Microsoft Word dissertasiya docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
101 inkişaf etdirir. Xüsusən iki ölkə, Azərbaycan və Rumıniya arasında bir sıra hökumətlərarası müqavilələr və iqtisadi razılaşmalar imzalanmışdır. 94 Qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ respublikamızın etibarlı ticarət partnyorudur. Xüsusən də ABŞ-nın Azərbaycanda ticarət palatası 125 Amerika şirkətini birləşdirir və burada yüzlərlə vətəndaşımız çalışır. Amerika kapitalı əsasən neft sektoru ilə bağlıdır, lakin Amerika kapitalının Azərbaycan regionlarına cəlb olunması imkanları da mövcuddur. Amerika sahibkarları regionların enerji və qaz ilə təchizatına, infrastrukturun inkişafına, regionların inkişafının əsas katalizatoru olan yolların inşasına böyük maraq göstərirlər. Kənd iqtisadiyyatında müasir infrastrukturun yaradılmasında ABŞ maraqlıdır çünki, bunsuz aqrar biznesinin inkişafı mümkün deyil. Amerika şirkətləri Azərbaycanın rayonlarında, xüsusən Lənkəranda, Masallıda, Gəncədə, Xaçmazda fəal işləyirlər. Burada Amerika hökuməti və təşkilatları tərəfindən maliyyələşdirilən layihələr həyata keçirilir. Amerika sahibkarlarının iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorlarında iştirakının mümkünlüyü nəzərdə tutulur. Lakin sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafı üçün beynəlxalq standartlara uyğun sığorta şirkətinin olması zəruridir. Hökumət tərəfindən iqtisadi islahatların uğurlu aparılmasına və ölkədə sərmayə qoyuluşu üçün əlverişli iqlim yaradılmasına Avropa Bankının Azərbaycan üzrə strategiyası da kömək edəcək. qtisadi islahatların keçirilməsi üçün əsasən dörd prioritet istiqamət seçilmişdir. Xüsusilə: kiçik və orta sahibkarlığa, maliyyə sektoruna yardım edilməsi və eləcə də qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə bağlı infrastruktur, enerji və nəqliyyat layihələridir. Avropa Bankının prioritetləri arsında neft-qaz sferası qalmaqdadır və bütün region üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Hal hazırda əhalinin bir nəfərinə düşən sərmayələrin həcminə görə Azərbaycan MDB və Şərqi Avropa ölkələri arasında aparıcı yerlərdən birini tutur. 95 Müasir dünya təsərrüfat əlaqələrinin coğrafi quruluşunda da müəyyən dəyişikliklər baş verməkdədir. Belə ki, dünya təsərrüfat əlaqələrinin əsas subyektləri olan sənayecə inkişaf etmiş ölkələr bir-birləri ilə iqtisadi əlaqələri daha da 94 Həsənov Ə., „Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti“, Bakı, 2005 95 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası qtisadiyyat nstitutu, “Qloballaşma mühitində milli iqtisadi inkişaf modelin: formalaşması və inkişafı problemləri”, monoqrafiya, Bakı, 2010, s. 69-85 102 dərinləşdirirlər və bu proses özünü inteqrasiya birlikləri çərçivəsində daha aydın göstərir. nkişaf etməkdə olan ölkələrin isə dünya mal, xidmət, kapital və işçi qüvvəsi bazarlarında mövqeləri getdikcə güclənir. Müasir mərhələdə dünya iqtisadiyyatında yuxarıda göstərilən meyllərlə yanaşı bir sıra problemlər də müşahidə edilir. Dünya iqtisadiyyatının inkişafında müşahidə edilən əsas problemlərdən biri inkişaf etmiş qərb ölkələri tərəfindən qapalı iqtisadi sistemin formalaşdırılmasıdır. Bu gün sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin qarşılıqlı ticarəti dünya ticarətinin 75%-dən çoxunu təşkil edir. Dünyada BX qoyuluşlarının 60%-i EÖ-in payına düşür. Dünyadakı bütün qeydiyyatdan keçmiş patentlərin 87%-i EÖ-də cəmləşmişdir. Dünyada ticarət axınlarının yalnız 5%-i qtisadi Əməkdaşlıq və nkişaf Təşkilatı (Organisation for Economic Co-operation and Development – OECD) ölkələrində başlayır və ya bitir. Bu gün planetin sənaye ölkələrində yaşayan əhalinin 20%-nə dünya üzrə Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) 86%-i düşdüyü halda, EOÖ-də yaşayan əhalinin 20%-nə cəmi 1%-i düşür. Bu isə dünya təsərrüfatının qloballaşmasından əldə olunan qazancın ölkələr arasında qeyri-bərabər bölgüsünü göstərir. Bunlardan başqa, hazırda dünyada əsas oyun qaydalarının müəyyənləşməsində beynəlxalq təşkilatların, transmilli şirkətlərin rolunun artması ölkələrin iqtisadi müstəqilliyinin zəifləməsinə və dünya təsərrüfat əlaqələrinin inkişafında milli iqtisadi təhlükəsizlik probleminin meydana çıxmasına səbəb olur. Beləliklə, dünya təsərrüfatına aid olan ümumilik və vahidliklə yanaşı, onda həmçinin daxili ziddiyyətlər də mövcuddur. Bu ziddiyyətlər özünü əsasən ayrı-ayrı ölkə qrupları üzrə göstərir. Ziddiyyətlərin birinci qrupu dünya iqtisadi inkişafının 3 mərkəzi – Ş imali Amerika Azad Ticarət Zonası (ABŞ başda olmaqla), Avropa Birliyi və Asiya-Sakit okean regionu (Yaponiya başda olmaqla) arasında mövcuddur. Bu ölkələr arasında ziddiyyətlərin əsas mahiyyəti kimi dünya bazarlarında onlar arasında mövcud olan ciddi rəqabət mübarizəsi çıxış edir. Bu zaman tərəflərin məqsədi adətən rəqibi dünya bazarının hər hansı bir seqmentindən çıxarmaq və ya bu seqmenti rəqibdən qorumaqdır. 103 kinci qrup ziddiyyətlər “Şimal”-“Cənub” ölkələri arasında olan ziddiyyətlərdir. Burada “Şimal” sənayecə inkişaf etmiş ölkələr, “Cənub” isə inkişaf etməkdə olan ölkələrdir. Bu ziddiyyətlərin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr (ilk növbədə yeni sənaye ölkələri) bir çox iqtisadi göstəricilər üzrə faktiki olaraq inkişaf etmiş ölkələrin səviyyəsinə çatırlar və buna görə də dünya təsərrüfatında uyğun yer tutmağa çalışırlar. Üçüncü qrup ziddiyyətlər “Şərq”-“Qərb” ölkələri arasında mövcuddur. Burada “Qərb” dedikdə sənayecə inkişaf etmiş ölkələr, “Şərq” dedikdə isə keçmiş sosialist düşərgəsi ölkələri, başqa sözlə keçid iqtisadiyyatlı ölkələr nəzərdə tutulur. Bu ölkə blokları arasında ziddiyyətlər özünü onda göstərir ki, dünya sosialist sisteminin süqutuna qədər keçmiş sosialist düşərgəsi ölkələri avtarkiya rejimində fəaliyyət göstərirdilərsə, hazırda onların məqsədi dünya bazarına aktiv surətdə daxil olma istəyidir. Onlar istehsal etdikləri məhsullarla dünya bazarında layiqli yer tutmağa çalışırlar. Lakin sənayecə inkişaf etmiş ölkələr dünya iqtisadiyyatı meydanında yeni rəqib ölkələrin meydana gəlməsində maraqlı deyillər və buna hər vəchlə mane olmağa çalışırlar. 96 96 A. N. Abbasbəyli, “Müasir beynəlxalq münasibətlər və qloballaşma”, dərslik, Bakı, 2007, s. 61-81 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|