bu  bağlamda,  hatalı  kararın  –

yargılamanın iadesi gibi istisnai haller dışında-  

mevcut  kalmakta  devam  etmesine  yargılama-

nın  amacının  değil,  kesin  hüküm  kurumunun 

---