Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
37 
genellemeden  ibaret  olduğu  unutulmamalıdır.  Çünkü  Medineli  olup  hukukî 
meselelerde akıl, kıyas, re’y, maslahat ve amele göre hüküm veren Rabîatu’r- Re’y 
ve  mam Malik gibi şahsiyetler göz ardı edilmemelidir.  
Ş
u  halde  her  iki  merkez  de,  Irak  ve  Medîne,  bu  dönemde  Peygamber  ve 
halîfelerinin  uygulamalarıyla,  toplumun  uygulamalarının  birleştirilmesi  anlamına 
gelen  ‘sünnet’i  ve  ‘re’y’i  ortaya  atıyorlardı.  Fakat  farklı  koşulların  da  etkisiyle 
merkezlerden  biri  ‘sünnet’i  daha  çok  savunurken,  diğeri  ‘re’y’  üzerinde  daha  çok 
durmaya başlamıştır
161
.  
Dolayısıyla  re’y  ehli  hüküm  çıkarmada  daha  çok  akıl  yürütmeye  ağırlık 
vermiştir.  Hüküm  çıkarırken  ilgili  konudaki  nassları  dikkatli  bir  biçimde  akıl 
süzgecinden  geçirerek  çözümlemeye  tabi  tutmuşlar,  hükümlerin  illetlerini 
araştırmışlar  ve  böylece  yeni  sorunlara  çözümler  bulmuşlardır.  Kısaca  re’y  ehli 
analitik  ve  aklî  yöntemi  benimsemiş  kimselerdir
162
.  Zira  kıyas  ve  re’y  ehline  göre, 
teşrî hükümlerin anlam ve gayesi akılla bilinebilir. Bu hükümler için Kur’an’ın ifade 
ettiği  ve  sünnetin  teyid  ettiği  genel  ilke  ve  prensipler  vardır.  Kitap  ve  sünnetten 
aldıkları  bu  kaideleri  fıkhî  meseselelerde  hakkında  nass  olmasa  dahi 
uygulamışlardır
163
.  Re’ycilerin  hüküm  çıkarmada  şer’î  nassların  yalnız  lafızlarına 
değil,  anlam  ve  hikmetine  yönelik  kıyas,  istihsan  ve  ıstıslah  gibi  istidlâl  yollarını 
kullanmaları  da,  bunları  hiç  kullanmayan  veya  zaruret  halinde  kabul  eden 
esercilerden  ayıran  önemli  bir  özelliktir
164
.  Doyayısıyla  re’y  ehlinin  en  bariz 
vasıflarından  biri  nasslarda  gözetilen  genel  maslahatlar  ve  hukukî  gayeler 
doğrultusunda  hareket  etmeleridir
165
. Irak  ehli,  nassların illetlerini  araştırarak,  kıyas 
ve  re’yle  onları  yorumlamaya  çalışmakta,  Hicaz  ehli  ise  daha  ziyade  nassların 
zahirine  bağlanmakta,  illetlerine  nüfuz  etmek  için  bu  hususta  Irak  ehli  kadar  çaba 
                         
161
   Fâruki, Kemâl A., “al-Shâfi’i’s Agreements..”, s. 130.  
162
   Gürler,  Ehl-i  Hadîsin  Düşünce  Yapısı,  s.75.  Hadîs  ekolünde  olduğu  gibi  re’y  ekolü  de  kendi 
aralarında  farklılık  arzetmektedir.  Dolayısıyla  re’y  ekolü  temelde  mu’tedil  re’yciler  ve  müfrit 
re’yciler olmak üzere iki kola ayrılarak  değerlendirilmektedir. Özen, Aklîleşme Süreci, s. 221, 
223.  
163
   Hudarî,  Muhammed,  slâm  Hukuk  Tarihi,  çev.  Haydar  Hatipoğlu,  Kahraman  Yay.,  stanbul, 
1987, s. 210.  
164
   Gürler, A.g.e., s.79. 
165
   Koşum, Yöntem Sorunu, s. 83.  

---

 
38 
sarfetmemektedir
166
.  Sonuç  olarak  hadîs  ekolünün  aksine  re’y  ekolü  düşünce  ve 
çabalarını rivâyetleri ve meseleleri sorgulama ve aklî bütünlüğe kavuşturma yönünde 
yoğunlaştırıyordu
167
.  
Bu iki temel ekolden biri olan ehl-i hadîs ekolü, bütün gayret ve çabalarını 
hadîs  toplamaya  ve  rivâyet  etmeye  sarfederek  bu  alanda  âdeta  uzmanlaşmışlar  ve 
genellikle Hz. Peygamberden, sahabe ve tabiundan gelen haberlerin literal anlamına 
göre amel etmişlerdir
168
. Dolayısıyla hadîs ekolü, hukuku doğrudan vahye ya da Hz. 
Peygambere  ve  hiç  olmazsa  bu  kaynağa  en  yakın  olan  sahabe  ve  tabiûnun 
görüşlerine  dayandırma  gibi  bir  idealizmi  temsil  etmekte;  sorgulama  yoluna 
gitmemekle  de  amaç  ve  maksat  sorusunu  bir  yana  bırakmaktadırlar
169
.  Onlara  göre 
sünnet,  taşıdığı  hikmetlerle  ve  nedenlere  bakılmaksızın  ve  müctehidin  başvuracağı 
genel  ve  özel  prensipleri  dikkate  almaksızın  dinî  kaynak  olarak  kabul  edilir.  Bu 
bakımdan hadîsçiler harfiyyen teşrî’e bağlıdırlar
170
. Zira yine Gürler’in tesbitine göre, 
ehl-i hadîs fideist bir iman anlayışına öncelik tanımakta, dini alanda nassları anlama 
ve yorumlamadan soyutlayıp, onları salt inanma bağlamında ele almaktadır. Şu halde 
ehl-i  hadîsin  yaklaşımına  göre  “anlam”,  öznenin  yeniden  inşa  ettiği  zihinsel  bir 
kavramlaştırma  değil,  orada  var  olan  nesnel  formların  dil  dizgesinde  aktarıma 
taşınmasından  ibarettir
171
.  Çünkü  ehl-i  hadîsin  mantığına  göre,  metnin  literal 
anlamından  elde  edilen  bilgi,  metnin  ne  demek  istediğini  kesin  olarak  ifade 
etmektedir.  Dolayısıyla onlara  göre  temel  sorun,  metnin  âidiyeti  sorunu olup  bu da 
metnin  isnadı  ile  yakından  ilgilidir.  Bu  nedenle  hadîs  ekolünün  isnada  olan  aşırı 
vurgusundan,  onların  haberdeki  doğruluğu  içeriğe  göre  değil  de,  nakledenin 
güvenirliliğine binaen saptamaya çalıştıklarını ifade etmek mümkündür
172
. 
Bu  arada  hadîs  ekolü  re’y  ve  kıyastan  hoşlanmayıp  karşı  çıkmaları 
neticesinde,  nassın  alanını  genişletmek  zorunda  kalmışlar  sonuçta  nassların  bütün 
meseleleri  kuşattığına  inanmışlardır.  Böylece  nasslardan  bağımsız  re’ye,  aklî 
                         
166
   Özşenel, Ehl-i Re’y-Ehl-i Hadîs, s. 89 (Baltacî, Menâhic, I. 92, II. 883-884’den naklen).  
167
   Özen, Aklîleşme Süreci, s. 229.  
168
   Gürler, A.g.e., s.156. 
169
   Özen, A.g.e., s. 233; Gürler, A.g.e., s.159. 
170
   Hudarî,  slâm Hukuk Tarihi, s. 210.  
171
   Gürler, A.g.e., s. 220. 
172
   Gürler, A.g.e., s. 224. 

---