Microsoft Word Dissert. Necef. Turan son versiya docx
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
56
istfadə edən sahələrin nümayəndələri), lobbiləşdirmə üçün daha çox resurs həcmini toplaya bilən qrup özü üçün sərfəli olan iqtisadi siyasət kursunu keçirmək şansına malikdir; bu resurs həcmi, öz növbəsində, qrup üzvlərinin resurs potensialından, onların gözlədiyi mənfəətdən və qrupda “biletsiz sərnişin probleminin” təzahürü dərəcəsindən asılıdır. Siyasətçilərin davranışı haqqında artıq yuxarıda danışmışıq. Burada onu da qeyd etmək vacibdir ki, onların seçkilərdə qələbəsi üçün əlavə amil olaraq maraq qrupları tərəfindən onlar üçün səmərəli olan iqtisadi siyasət kursunun keçiriləcəyi ilə bağlı vəd verilməsi müqabilində seçkiqabağı fondlara ödənın vəsaitlərin həcmi çıxış edir. Məmurlar siyasi qərarlar qəbul edən subyektlərdir və siyasətçilər konkret fəaliyyət sahələrində səlahiyyətlərinin bir hissəsini onlara ötürürlər. Belə ötürmənin səbəbi, ilk növbədə, məhz dövlət orqanlarının müvafiq səriştəyə malik ə məkdaşlarının spesifik problemlərin həlli ilə məşğul olması ilə bağlı olan ixtisaslaşmanın üstünlüklərindən faydalanmaq məqsədidir. Bu zaman müasir institusional nəzəriyyədə məlum olan “etibar edən-agent problemi” meydana çıxır. Siyasətçilər səlahiyətlərinin bir hissəsini məmurlara ötürür, lakin onların fəaliyyətinə nəzarət etmək üçün məhdud imkanlara malik olurlar. U.Niskanen tərəfindən irəli sürülmüş konsepsiya çərçivəsində güman edilir ki, dövlət agentliyinin istehsalat funksiyası (yəni agentliyin fəaliyyəti nəticəsində əldə etdiyi maliyyə resurslarının dəyişdirilməsi xarakteri) yalnız agentliyin rəhbərliyinə məlumdur. Bu, əsasən onunla bağlıdır ki, agentliyin fəaliyyətinin nəticələri çox vaxt “hiss olunmayan” xarakter daşıyır (qərarlar, məruzə qeydləri və s.). Eyi zamanda güman edilir ki, məmurların maddi rifahı agentliyin büdcəsinin həcmindən asılıdır: bu, onların haqqının artırılması, vəzifə statusunun, nüfuzunun yüksəldilməsi və s. üçün imkanlar açır. Nəticədə məlum olur ki, agentliyin funksiyalarının yerinə yetirilməsi üçün həqiqətdə lazım olan büdcə səviyyəsi ilə müqayisədə, məmurlar agentliklərin büdcələrini ə həmiyyətli dərəcədə artıra bilirlər. Bu arqumentlər ictimai seçim nəzəriyyəsinin ə ksər tərəfdarlarının bəyəndiyi, dövlət orqanları tərəfindən ictimai nemətlərin təqdim 57
edilməsinin nisbətən qeyri-effektivliyi haqqında tezisin əsaslandırılmasında ə həmiyyətli rol oynayır. Nəhayət, seçicilərin davranışının öyrənilməsinə yanaşmalar haqqında danışmaq lazımdır. Rasional seçim modeli nöqteyi-nəzərindən seçicilər yalnız gözlənilən mənfəətlər gözlənilən xərclərdən artıq olacağı halda səsvermədə iştirak edəcəklər. Gözlənilən mənfəətlərin həcmi seçici üçün daha sərfəli iqisadi siyasət kursu elan edən partiyanın qələbəsi nəticəsində seçicinin maddi rifahının artması ilə məhz həmin seçicinin səsinin seçkilərin nəticəsinə təsir edəcəyi ehtimalının hasilinə bərabərdir (partiyanın seçkidən əvvəlki vədlərinə əməl edəcəyi ehtimalının seçici tərəfindən subyektiv qiymətləndirilməsi əlavə vurğu rolunu oynaya bilər). Əksər hallarda “həlledici səsi vermək” ehtimalı yüksək olduğu üçün, gözlənilən mənfəətlərin həcmi də kiçik olur. Eyni zamanda səsvermədə iştirak xərcləri kifayət qədər nəzərəçarpandır (zaman itkisi, seçki məntəqəsinə qədər gediş haqqı, bir sıra ölkələrdə — seçici kimi qeydiyyat xərcləri). Buradan belə bir nəticə çıxır ki, seçicilərin rasional strategiyası rasional absenteizm strategiyasıdır (seçkilərdə iştirakdan imtina). Bu səbəbdən güman edilir ki, seçicilər konkret partiyaların mövqeyi haqqında məlumatı əldə etmək üçün məsrəf ödəməkdən imtina edəcəklər (rasional obskurantizm və ya rasional bixəbərlik strategiyası). Seçicilərin bunlara baxmayaraq nə üçün seçkilərdə iştirak etməsi haqqında sual bəzən ictimai seçim nəzəriyyəsinin fundamental sualı kimi nəzərdən keçirilir. Hələ bu suala adekvat cavab alınmamışdır (mümkün fərziyələr ideoloji üstünlüklər, “idman marağı” ilə müxtəlif partiyaları dəstəkləyən “azarkeş” kompleksi və ya seçicilərin demokratik sistemi saxlamaq istəyi ilə bağlıdır). Eyni zamanda, rasional seçim modeli seçicilərin fəallığının artacağı ilə bağlı empirik verifikasiya olunan proqnozlar verməyə imkan verir: 1) “seçici differensialının” artması ilə (yəni seçicilər üçün daha cəlbedici siyasi qüvvənin qələbəsi ilə bağlı mənfəətlərin üstünlük dərəcəsinə görə ikinci olan qüvvənin qələbəsi ilə bağlı mənfəətlərdən artıq olmasının qiymətləndirilməsi ilə); 58
2) seçkilərin nəticələrinin qeyri-müəyənliyinin artması ilə (bu, seçicinin ona təsir etmək şansını artırır); 3) səsvermə xərclərinin azalması ilə (məsələn, seçkinin xüsusi olara bunun üçün nəzərdə tutulmuş qeyri-iş günündə keçirilməsi ilə bağlı olaraq). Bundan başqa, seçicilərin rasional obskurantizmi haqqında təsəvvür siyasi reklam tədbirlərinin yüksək effektivliyini izah edir: seçicilərin xərclərlə əlaqədar olaraq, müstəqil formada məlumat axtarmağa maraqlı olmadıqları şəraitdə onların pulsuz ə ldə etdikləri məlumat mühüm rol oynayır. Siyasi bazarın subyektlərinin davranış xüsusiyyətləri ilə bağlı nəzərdən keçirilmiş fərziyyələr ictimai seçim nəzəriyyəsi əsasında inkişaf edən “törəmə” nəzəriyyələr çərçivəsində əsas rol oynayır. Onlardan əsaslarını nəzərdən keçirək: konstitusiya seçimi nəzəriyyəsi, siyasi işgüzar dövrə nəzəriyyəsi, siyasi renta nəzəriyyəsi, iqtisadi siyasətin endogen müəyyənləşdirilməsi nəzəriyyəsi və siyasi institutların iqtisadi nəzəriyyəsi. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|