Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
267 
değil, rivâyetleri değerlendirme takip ettikleri yöntem ve yaklaşım farklılığına işaret 
etmektir.  
F-  Terğîb  ve  Terhîb  çerikli  Rivâyetlerden  Bazen  Hukukî 
Anlam Çıkarması  
Hz.  Peygamberin  (s.a)  günlük  hayatta,  bazı  durumlarda  söylemiş  olduğu 
sözlerin hukukî mahiyette bir emir olmaktan ziyade, bazen, insanları bir şeye teşvik 
etmeye  (terğîb)  veya  bir  şeyden  sakındırmaya  (terhîb)  matuf  olarak  söylediği 
anlaşılmaktadır.  Dolayısıyla  terğib  ve  terhîb  kasdıyla  yahut  zecr  ve  sakındırmak 
kasdıyla  söylenen  hadîsleri  te’vîl  etmemek,  zâhirine  hamletmek,  bizi  Şâri’in 
muradının dışına götürür
1213
.  
Ş
u halde, hadîslerdeki terğîb ve terhîb amaçlı söylenmiş ifadelerden, hukukî 
manalar  çıkarmak,  hadiste  gözetilen  esas  maksat  ve  gayenin  dışına  çıkmaya  yol 
açabilir.  Nitekim  bn  Âşûr,  hadîslerdeki  te’dîb  ifadelerine  dikkat  çekerek,  şöyle 
demektedir: “Bu konuyu dikkatlice incelemek gerekir. Çünkü bu, tehdid maksadıyla 
mübalağanın söz konusu olduğu bir durumdur. Hukukçunun, bizzat teşrî kastedilmiş 
olmaya  uygun  düşen  ile,  bizzat  azarlama  (kınama,  tevbîh)  ve  tehdîd  kastedilmiş 
olmaya uygun düşeni birbirinden ayırması gerekir”
1214
. Bu nedenle, terğîb ve terhîble 
ilgili  hadîslerin  bazen  birer  kanun  metni  gibi  tahlîle  tabi  tutulduğu  ve  yanlış 
hükümler verildiği, özellikle ehl-i hadîs olmak üzere bazı alimlerin, terğib ve terhîb 
kasdıyla  söylenmiş,  zahiri  anlamı  çok  ağır  cezalar  gerektiren  hadisleri  te’vil 
etmeyerek, zahiri anlamını esas aldıkları belirtilmiştir
1215
.  
ş
te  mam  Şâfiî  de,  terğîb  ve  terhîb  eksenli  hadîsleri,  fıkhî  meselelerde 
zaman zaman kullanmış ve bunlardan fıkhî hükümler istinbât etmiştir. Nitekim o, bu 
tür  hadîslerdeki  ağır  ifadeleri  hemen  hemen  hakîkî  ve  zâhirî  anlamlarıyla  anlamış, 
                         
1213
   Görmez,  Metodoloji  Sorunu,  s.  273.  Sufyân  es-Sevrî,  zecr  ve  sakındırma  kasdıyla  söylenmiş 
hadîsleri,  te’vîl  etmeksizin,  zahirî  anlamıyla  almayı,  edep  olarak  değerlendirmiştir.  Ona  göre, 
ş
ayet te’vil edilirse, Şâri’in  gayesi saptırılmış olur. Şa‘rânî, Mîzân,  I. 126; Kâsımî, Kavâidu’t-
Tahdîs, s. 315.  
1214
   Âşûr,  slâm Hukuk Felsefesi, s. 57-58.  
1215
   Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 272-273.  

---

 
268 
hatta  cezâ  hukukuna  konu  edinmiştir.  Bu  hususta  vereceğimiz  birkaç  örnek  de  bu 
tesbiti doğrulamaktadır.  
1. Başkasının Evine  zinsiz Bakma  
slam  dini  evlere  girerken  uyulması  gereken  bir  takım  görgü  kuralları  da 
(âdâb-ı  muâşeret)  vaz  etmiştir.  Nitekim  Kur’an’da  da  evlere  girerken  izin  alma 
emredilmiştir
1216
.  Hz.  Peygamber  de  evlere  girerken  uyulması  gereken  bu 
hassasiyetler  üzerinde  önemle  durmuş  ve  hatta  başkasının  hanesine  izinsiz 
bakmaktan  da  şiddetle  sakındırmıştır.  Zira  insanların  özel/mahrem  hayatlarını 
oluşturan  alanların  başında  evleri  gelmektedir.  Ancak  Hz.  Peygamberin  genel  âdâb 
kuralları bağlamında, evlere izinsiz bakmaktan sakındıran hadîslerini, Şâfiî’nin, lafzî 
ve zâhirî anlamlarıyla ele aldığı ve yorumladığı görülmektedir. Şâfiî’nin bu konuda 
yer verdiği hadîsler şunlardır:  
Ebû Hurayra’nın rivâyetine göre Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Eğer 
birisi izinsiz olarak sana baksa (evini gözetlese), bunun üzerine sen de bir çakıl taşı 
atsan, o taş da onun gözünü çıkarsa, bundan dolayı senin için bir günah yoktur”
1217
. 
Sehl b. Sa’d’ın haber verdiğine göre, bir defasında Hz. Peygamber, odasında saçını 
tararken, bir adamın izinsiz olarak içeriye baktığını görünce, “Şayet senin baktığını 
bilseydim,  bununla  gözünü  çıkarırdım!  zin  isteme,  ancak  bakmaktan  (alıkoyması 
için) konulmuştur” diyerek tehdit etmiştir
1218
.  
mam Şâfiî’nin bu hadîslerden istinbât ettiği fıkhî hükümlere göre, eğer bir 
adam  kasden,  birinin  evinin  bir  deliğinden  veya  açık  yerinden  adamın  mahremine 
bakacak olursa -ki bu bakmanın, bakanın kendi evinden veya başkasına ait bir evden 
bakması ile yoldan giderken bakmış olması arasında bir fark yoktur- kasden baktığı 
için günahkar olmuştur. Bu durumda eğer ev sahibi adam, gözetleyen kişiye bir taş 
veya  çubuk  veya  saçını  taradığı  demir  tarağı  atar  da,  adam  görme  duyusunu 
kaybederse, bundan dolayı o adama diyet ödenmez, kısas da gerekmez. Şayet bundan 
                         
1216
   24. Nur, 27. 
1217
   Şâfiî,  Umm,  VI.  48;  Buhârî,  Sahîh,  79,  sti’zân  11  (VII.  129-130);  87,  Diyât  23  (VIII.  45); 
Muslim, Sahîh, 38, Âdâb 9, h. no: 40-41 (II. 1699).  
1218
   Şâfiî, Umm, VI. 48; Buhârî, Sahîh, 87, Diyât 23 (VIII. 45); Muslim, Sahîh, 38, Âdâb 9, h. no: 
41 (II. 1698).  

---

 
269 
dolayı gözetleyen kişi ölürse, yine kefaret gerekmez ve günah da olmaz. …. Ancak 
Ş
âfiî’ye  göre  bu  hüküm,  adamın  bakışını  engellemeye  yönelik  hafif  bir  şey  attığı 
durumdadır. Bundan dolayı diyet gerekmez. Eğer öldürücü mahiyette büyük bir şey 
atarsa, bu durumda diyet ve kısas gerekir
1219
.  
Oysa hafif bir şey de atsa ağır bir şey de atsa, sonuçta gözü kaybetme söz 
konusudur.  Nevevî  de  bu  hadîsi  Şâfiî  gibi  yorumlayarak,  hafif  bir  şey  atıldığında 
adamın gözü çıkarsa, bunun tazmini gerektirmeyeceğine hükmetmiştir. Hatta, izinsiz 
bakan  kişiyi  uyarmaksızın  taş  atılmasının  caiz  olup  olmamasıyla  ilgili  iki  görüşün 
bulunduğunu, ancak bunlardan doğrusunun hadisin zahirine binâen, uyarmaksızın taş 
atılmasının cevazı yönündeki görüş olduğunu belirtmektedir
1220
. Dolayısıyla Şâfiî, bu 
hadîsleri  tamamen  zahirî  anlamıyla  değerlendirmiş
1221
  ve  izinsiz  bakmasının  bir 
sonucu olarak, gözünü kaybeden kimse için her hangi bir hak tanımamıştır.  
Özetle  böylesi  bir  durumun  vukû  bulması,  Şâfiî’ye  göre,  tazmini 
gerektirmezken,  Ebû  Hanife’ye  göre  tazmini  gerektirir
1222
.  Nitekim  Mâlikiler  de  bu 
hadisleri  Şâfiîler  gibi  anlamamış  ve  onlara  muhalefet  etmişlerdir
1223
.  Dolayısıyla 
Hanefîler  ve  Mâlikîlere  göre  böyle  bir  durumda  ev  sahibinin  cezâî  sorumluluğu 
vardır.  Kısas  veya  diyet  ödemesi  gerekir.  Başkasının  özel  alanına  (avret)  kasden 
bakmak, gözünün çıkarılmasını mübah kılmaz. Bu durum, gözü çıkarılana tazminat 
ödemeyi  de  düşürmez.  Çünkü  Hz.  Peygamber:  “Göz  çıkarmanın  cezası  yarım 
diyettir”
  demiştir.  Diğer  taraftan  sadece  gözle  bakmak  (cinâyetu’n-nazar),  bakana 
karşı cinayet işlemeyi mübah kılmaz
1224
.  
Hattâbî  ise  hadîslerin  böyle  bir  durumda  kısas  ve  diyet  gerekmeyeceğini 
beyan  ettiğini  ifade  ederek,  Hz.  Ömer,  Ebû  Hurayra  ve  mam  Şâfiî’nin  bu  görüşte 
olduklarını belirtmektedir. Ebû Hanîfe’nin ise, hadîsi tağlîz ( sert davranma) ve vaîd 
(tehdit,  göz  korkutma)  anlamında  yorumladığını  belirttikten  sonra,  onun  şu  sözünü 
nakletmektedir:  “Bunu  yaparsa,  cinayet  kapsamına  girer.  Zira,  evin  çatlak  ve 
açıklıklarını  kapatarak  veya  perdeyle  gizleyerek  onun  görmesini  ve  gözetlemesini 
                         
1219
   Şâfiî, Umm, VI. 48-49. 
1220
   Şîrâzî, el-Muhezzeb, I. 158; Nevevî, Şerhu’n-Nevevî, XIV. 138.  
1221
   Kevserî, en-Nuketu’t-Tarîfe, s. 126.  
1222
   bn Cevzî, et-Tahkîk, II. 340.  
1223
   Şevkânî, Neylu’l- Evtâr, VII. 174. 
1224
   Kevserî, en-Nuketu’t-Tarîfe, s. 126; Zuhaylî,  slâm Fıkhı, VII. 242.  

---