Microsoft Word distant tehsil-movzu

34 

 

    Bir  neçə  obyekt  üzrə  tapşırığın  yerinə  yetirilməsinə  əyani  şəkildə  nəzarət  etmək  üçün  uçot-tapşırıq 

qrafiki qurmaq lazımdır. O, xüsusi setkalar şəklində qurulur. Üfüqi xətlər üzrə vaxt vahidi, şaquli xətlər 

üzrə isə obyektlər yerləşdirilir.  

 

Şə

kil 4.8. Uçot-tapşırıq qrafiki. 

Rüblər 

Irüb 

IIrüb 

IIIrüb 

IVrüb 

20 

40 

60 

80 

100 

20 

40 

60 

80 

100 

20 

40 

60 

80 

100 

20 

40 

60 

80 

100 

 

 

 

       

         

         

         

                       - 

planlaşdırılan hə

cm                      - faktiki istehsal həcmi 

                           - tapşırığın yerinə yetirilməyən hissəsi. 

  

 

     Nazik  xətlər  vaxt  vahidi  ərzində  istehsalın  faktiki  həcmini,  qalın  xətt  isə  istehsal  tapşırığının  proq-

nozlaşdırılan həcmini xarakterizə edir.  

    Varzar işarələri. Bir-biri ilə əlaqəsi olan iki mütləq səviyyənin hasili nəticəsində üçüncü statistika gös-

təricisi  alınır.  Bu  göstəriciləri  qrafikdə  təsvir  etmək  üçün  təcrübədə  xüsusi  işarədən  istifadə  edilir.  Belə 

qrafikləri ilk dəfə rus statistiki V.Varzar (1851-1940) tətbiq etdiyinə görə ona Varzar işarələri deyilir.  

    Məlum olduğu kimi, ayrı-ayrı kənd təsərrüfatı bitkilərinin ümumi  məhsul  yığımı əkin  sahəsinin  məh-

suldarlığa  hasili  nəticəsində  alınır.  Deməli,  ümumi  yığımın  həcmi  iki  göstəricidən-  əkin  sahəsindən  və 

məhsuldarlıqdan asılıdır. Kənd təsərrüfatı istehsalının intensiv amillər əsasında inkişaf etdirildiyi müasir 

dövrdə məhsuldarlıq göstəricisinin dinamik inkişafi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu məqsədlə üç amilin 

qarşılıqlı əlaqəsini əyani şəkildə Varzar işarələrilə təsvir etmək olduqca əlverişlidir. 

 

 

Şə

kil 4.9 Kartofun əkin sahəsi, məhsuldarlığı və ümumi məhsul yığımı. 

 

 

 

 

        

Məhsul-                                    

   

Məhsul- 

           darliq,                                          darliq, 

        

(hər ha-                                        (hər ha- 

        dan sent-                                       dan sent- 

          nerlə)                                             nerlə) 

           78,0                                                112,0     

 

                        

Ə

kin sahəsi

                                     

Ə

kin sahəsi 

                             36,7 min ha                                      42,5 min ha 

      Xətti qrafiklər. Statistika məlumatının əyani şəkildə təsvir edilməsində  xətti qrafiklər mühüm yer tu-

tur. Onlar dinamika üzrə diaqramların növlərindən biri də təzahür edir.  Xətti qrafiklərdən ən çox sosial-

iqtisadi  hadisələrin  vaxt  etibarilə  dəyişilməsini,  həmçinin  hadisələr  arasındakı  əlaqələrin  öyrənilməsini 

xarakterizə  etmək  üçün  istifadə  edilir.  Sosial-iqtisadi  hadisələrin  qarşılıqlı  əlaqələrinin  öyrənilməsində 

xətti  qrafiklər  mühüm  yer  tutur.  Təcrübə  göstərir  ki,  iqtisadi-statistik  araşdırma  ilə  məşğul  olan  mütə-

xəssislər həm bu qrafiklərin “oxunmasını”, həm də özləri tərəfindən qurulmasını tez mənimsəyir.  

 

III.Statistikada  istifadə  olunan  əyani  təsvir  üsullardan  biri  də  kartoqramlar  və  kartodiaqramlar  hesab 

olunur.  Təyinatından  asılı  olaraq  onlar  müəyyən  ərazilərin  öyrənilməsində,  hər  hansı  əlamət  əsas 

götürülməklə  araşdırılmasında  istifadə  olunur.  Onlar  eyni  zamanda  statistik  xəritələrin  təsfir  olunma 

üsuluna görə mühüm komponentləri hesab olunur.  

Mahiyyət  etibarı  ilə  kartoqram  istənilən  qaydada  götürülmüş  ərazinin  bölgüsü  daxilində  obyekt  və 

hadisələrin orta intensivliyini rəng  yaxud ştrixlər vasitəsilə  idarəetmə  üsulu kimi  başa düşülməlidir. Nə-

zəri formada deyilən fikirlərə misal kimi, ölkə, yaxud onun ayrı-ayrı rayonları üzrə əhalinin məskunlaşma 

vəziyyətini  (orta  sıxlığını),  dənli  bitkilə  rin  məhsuldarlıq  səviyyəsini,  ərazinin  şumlanmasını,  sənayenin 

yerləşdirilməsini əyani qaydada göstərmək mümkündür. Kartoqramın hazırlanması üçün əvvəlcə xəritədə 

təsvir olunan göstəricilərin hər birinin xüsusi qaydada işarələnməsinə diqqət yetirmək lazımdır.         

Bu qəbildən olan  ikinci əyani təsvir  formasını kartodiaqramlar təşkil  edir. Onlar  məcmu, toplu sənəd 

olaraq  özündə  kartoqramı  və  diaqramı  birləşdirir.  Kartodiaqramın  müsbət  cəhəti  ondan  ibarətdir  ki, 

burada  coğragi  yerləşmə  və  kəmiyyət  dəyişməsi  birgə  nəzərdən  keçirilir.  Kartodiaqramın  hazırlanma-

2011-ci il  

 

Ümumi 

yığım 

286,3  

min ton 

 

2012-ci il

 

Ümumi  

yiğim

 

 476,0 

 min ton 

 

---