Microsoft Word Design Hukuk Sempozyum last doc

“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum

 

 

21 

görə, məntiqi və məcburi olaraq müxtəlif prob-

lemlərin yaranması  labüddür  və  bu  problemlər 

mülki  prosessual  hüququn  mövzusu  hesab  edi-

lir.  Meydana  gəlmə  ehtimalı  olan  problemlər 

ümumi  mahiyyətli  baxışla  üç  dənə  göstərilə 

bilər;  kim  hakimdir,  ixtilafa hansı hakim  baxa-

caq,  hakim  qərarını  necə  qəbul  e dir  və  bu  qə-

rar necə icra edilir. 

Birinci  problem:  Kim hakimdir?  Şühhəsiz  ki, 

hər şeydən əvvəl, dövlət hakimiyyəti tərəfindən 

ədaləti təmin  etmək,  iddialara  baxmaq və  bun-

ları  qəti  hökm  mahiyyətindəki  qərarlarla  həll 

etmək  vəzifəsinin kimə  verildiyinin  müəyyən-

ləşdrilməsi  vacibdir.  Bu  problemi  ədliyyə  təş-

kilatlanmasına  dair  qanunlar həll  edir.  Ədliyyə 

təşkilatlanması  qaydaları müxtəlif məhkəmələ-

rin mövcudiyyətini və  strukturunu tənzimləyir; 

bu  məhkəmələrdə  hakimlərin  təyin və  yüksəl-

mə  şərtlərini,  müstəqillik və  bitərəflik  təminat-

ları  ilə  peşə  intizamı  rejimini müəyyənləşdirir; 

nəhayət,  vəkillər,  ədliyyə  qulluqç uları  kimi 

ədalət xidmətinin yaxşı həyata keçrilməsi üçün 

əhəmiyyətli  olan  şəxslərin  statusunu  müəyyən 

edir.  

Đkinci  problem:  Ədaləti  təmin  etmək  üçün 

ədliyyə  təşkilatlanması  qanunlarıyla  qurulmuş 

olan  müxtəlif  məhkəmələrin  mühakimə  səla-

hiyyətlərinin  nə  olduğunu,  bunların  hansı  növ 

iddialara  baxacaqlarını  müəyyənləşdirmək  la-

zımdır.  Bu  problemi tənzimləyən  qaydalar  yer 

və  iddia  növü  baxımından  səlahiyyət  qaydaları 

və  ya  Mülki  Prosessual  Qanundakı  ifadə  ilə 

vəzifə və  səlahiyyət    qaydaları  adlanır.  Vəzifə 

və  səlahiyyət  qaydalarının  iki  məqsədi  var; 

mühakimə  səlahiyyətinə  dair  hər  suala  iki  cə-

hətdən  cavab  verilməlidir.  Birincisi,  ixtilafın 

növünə  və  əhəmiyyətinə  görə  iddianın  hansı 

məhkəmədə  qaldırılacağı,  yəni  əsliyyə  hüquq 

məhkəməsində,  sülh  hüquq  məhkəməsində, 

əsliyyə  ticarət  məhkəməsində,  ailə  məhkəmə-

sində, əmək məhkəməsində, əqli və sənaye hü-

quqları  məhkəməsində  və  ya  başqa  bir   məh-

kəmədə  qaldırılacağı  məsələsidir.  Bu  mövzunu 

tənzimləyən  qaydalar  vəzifə  qaydaları  adlanır 

(competence  ratione  materiae).  Ancaq  iddiaya 

baxan  məhkəmənin  növünün  müəyyənləşdiril-

məsi  kifayət  deyil,  çünki,  məsələn  T ürkiyədə 

hər  rayonda  bir  sülh  hüquq  və  əsliyyə  hüquq 

məhkəməsi  vardır.  Elə  isə  iddiaya  hansı  yer-

dəki  məhkəmənin  baxacağı  sualı  meydana  çı-

xır.  Bu  suala  səlahiyyət  qaydaları  cavab  verir 

(ratione personae).  

Üçüncü  problem:  Vəzifəli  və  səlahiyyətli 

məhkəmə  müəyyənləşdirildikdən  sonra,  iddia-

kal ettirme mecburiyetini yüklemek söz konusu 

olduğuna göre, mantıken ve zorunlu olarak çe-

şitli  problemlerin  ortaya  çıkması  kaçınılmazdır 

ve  bu  problemler  medeni  usul  hukukunun  ko-

nusunu  teşkil  eder.  Ortaya  çıkabilecek  olan 

problemler  genel  bir  yaklaşımla  üç  tanedir: 

kim  yargıçtır;  uyuşmazlığa  hangi  yargıç  baka-

caktır;  yargıç  kararını  nasıl  verir  ve  bu  karar 

nasıl icra edilir. 

Birinci  problem:  Kim  yargıçtır?  Hiç  kuşku-

suz,  her  şeyden  önce,  kamu  gücü  tarafından 

adaleti  dağıtmak,  davalara  bakmak  ve  bunları 

kesin  hüküm  teşkil  eden  kararlarla  çözümle-

mek görevinin hangi otoriteye verildiğini belir-

lemek  lazımdır.  Bu  problemi  adli  organizas-

yona  ilişkin  kanunlar  çözümler.  Adli  organi-

zasyon  kuralları  çeşitli  mahkemelerin  mevcu-

diyetini  ve yapılanmasını  düzenler;  bu  mahke-

melerde  görev yapan hakimlerin tayin ve terfi 

şartlarını,  bağımsızlık  ve tarafsızlık teminatları 

ile  mesleki  disiplin  rejimini  belirler;  nihayet, 

avukatlar,  adliye memurları  gibi  katkıları  ada-

let hizmetinin  iyi  işlemesi  için  gerekli olan  ki-

şilerin statüsünü ortaya koyar.  

Đkinci  problem:  Adaleti tevzi  etmek  için  adli 

organizasyon  kanunlarıyla  kurulmuş  olan  çe-

şitli  mahkemelerin  yargı  yetkilerinin  ne  oldu-

ğunu,  bunların  hangi  tür  davalara  bakabilecek-

lerini  belirlemek  lazımdır.  Bu  ikinci  problemi 

düzenleyen kurallar görev ve yetki kuralları ya 

da  Hukuk  Usulü  Muhakemeleri  Kanununun 

ifadesiyle  vazife  ve  selahiyet  kuralları  olarak 

adlandırılır.  Görev  ve  yetki  kurallarının  iki 

amacı vardır; yargı yetkisine ilişkin her soru bu 

iki açıdan cevaplandırılmalıdır. Birincisi, uyuş-

mazlığın  türüne ve önemine  göre  davanın  açı-

lacağı  mahkemenin  hangisi  olduğudur:  asliye  

hukuk  mahkemesi  mi,  sulh  hukuk  mahkemesi 

mi,  asliye  ticaret  mahkemesi  mi,  aile  mahke-

mesi mi, iş mahkemesi mi, fikri ve sınai haklar 

mahkemesi mi, vs.  Bu  konuyu  düzenleyen ku-

rallar  görev  (vazife)  kuralları  olarak  adlandırı-

lır  (competence  ratione  materiae).  Fakat  dava-

ya  bakacak  mahkemenin  türünün  belirlenmesi 

yeterli  değildir,  çünkü  örneğin T ürkiye’de  her 

ilçede  bir  sulh  hukuk  ve  asliye hukuk  mahke-

mesi  vardır.  O  zaman,  ortaya,  somut  olayda, 

hangi  yerdeki  görevli mahkemenin  davayı  gö-

rebileceği  sorusu  çıkar.  Bu  soruyu  da   yetki 

(selahiyet)  kuralları  cevaplandırır  (ratione 

personae).  

Üçüncü problem: Görevli ve yetkili mahkeme 

belirlendikten  sonra,  davanın  bu  mahkeme 

---