28
qərarlarının icrasının məcburiliyi ola bilər;
üstmilli təş
kilatlar
. Bunlar üzv-dövlətlər üçün vacib olan qaydaların
formalaşması və nəzarət mexanizmləri, iştirakçıların bu qaydalara riayət
etməsinə məcbur etmək üçün yaradılmışdır. Bu funksiyalar A -nın üstmilli
orqanlarına - Avropa Şurasına, Avropa parlamentinə və s. verilmişdir.
4.Beynəlxalq təşkilatlar təşkilati əlamətinə görə təsnifatlandırılırlar:
BMT sisteminin beynəlxalq iqtisadi təşkilatları;
BMT sisteminə daxil olmayan beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar;
regional iqtisadi təşkilatlar.
5.Beynəlxalq tənzimlənmə sahəsindən asılı olaraq, beynəlxalq təşkilatlar
aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir:
iqtisadi və sənaye əməkdaşlığı və dünya iqtisadiyyatı sahələrini tənzimləyən
beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar;
dünya ticarətini tənzimləyən beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar;
beynəlxalq valyuta-kredit və maliyyə təşkilatları;
sahibkarlıq fəaliyyətini tənzimləyən beynəlxalq və regional təşkilatlar;
beynəlxalq qeyri-hökumət təşkilatları və dünya təsərrüfat əlaqələrinin
inkişafına kömək edən birliklər.
Beynəlxalq təşkilatların üzvləri suveren dövlətlərin orqanları deyil, yalnız
suveren dövlətlərin özləridir. Dövlətin ayrı-ayrı hissələri də beynəlxalq təşkilatın
üzvü ola bilməz. Bütün üzvlər təşkilatın orqanlarının işində iştirak edir, büdcəsinə
üzvlük haqqı verir və onun fəaliyyəti üçün məsuliyyət daşıyırlar. Məsələn, BMT-nin
malıyyələşməsində ABŞ-ın payına bütün xərclərin 25%-i, Yaponiyaya 19,9%-i,
Almaniyaya 9,8%-i, Fransaya 6,5%-i, taliyaya 5,4%-i, Böyük Britaniyaya 5,1%-i,
spaniyaya 2,6%-i düşür. Qalan ölkələrin payı isə 25,7% təşkil edir. BVF-də borc
kapitalının formalaşmasında da anoloji vəziyyət mövcuddur [38].
II dünya müharibəsindən sonra müstəmləkə ölkələri beynəlxalq təşkilatların
üzvlərinin üzərinə qoyulan tələblərə cavab vermir, təşkilatların fəaliyyətində maraqlı
deyildilər. Ona görə də problemin həlli üçün assosiasiyalı üzvlük tətbiq olunmağa
başlandı.
29
Assosiasiyalı üzvlük tam üzvlükdən səsvermədə iştirak etmək və icra
orqanlarına seçilmək hüquqlarının olmaması ilə fərqlənir. Hazırda assosiasiyalı
üzvlük sistemindən tam üzvlüyün bu və ya digər səbəblərdən müvəqqəti və ya
daimiliyi qeyri-mümkün olduqda istifadə edilir. Belə ki, Mərkəzi və Şərqi Avropanın
bir çox ölkələri Avropa Şurasında assosiasiyalı üzvlük mərhələsindən keçmişlər.
Beynəlxalq təşkilatlarda həmçinin, müşahidəçi statusu mövcuddur. O, üzv
olmayan dövlətlərə və ya təşkilatın orqanına daxil edilməyən üzv-dövlətlərə verilir.
sveçrə müşahidəçilər tərəfindən BMT Baş Assambleyasının bir çox sessiyalarında
təmsil olunmuşdur. BMT üzvlərinin çoxu öz müşahidəçilərini Təhlükəsizlik
Ş
urasının yığıncaqlarına göndərir. Müşahidəçi statusu BMT tərəfindən bir sıra milli-
azadlıq hərəkatlarına verilmişdir. Çox vaxt ixtisaslaşdırılmış müəssisələr və regional
təşkilatlar öz müşahidəçilərini BMT orqanlarına göndərirlər. Onlar əsas iclaslarda
iştirak etmək və sənədlər almaq hüququna malikdirlər. Çox zaman QHT-lərə
müşahidəçi statusuna yaxın olan məsləhətçi statusu verilir. Bu praktika BMT-nin
qtisadi və Sosial Şurası üçün tipikdir. Üzvlük təşkilatın ləğv edilməsi və ya üzv-
dövlətin özünün ləğvi ilə dayandırılır. Üzvlük hüquq ötürülməsi qaydası ilə
ötürülmür. Rusiya SSR -nin yerini hüquqi varis kimi deyil, SSR -nin davamçısı olan
dövlət kimi tutmuşdur.
30
II.FƏ
SIL
DÜNYA IQTISADIYYATININ FORMALAŞMASI AMILLƏRI
VƏ
INKIŞ
AF MƏ
RHƏ
LƏ
LƏ
RI
2.1.Bəşəriyyətin maddi mədəniyyətinin formalaşması və təsərrüfat
hə
yatının paradiqmaları
Müasir elmi tədqiqatlarla dünyanın 4,6 milyard yaşa, canlı orqanizmlərin
yaranışının 3,5 milyard, insanın yaranışının isə 2 milyon ilə bərabər olduğu qənaətinə
gəlinmişdir. Alimlər, xüsusən də antorpoloqlar və paleqeoqraflar arasında insanın
yaranış zamanı və tarixini qəti müəyyən edən konsepsiya formalaşmamışdır.
Bioloqlar isə insana məməlilər sinfinin primatlar fəsiləsinin bir tipik növü kimi
yanaşırlar.
Mövcud nəzəriyyə görə insan yaranışı kaynazoy erasında baş vermişdir. Burada
ş
üur yüksəkliyli ilk insanların sosial-iqtisadi həyatının inkişaf pilləri paleolit, mezolit
və neolit olan üç ardıcıl mərhələdən keçən daş, sonrakı məqamda, mis-daş - enolit,
tunc və dəmir dövrlərində keçildiyinə yəqinlik verilir. Maldarlığın, əkinçiliyin
inkişafı və dövlətin yaranması ilə isə bəşər tarixi yeni mərhələyə qədəm qoymuşdur.
Bununla belə indi ki zamanda da daş, mis və dəmirlə bağı təsərrüfatçılıq prosesi
səngiməmiş, inkişafını daha təkmil istiqamətdə davam etdirməkdədir.
Məhşur ingilis təbiətşunansı, təbii seçmə yolu ilə heyvan və bitki növlərinin
təkamül təlimi və üzvü aləmin darvinizm adlanan inkişaf nəzəriyyəsinin banisi
.Ç.Darvin də insanın təkamülünü bu oxşarlıq kontekstində tədqiq etmişdir. Ç.Darvin
elmi biologiyanın yaranışında, idalizmə, teologiya və metafizikaya qarşı mübarizdə
bütöv bir təlim yaratmışdır. Lakin darvinizm tam istiqlalda bütün planetin tarixi
təkamül prosesinin əzəl və son təlimi kimi statusunu qoruya bilməmişdir.
B.e.ə. X-IX minilliklərdə bəşəriyyət neolit adını almış yeni daş dövrünə keçid
etmişdir. Keyfiyyətcə yeni inkişaf mərhələsi olan Neolit dövrü hər şeydən əvvəl, daş
emalı texnikasının xeyli təkmilləşməsi ilə xarakterizə edilir. Bu zaman daş emalı üzrə