Microsoft Word Dissert. Necef. Turan son versiya docx
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ST FAD Ə ED LM Ş ƏD ƏB YYAT
68
parametrləri olan istehsalın təşkil formasıdır. Marketinq müxtəlif marketinq kanalları vasitəsilə istehlakçıların və informasiyanın natamamlığı probemlərinin həllinitəmin edir.
Marketinqlə yanaşı informasiya assimmetriyasının mühüm həlli üsullarından biri də
risklərlə korporativ idarəetmədir.Risklərlə idarəetmə prosesi riskin
qiymətləndirilməsindən və riskin maksimal aşağı salınması üzrə tədbirlərin qəbul edilməsindən ibarətdir. Rsklər müxtəlif meyarlar üzrə informasiyanın yığılması və emalı, keyfiyyətcə və kəmiyyətcə təhlil əsasında qiymətləndirilir. Keyfiyyətcə təhlil mənbələrin aşkarlanmasını, riskin səbəblərini və mümkün risklərin identifikasiyasını nəzərdə tutur. Kəmiyyətcə təhlil isə hər hansı riskin başvermə ehtimalının ədədi qiymətini və onun nəticəsini təsvir edir. Qərar qəbuletmə prosesində risk əməliyyatlarından gələn məsrəfləri aşağı salmaq üçün, adətən, aşağıdakı metodlardan istifadə olunur: - Sığorta; - vəsaitlərin ehtiyatlarının yaradılması; - maliyyə vəsaitlərinin bölüşdürülməsi; - riskin bölünməsi və birləşdirilməsi. Natamam informasiyanın alınmasında mühüm rol dövlətə məxsusdur. Dövlət hakimiyyət orqanları vətəndaşların informasiyaya bərabər və universal daxil olmasını təmin etməli və assimmetriyaya bütün informasiya strukturları üçün normativ-hüquq və qanunverici bazanın təşkili vasitələri ilə uyğunlaşmalıdır. Bazarın əsas parametrlərinin öyrənilməsini və təhlilini həyata keçirən statik proqnozlaşdırma təşkilatları təşkil edilməlidir. Dövlət tərəfindən təqdim olunan informasiya çox vaxt səthi, qeyri-səhih və vaxtsız olur, bu da təsərrüfat subyektlərinə rasional seçim etməyə imkan vermir, sahibkarları özlərinə lazım olan informasiyanı sərbəst axtarmağa, konkret problemi öyrənmək üçün xüsusi agentlik cəlb etməyə sövq edir. Sahibkarlar üçün informasiyanın vaxtında açılması məqsədyönlü iqtisadi qərarların qəbul edilməsi
69
üçün vacibdir. Nəzərdə tutulan qanunvericiliyə uyğun oalraq digər müəssisələrin informasiyasını rəqabət naminə əldə etmək niyyətilə informasiyanın açılması müəssisələrin kommersiya fəaliyyətinə mənfi təsir edə bilər. Lakin normativ-hüquqi aktlara əsasən, sahibkarın hansı informasiyanın kommersiya sirri olduğunu təyin etməyə səlahiyyəti vardır. Aydındır ki, konfidensial informasiyaya daxil olma məhduddur, bu da informasiya assimmetriyasına gətirib çıxarır. Digər tərəfdən, informasiyanın açılması ikili mənaya malikdir. Sahibkarlar çox vaxt istifadəçi üçün dəyər kəsb etməyən informasiyanı açır, ya da tam ölçüdə ümumi mənzərəni vermir. Beləliklə, informasiyanın açıqlığını təyin edən federal qanunlar, normativ- hüquqi aktlarvə fərmanlar yaratmaq yolu ilə dövlət informasiyanın açılmasını tələb edir, sahibkarlar isə bunda maraqlı deyillər. Rəqabət və informasiyanın açılması şə rtləri daxilində sahibkarlar ümumi gəlirin bir hissəsini itirə bilərlər. nformasiyanın natamam olması az məsrəflərlə qiymətin artmasından irəli gələn əlavə gəlirlərin alınmasına, aşağı keyfiyyətli məhsulların reallaşdırılmasına şə rait
yaradır.Lisenziyalaşdırma, istehlak təyinatlı məhsulların dövlət orqanları tərəfindən ekspertizası keyfiyyətsiz malların istehsalını və eləcə də müxtəlif tipli bazarlarda informasiyanın assimmetrikliyini aradan qaldırmır.
Bütün deyilənləri ümumiləşdiriərək assimmetrik informasiyalı bazarların problemlərinin həlli yollarını aşağıdakı kimi təyin etmək olar: - dövlətin məhsulların keyfiyyətinin dəstəklənməsinə istiqamətlənmiş fəaliyyəti; - müstəqil istehlakçı cəmiyyətinin mövcudluğu; - yüksək keyfiyyətli istehsalçıların məqsədyönlü hərəkətləri; - dövlət dəstəklənməsinin növləri: məhsulun atandartlaşması və sertifikasiyası; - reklama nəzarət; 70
- aşağı keyfiyyətli məhsulların istehsalçılarının yubanmalar zamanı üstünlüyünün aradan qaldırılması üçün qiymət qiyasəti; - yüksək keyfiyyətli məhsul istehsalçılarının davranışı: - firmanın reputasiyasının təşkili; - keyfiyyət haqqında siqnallar (zəmanətlərin təqdim olunması, ilkin aşağı qiymət, israfçı məsrəflər). Beləliklə, bu nəticəyə gəlmək olar ki, informasiyanın natamamlığı ilə əlaqədar risklərin aşağı salınması üsullarının proqnozlaşdırılması və informasiyanın assimmetriya probleminin anlaşılması ilə bağlı elmi mühitdə əhəmiyyətli addımlar atılmışdır. Lakin müasir dünyada çox böyük həcmdə informasiya mövcuddur, onu hətta yenidən işləmək, assimmetrik informasiyanın harada olub-olmadığını fərqləndirmək fiziki güç xaricindədir, həqiqətən də, nə qədər assimmetrik informasiyadan qaçmağa və onun qarşısını almağa çalışsaq da, onun neqativ təsirlərinin nəticələrindən tamamilə azad olmaq qeyri-mümkündür.
71
NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR nformasiya kommmunikasiya texnologiyalarının təsiri nəticəsində bu gün bütün dünyada dominant mövqe tutan iqtisadi sistemin – bazar iqtisadiyyatının strukturunda, funksiyalarında və elementlərində ciddi dəyişikliklərin baş verməsi bəşəriyyətin gələcəyi baxımından çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. qtisadi sferada nəzərə çarpan bu transformasiya prosesləri informasiya cəmiyyəti nəzəriyyəsinin tanınmış nümayəndələri tərəfindən hələ XX əsrin sonlarından etibarən proqnozlaşdırılırdı. Hal-hazırda da bu sahədə intensiv tədqiqatlar davam etdirilir, iqtisadiyyatda baş verən transformasiya prosesləri ilə bağlı müxtəlif fikirlər irəli sürülür, müxtəlif nöqteyi-nəzərlər ortaya çıxır. Lakin bütün bu ideyalara, tendensiyalara baxmayaraq, hələ bazar iqtisadiyyatının hansı iqtisadi sistemlə əvəz olunacağına dair aydın elmi təsəvvür və təkliflər mıvcud deyildir. Dissertasiya işində informasiyanın assimmetriyalılığı problemi ilə bağlı məsələlərin tədqiqindən alınmış nəticələrin şərhi bir çox bazarlarda informasiyanın assimmetriyalılıq problemlərinin qısaca xülasəsində bu formada təsvir edilir:
Burada satıcı və alıcı arasında müqavilənin bağlanması üçün qeyri-müəyyənlik hökm sürür. Risk səviyyəsi üzrə müştərilərin qruplara bölünməsi mümkün oldmadıqda sığorta şirkətləri hər kəs üçün vahid ölçüdə sığorta haqqı təyin edir. Nəticədə aşağı səviyyəli riskə malik müştərilər daha çox ödəmiş olurlar. Beləliklə, müştərilər haqqında informasiya məlum olmadıqda sığortaçı «ağırlaşdırıcı seçim» həyata keçirir. Risk haqqında bazar iştirakçılarının eyni informasiyası olduğu halda bu situasiyadan qaçmaq olar. Ağırlaşdırıcı seçimin nəticəsi bazarın səmərəsiz işidir, resursların səmərəsiz paylanmasıdır, «ağırlaşdırıcı seçim»in özü isə informasiya assimmetriyasının nəticəsidir. «Ağırlaşdırıcı seçim» və informasiya bərabərsizliyi problemi ilə eyni zamanda «mənəvi risk» də əlaqəlidir. Məsələn, fərdin sığorta əldə etməsi onu çox zaman risk etməyə sövq edir. Nəticə etibarilə sığorta şirkətinin məsrəfləri artır və bu
72
da bütün insanlar üçün sığorta haqqının yüksəldilməsinə və eləcə də sosial yubanmaların artmasına gətirib çıxarır. Bu deyilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, sığorta bazarı informasiya assimmetriyalılığı halında səmərəsizdir. Kredit bazarı. Kredit verdiyi zaman banklar etibarlı girov təminatı tələb etməklə taraz səviyyəyə nəzərən faiz göstəricilərini aşağı salırlar və kreditin rasionallaşdırılmasını həyata keçirirlər. Bank rəhbərliyi çox yaxşı başa düşür ki, yuxarı faiz göstəricisi ilk növbədə rentabelli layihələri olan və riskə meyli olmayan ciddi müştəriləri kreditdən çəkindirə bilər. Digər tərəfdən, fırıldaqçı krediti əldə etmək naminə hər cür faiz göstəricisi ilə razılaşa bilər. Beləliklə, kreditləşmə üçün qəbul edilən riskli layihələrin və keyfiyyətsiz müştərilərin sayı azalır. Qiymətli kağızlar bazarı. Qiymətli ipoteka kağızları ilə əlaqədar assimmetrik informasiya problemi ortaya çıxır, çünki onların emitenti təklif olunan qiymətli kağızlar və onların arxasında duran ipoteka kreditləri haqqında investora nəzərən daha çox informasiyaya malik olur. Qiymətli ipoteka kağızları haqqında investorda kifayət həcmdə informasiyanın olmaması ona gətirib çıxarır ki, investorlar qiymətli kağızlar almağa qərarsız olurlar və ya riskə görə bu cür kağızlar üzrə gəlirlərin kompensasiya qismində yüksəldilməsini tələb edirlər. Qiymətli ipoteka kağızlarının buraxılması da öz növbəsində çox riskli situasiyadır, onun əsasında ipoteka örtüyünün tərkibinə daxil olan ipoteka kreditləri üzrə öhdəçiliklərin icra olunmama riski durur. Adi investora qiymətli ipoteka kağızlarının arxasında duran
bütün ipoteka
kreditlərinin keyfiyyətini qiymətləndirmək çox çətindir. Lakin qiymətli kağızlar emitenti ipoteka örtüyünün yüksək keyfiyyətinin mövcudluğu haqqında siqnallardan istifadə edə bilər. Xüsusi halda, beynəxalq praktikada ipoteka kreditlərinin yenidən maliyyələşdirilməsinin inisiatoru buraxılmış bütün kağızları alaraq öz xüsusi mülkiyyəti edə bilər. Beləliklə, bir sıra qiymətli ipoteka kağızlarının emissiyası onların arxasında duran ipoteka örtüyünün keyfiyyətini sübut edir. Bu cür siqnal investorlar tərəfdən heç bir məsrəf olmadan assimmetriyalı maliyyə bazarında problemi həll etməyə imkan verir.
73
Səhiyyə bazarı . Tibbi xidmətlər bazarında həkim xidmətinin alınmasına onun professional biliklərinə verilən haqq kimi baxılır. Burada assimmetrik informasiya onunla əlaqədardır ki, həkim və onun xidmətlərinə görə haqqını ödəyən pasient müxtəlif informasiyaya malk olurlar. Həkim pasientə bahalı müalicə kursu təyin etməklə “şirniklənir”. Bu halda informasiya bərabərsiliyinə adaptasiya olunmaq üçün mexanizmin yaranmasına ehtiyac duyulur. Tədricən bazar münasibətlərinə tətbiq olunacaq professional və sahibkar etikası və əxlaqi dəyərlər kimi anlayışlar meydana çıxır. nformasiyanın assimmetriyalılığı həm də müalicə müəssisələri arasında rəqabətə görə mübarizədə özünü göstərir. Xarici ölkələrin tədqiqatlarına əsasən verilənlərin kifayət həcmdə olmaması xəstəxanaların rəqabətinin müalicənin keyfiyyətinə mənfi təsirinə səbəb ola bilər. Bu da göstəricilərin şəffaflaşdırılmasının yüksəldilməsinə, sistemin fəaliyyəti haqqında informasiyanın emalına, və gələcək səbəb-nəticə əlaqələrinin detallıı qiymətləndirilməsinə yönəldilmiş tədbirlərin gücləndidilməsi xeyrinə əlavə arqument təqdim edir. Assimmetrik informasiyanın gücləndirilməsi halında iqtisadiyyatda əsas problemlərdən biri səhiyyəyə çevrilir. Ə
Hər şeydən əvvəl, informasiya assimmetriyası işçilərin cəlb edilməsində özünü göstərir. Bu halda iş verən əldə etdiyi məhsulun real keyfiyyətini bilmir. Yalnız işçi qüvvəsinin imkan və bacarıqları kimi digər xarakteristikalar (təhsil, yaş həddi, cins, milliyyət, iş təcrübəsi) haqqında siqnal informasiya məlum olur. Təhsil siqnalları bunlar içərisində ən mühümüdür. Assimmetrik informasiyanın daha bir aspekti ondan ibarətdir ki, bir çox firmalar əmək haqqının səviyyəsini artırırlar, çünki başa düşürlər ki, bir tərəfdən, yüksək əmək haqqı daha gərgin əmək və yüksək korporativ mədəniyyət tələb edir; digər tərəfdən, işçilərin işdən aad olunması zamanı onlar üçün daha yüksək potensial məsrəfləri şərtləndirir. Ə nənəvi iqtisadi münasibətlərin real müstəvidən virtual müstəviyə keçməsi qaçılmaz bir prosesdir. Lakin nternetin qlobal və virtual xüsusiyyətləri, açıqlığı və informativliyi şəraitində ənənəvi bazar strukturlarının, funksiya və elementlərinin “bu 74
mühitə necə adaptasiya olunacağı, hansı yeni münasibətlərin formalaşması” daha yeni suallar doğurur. Hələ də nternet sferasında “ qtisadi sistem necə tənzimlənməlidir?”, “Sosial yönümlülük necə təmin edilməlidir” kimi sualların cavabı açıq qalır. Çünki hələ nternetin özünün universal informasiya-kommunikasiya infrastrukturu, mühiti kimi tənzimlənməsi məsələsi öz həllini tapmayıb. Hüquqi nöqteyi-nəzərdən bir sıra qeyri- müəyyənliklərin hökm sürdüyü qlobal və virtual mühitdə iqtisadi münasibətlərin tənzimlənməsi daha mürəkkəb məsələ kimi müasir dövrdə də aktuallıq kəsb edir. stehsalçı ilə istehlakçı arasında birbaşa əlaqələrin qurulmasına, istehsalın fərdiləşdirilməsinə, ibtidai istehsal üsullarına əsaslanan natural təsərrüfatın intellektual, texnoloji alternativlərinin meydana gəlməsinə imkan verən KT amili bazardankənar iqtisadi münasibətlərin qurulmasına və inkişafına təkan verir. Yaranan bu yeni situasiyada paralel, yaxud qarışıq iqtisadi sistemlərin mövcud olacağı, yoxsa yeni iqtisadi situasiyaları özündə əks etdirən fərqli bir iqtisadi sistemin meydana gələcəyi hələ də məlum deyil.
75
ST FADƏ ED LM Ş ƏDƏB YYAT 1. Abbasov Ə.M., Bayramov Z.Z., Quliyev H.X. « qtisadi informasiyaların işlə təminolmasının kompüter texnologiyaları». Dərs vəsaitı, Bakı, 2002. 2. Wankhade L., Dabade B. Quality Uncertainty and Perception: Information Asymmetry and Management of Quality Uncertainty and Quality Perception, Springer, 2010, 129 p. 3. 50 лекций по микроэкономике, лекция 49 [Электронный ресурс] / Режим доступа : http://50.economicus.ru. – Дата доступа: 14.10.2010. 4. B.G.Korneyçuk “ nformasiyanın iqtisadiyyatı”, dərs vəsaiti olan, tərcümə, Bakı, 2010. 5. Интернет-Экономика. Гид по способам повышения производительности бизнеса с помощью Интернета, Информационно-аналитический обзор, под руководством Макшанова С.И., “АРБ ПРО”, 2013, 202 с. 6. Друкер П. Задачи менеджмента в 21-ом веке, М. 2006. 7. Апатова И.В. Информационная парадигма экономической теории, Ученыезаписки Университета им. В.Вернадского, серия «Экономики», том 19 (58),2006 8. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика. Серия «Краткий курс» Учебное пособие , 2006. 9. Гейтс Б. Бизнес со скоростью мысли, ЭКСМО, 2003, 253 c. 10. Toffler A. The Third Wave, Bantam, 1984, 560 p. 11. Rifkin J. The End of Work: The Decline of the Global Labor Force and the Dawn of the Post-Market Era, G.P. Putnam's Sons, Business & Economics, 1995, 350 p. 12. Кусина О.А. Социальные сети как эффективный инструмент маркетинга в индустрии встреч // Креативная экономика, 2013, №1, c.118-123. 76
13.
Гасанов Р. Управленческие особенности транзитивных экономик (на примереАзербайджанской Республики) “Кавказ и глобализация”,том 3, выпуск
1,2009, CA& CC Press, Швеция 14.
Товстых Л.Е. Новая информационная экономика,“Креативная экономика ”,№ 4. 2007. 15.
B.V.Korneyçuk nformasiya iqtisadiyyatı«Piter» nəşriyyatı, Sankt-Peterburq, 2006
16. Brock D.C., Moore, G.E. Understanding Moore's Law: Four Decades of Innovation, Chemical Heritage Foundation, 2006, 122 p. 17.
Webb W. Wireless Communications: The Future, John Wiley & Sons, 2007, 274 p.
18. Гутри И.С. Сравнительный анализ теоретических концепций информационной экономики, http://irina.guthrielife.com/ 19. Маркс К. Капитал, Карл Маркс, 1983, 3883 c. 20. Draker P.F. Post-Capitalist Society, HarperBusiness; Reprint edition, 1994, 240 p. 21.
Алгулиев Р.М., Махмудов Р.Ш. Интернет Вещей // Информационное общество
, № 3, 2013, с. 42-48 77
РЕЗЮМЕ
В работе рассматриваются теоретические постулаты асимметрии информации , причины ее возникновения, определяются способы снижения асимметрии информации, приводятся примеры асимметрии информации на различных рынках. Исходя из анализа финансовых рынков, можно сделать вывод, что информационная асимметрия более характерна для отдельных отраслей сферы услуг , чем для производства товаров. Здесь защита прав потребителя должна опираться на полную информацию о качестве продаваемых товаров и услуг. Контролирующую функцию должны выполнять общества потребителей, исполнительные органы власти и фирмы. Проблема асимметрии информации приобретает особо важную научную и практическую значимость. Все острее становится необходимость в теоретических разработках, позволяющих выявить последствия растущего влияния информации и асимметрии информации на экономические процессы, а также методов уменьшения негативного воздействия асимметрии информации как на субъекты рынка, так и на экономику в целом. 78
SUMMARY In this work theoretical postulates of the asymmetry of information and causes of its origin are defined; ways to reduce information asymmetry and examples of asymmetric information in various markets are given. Based on the analysis of financial markets, it can be concluded that the information asymmetry is more common in certain service industries than for the production of goods. Here, consumer protection should be based on full information about the quality of goods and services sold. Control functions must comply with consumer associations, the executive authorities and the company. Asymmetric information problem becomes particularly important scientific and practical significance. All the more acute becomes the need for theoretical developments, allowing to identify the implications of the growing impact of information and information asymmetry in the economic processes, as well as methods to reduce the negative impact of information asymmetry as market actors, and on the economy as a whole. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|