Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

27 

etdiyi prosessual  qaydalarla  hüququn  güclü  tə-

rəfindən  deyil, haqlı tərəfindən  əldə  edilməsini 

təmin  edir.  Bu  fikir  də  tənqid  olunmuş  və  bu-

nun  sadəcə  mülki  prosessual  hüquq  baxımın-

dan  deyil,  digər  prosessual  hüquqlar  baxımın-

dan  da  ifadə  edilə  biləcəyi  qeyd  olunmuşdur. 

Belə  olduqda  mülki  prosessual  hüququn  məq-

sədini və digər mühakimə növləriylə arasındakı 

fərqi  izah  etmək  mümkün  olmaz.  Bununla  ya-

naşı  müasir  mürəkkəb  münasibətləri  nəzərə al-

saq  bu  fikir  yetərsizdir.  Məsələn  hal  hazırda 

əqli  və  sənaye  mülkiyyəti  və  rəqabət  kimi 

sahələrdə,  hüququn  öz-özünə  əldə  edilməsinin 

mümkün  olmadığı,  mütləq  iddia  qaldırılması-

nın zəruri olduğu  çox  mürəkkəb hüquqi  müna-

sibətlər mövcuddur.  

Başqa  bir fikir mülki prosessual hüququn məq-

sədini  hüquqi  sülhün  bərqərar  edilməsi  və  qo-

runması  olduğunu  iddia  edir.  Bu  fikrə  görə 

fərdlər  heç  bir  qaydaya  riayət  etməyərək  hü-

quqlarını əldə etməyə çalışsalar, münaqişə, hü-

quqi  qeyri  müəyyənlik  və  çaxnaşma  yarana 

bilər.  Çünki  bu  zaman  hər  cür vasitəyə əl  atıla 

bilər.  Demək  ki,  hüquq  sistemi,  mülki  proses-

sual hüquq vasitəsi ilə belə münaqişənin yaran-

masına mane olur və hüquqi   sülhü təmin edir. 

Bu fikir də tənqid edilmişdir. Çünki mülki pro-

sessual hüquqda tərəf mənfəətləri ön plandadır, 

mülki  prosessual  hüququn  məqsədinin  hər  şə-

raitdə  hüquqi  sülhü  təmin  etmək  olduğunu,  

daha  doğrusu  birinci  dərəcəli  məqsədinin  bu 

olduğunu qə bul etmək mümkün deyildir. Digər 

tərəfdən  məhkəmədə  verilən  qərar  hər  zaman 

doğru  olmaya  bilər  və tərəflərdən  birini  ya  da 

diigərini  razı  salmaya  bilər.  Tərəflər  razı  qal-

masalar  da  bu  qərara  riayət  edirlərsə,  bu  ədli 

həqiqətin (qərarla meydana gələn həqiqətin) və 

qərarın  məcburi  xarakter  daşıması  səbəbilə dir. 

Belə  halda  isə  hüquqi  sülhün  məhkəmə  qərarı 

ilə təmin edildiyini demək doğru deyildir.  

Mülki  prosessual  hüququn  məqsədinə  dair  ən 

əhəmiyyətli  fikir  maddi  həqiqət  fikridir.  Bu 

fikrə  görə  mülki  prosessual  hüququn  məqsədi,  

maddi  (mütləq)  həqiqətə  nail  olmaq,  maddi 

həqiqətə əsaslanaraq, konkret hüququ təmin et-

məkdir.  Buradakı  mənasıyla  maddi  həqiqət, 

Aristoteldəki həqiqətlə üst üstə düşən doğruluq 

deyildir.  Aristotelin  qəbul  etdiyi  mənada  olan 

həqiqəti  axtarıb  tapmaq  hakimin  qüvvəsinin 

fövqündədir,  çünki, hakimin  ixtiyarına  hər  cür 

xətanı  aradan  qaldıran,  fövqəlbəşər  vasitələr 

verilməmişdir.  Maddi  həqiqət  əslində  hakimin 

subyektiv  dəyərləndirməsinə  əsaslanır.  Đddia-

nın həqiqətən doğru olub olmadığını müəyyən-

riyle  arasındaki  farkı  tek  başına  bu  görüşle  

açıklamak  mümkün  değildir.  Ayrıca,  günümü-

zün karmaşık ilişkileri içinde bu görüş yetersiz 

kalmaktadır.  Nitekim  bugün,  örneğin  fikri  ve 

sınai mülkiyet ve rekabet gibi alanlarda, hakkın 

kendiliğinden  elde  edilmesinin  mümkün olma-

dığı,  mutlaka  dava yoluna  gidilmesinin  gerekli 

olduğu çetrefil hukuki ilişkiler söz konusudur.   

Bir  başka  görüş, medeni  usul  hukukunun ama-

cını  hukuki  barışı  gerçekleştirmek  ve  korumak 

olarak tanımlamaktadır. Bu görüşe göre, birey-

ler  hiçbir kurala  bağlı  olmadan hak  elde  etme-

ye  çalışırlarsa  bir  savaş  ortamı,  hukuki  bir 

belirsizlik  ve  kargaşa  ortaya  çıkar.  Çünkü  bu 

takdirde  her türlü  araca  başvurulması  mümkün 

olur.  Şu  halde,  hukuk  düzeni, medeni  usul  hu-

kuku  aracılığıyla  böyle  bir  savaş  ortamının 

doğmasına  engel  olur  ve  hukuki  barışı  sağlar.  

Bu  görüş  de eleştirilmiştir. Çünkü medeni usul 

hukukunda  her  şeye  rağmen  taraf  menfaatleri 

ilk  plandadır;  medeni  usul  hukukunun  amacı-

nın  ne  pahasına  olursa  olsun  hukuki  barışı 

sağlamak  olduğu  bu  nedenle  kabul  edilemez, 

daha  doğrusu  birincil  amacın  bu  olduğu  kabul 

edilemez.  Öte  yandan,  mahkemece  verilen 

karar  her  zaman  doğru  olmayabilir  ve taraflar-

dan  birini  ya  da  diğerini  tatmin  etmeyebilir. 

T araflar, tatmin  olmasalar  bile  bu  karara  uyu-

yorlarsa,  bu,  adli  gerçek  (kararda  beliren  ger-

çek)  ve  kararın  bağlayıcılığı  nedeniyledir.  Bu 

şartlar  altında  hukuki  barışın  mahkeme  kara-

rıyla tesis edildiğini söylemek doğru değildir.  

Medeni  usul  hukukunun  amacını  açıklayan 

görüşlerden  en önemlisi  maddi  gerçek  görüşü-

dür.  Bu  görüşe  göre  medeni  usul  hukukunun  

amacı;  maddi  (mutlak)  gerçeğe  ulaşmak, mad-

di  gerçeği temel alarak somut hakkı gerçekleş-

tirmektir.  Bu  teori  anlamında  maddi  gerçek, 

Aristo’nun  gerçekle  örtüşen  doğruluk  kavramı 

değildir.  Aristo’nun  anladığı  anlamdaki  bir 

gerçeği  araştırıp tespit  etmek  hakimin  gücünü 

aşar,  çünkü  hakimin  emrine  her  türlü  hatayı 

önleyen, birey üstü araçlar verilmemiştir. Mad-

di  gerçek  aslında  hakimin  sübjektif  değerlen-

dirmesine  dayanır.  Đddianın  gerçekten  doğru 

olduğunun  tespiti  imkansızdır.  Dava  malzeme-

sinin  taraflarca  getirilmesi  ilkesine  üstünlük 

tanınmış olması  medeni  usul  hukukunun  ama-

cının maddi gerçeğin bulunması olduğu yolun-

daki  tespitle  çelişmez.  Çünkü  bu  ilkenin  tercih 

edilmesinin  nedeni,  gerçeğin  konuya  yabancı 

olan  hakimin  araştırmasıyla  değil,  tarafların 

getireceği  açıklama  ve  delillerle  daha  iyi  bulu-

nabileceğine  olan  inançtır.  Bütün  inandırıcılı-

---