Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium 

 

24 

qarşılaşmamaq üçün hər zaman vəkil köməyin-

dən  istifadə  etmək mümkündür.  Formanın  mü-

hakiməni yavaşlatdığı  və  bahalılaşdırdığı    tən-

qidinə  gəldikdə  isə,  forma  mühakiməni  yavaş-

latdıran  və  bahalılaşdıran  faktorlardan  sadəcə 

biridir.  Digər  tərəfdən  onu  da  qeyd  etmək  la-

zımdır  ki,  birbaşa  forma  özü  deyil,  onun  istis-

marı, sui istifadəsi mühakiməni uzadıb, xərcləri 

artırır.  Dolayısıyla forma  ilə  deyil,  ifrat  forma-

lizmlə mübarizə edilməlidir. 

Đkinci  xüsusiyyət:  Mülki  prosessual  hüququn 

mənbəyi  əsas  etibarilə  qanunlar olduğuna  görə 

qoyduğu  qaydalar  imperativ  mahiyyətlidir. 

Mülki  prosessual  hüquq,  subyektiv  hüquqların 

qorunması və həyata keçirilməsi vasitəsilə icti-

mai  nizamın,  hüquqi  asayişin  təmin  olunma-

sına  çalışır.  Bu  (əlavə)  məqsədə  çatmaq  üçün 

mülki  prosessual  hüququn  qaydalarına  həssas-

lıqla riayət edilməsi və hakimlərin və tərəflərin 

bu  qaydalara  tabe  olmaları  lazımdır.  Bu  xüsu-

siyyətinə  görə  mülki  prosessual  hüquq  üm umi 

hüquq  sahəsi  kimi  dəyərləndirilə  bilər.  Ancaq 

bu nəticəyə varmaq üçün tələsməmək və mülki 

prosessual  hüquq  qaydaları  arasında  təsnifat 

aparmaq lazımdır. Ancaq qanunvericinin iradə-

sinin  aydın  göründüyü  hallar  xaricində,  belə 

təsnifatı  aparmaq  asan  deyildir.  Çünki  bir  qay-

da  və  ya  müddəanın  imperativ  mahiyyət  daşı-

ması  onun  ictimai  nizamla  əlaqədar  olmasına 

əsaslanır.  Halbuki  ictimai  nizam  məfhumu  son 

dərəcə qeyri müəyyən və dəyişkəndir; zamana, 

sosial, siyasi və iqtisadi şərtlərə görə dəyişə bi-

lər.  Bu  baxımdan  bir  müddəanın  ictimai  niza-

ma  aid  olub  olmadığını  müəyyənləşdirmək 

üçün  qanunvericinin  həmin  müddəanı  qəbul 

edərkən  gözlədiyi  məqsədi  və  nəticəni  nəzərə 

almaq,  onun  iradəsinin  şəxslərin  istəklərinə 

görə  dəyişdirilə  bilməyən  kateqorik  və  formal 

sistemin  yaradılması  olub  olmadığını  araşdır-

maq lazım gəldiyi irəli sürülmüşdür. Belə oldu-

ğu  təqdirdə  mülki  prosessual  hüquq  qaydaları-

nın  hansının  ictimai  nizama  əsaslandığını  mü-

əyyənləşdirmək  üçün  hər  bir  müddəa  baxı-

mından  qanunvericinin  güddüyü  məqsədin  nə 

olduğunu  araşdırmaq  lazım  gəlir.  Əgər  mülki 

prosessual  hüquq  qayda sı  ədalət  xidmətinin 

lazımınca  göstərilməsinə  yönləndirilmiş  ali  və 

ümumi fayda mülahizələrindən irəli gəlirsə, bu 

qayda  ictimai  nizama  aid  hesab  ediləcək,  ək-

sinə  bir  qayda  tamamilə  və  ya  əsas  etibarilə 

tərəf-lərin və  ya  bunlardan  birinin xüsusi  mən-

fəətlərinə  əsaslanan  mülahizələrdən  irəli  gəl-

mişsə,  ictimai  nizama  aid  hesab  edilməyəcək-

dir.  Yalnız  burada  bir  şey  unudulmamalıdır  ki, 

tərəflərin  xüsusi  mənfəəti  üçün  qoyulmuş  olan 

halılaştırdığı  şeklindeki  eleştiriye  gelince;  şe-

kil,  yargılamayı  yavaşlatan  ve  pahalılaştıran 

faktörlerden  sadece  biridir.  Öte  yandan,  belirt-

mek  gerekir  ki,  şeklin  bizatihi  kendisi  de ğil,  

istismarı, kötüye kullanılması yargılamayı uza-

tıp  masraflı  kılar.  Onun  için,  mücadele  edil-

mesi gereken şey, şekil değil, aşırı şekilciliktir. 

Đkinci  özellik:  Medeni  usul  hukukunun  kay-

nağı esas itibarıyla  kanunlar olduğu için, içer-

diği  kurallar  çok  kere  emredici  niteliktedir. 

Nitekim  medeni  usul  hukuku,  sübjektif  hak-

ların  korunması  ve  gerçekleştirilmesi  yoluyla 

sosyal düzenin ve hukuki emniyetin sağlanma-

sına  da  hizmet  eder.  Bu  (ek)  amaca  ulaşabil-

mek  için medeni  usul  hukuku  kurallarına titiz-

likle  uyulması  ve  hakimler  ile  tarafların  zo-

runlu  olarak  bu  kurallara  tabi  olmaları  lazım-

dır.  Bu  niteliği  itibarıyla  medeni  usul  hukuku 

bir  kamu  hukuku  branşı  olarak  nitelendirile-

bilir.  Yalnız  bu  sonuca  varmakta  fazla  acele 

etmemek ve medeni usul hukuku kuralları ara-

sında  bazı  ayırımlar  yapmak  lazımdır.  Ancak, 

kanun koyucunun iradesinin açıkça anlaşılabil-

diği  haller  dışında,  bu  ayırımları  yapmak  her 

zaman  kolay  değildir.  Zira,  bir  kuralın  ya  da 

hükmün emrediciliğinin kaynağı, o kural ya da 

hükmün kamu düzenine ilişkin olmasıdır. Oysa 

kamu  düzeni  kavramı  son  derece  muğlak  ve 

kaypaktır; zamana, sosyal, politik ve ekonomik 

şartlara  göre  değişebilir.  Bu  açıdan  bakıldığın-

da,  bir  hükmün kamu  düzenine  ilişkin  olup  ol-

madığını  belirlemek  için  kanun  koyucunun  o 

hükmü  sevkederken  izlediği  amacı  ve  sonucu 

dikkate  almak,  onun  iradesinin  kişilerin  istek-

lerine  göre  değiştirilemeyecek  kategorik  ve 

şekli  bir  düzene  ulaşmak  olup  olmadığını  sor-

gulamak  gerektiği  söylenir.  Böyle olunca,  me-

deni  usul  hukuku  kurallarının  hangilerinin 

kamu  düzenine  ilişkin  olduğunu  belirlemek 

için  her  bir  hüküm  bakımından  kanun  koyucu-

nun  izlediği  amacın  ne  olduğunu  araştırmak 

icap  eder.  Eğer  medeni  usul  hukuku  kuralı 

adalet  hizmetinin  iyi  işleyişine  yönelik  üstün 

ve  genel yarar  mülahazalarından esinlenmişse, 

o  kural  kamu  düzenine  ilişkin  sayılacak;  ak-

sine,  kural tamamen  veya  esas  itibarıyla taraf-

ların veya bunlardan birinin özel menfaatlerine 

dayanan  mülahazalardan  esinlenmişse,  kamu 

düzenine  ilişkin  sayılmayacaktır.  Yalnız  bura-

da  şunu  unutmamak  gerekir  ki,  tarafların  özel 

menfaati  için  vaz’edilmiş  bir  kural  aynı  za-

manda  adaletin  iyi  işleyişine  de  katkıda 

bulunmalıdır  ki,  bu  da  çözümlenmesi  gereken 

problemin  ne  kadar  zor  olduğunu  göstermek-

---