Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
41 
esas  almakta  ve  beşerî  yorum  gücünü  de  devreye  sokarak  bu  malzemeyi  işlemeyi 
hedeflemekteydi
183
. 
Bu iki ekolü hadîslere verdikleri önem ve hadîslerin anlaşılması hususunda 
kesin  hatlarla  birbirinden  ayırmak  o  kadar  kolay  değildir.  Zira  her  iki  tarafın  da 
hadîse başvurdukları gibi re’ye de başvurdukları  bilinmektedir. Hadîs seçiminde ve 
hadîslerin anlaşılmasında fikir ve düşünceye her iki taraf da başvurmuştur. Fakat bu 
hususta Irak Ekolunun daha fazla temâyüz ettiği de bilinen bir gerçektir
184
. Şu halde 
Ş
âfiî’den  önceki  dönemde,  sadece  re’yi  kullanan  ya  da  tümüyle  hadîsi  savunan  iki 
ayrı  grubtan  bahsetmek  doğru  değildir.  Doğrusu  her  iki  ekol  de  hadîs  ve  re’yi 
kullanmaktaydı.  Mesela  hadîs  otoritelerinden  biri  olan  mam  Mâlik  Muvattâ’da 
sıklıkla re’ye başvurmakta olup, yine Şâfiî’nin ehl-i kıyas olarak nitelediği Iraklılar 
da hadîsleri kullanmaktaydılar
185
. 
slam düşünce tarihinde ortaya çıkmış olan bu en köklü ve temel ekoller iki 
ana  akımı  temsil  etmektedir.  lki,  slâmî  mirasa  sıkı  sıkıya  sarılan  ve  eşyayı 
değerlendirmede yegane ölçüt olarak ona dayanmaya çağıran, diğeri ise görüşe (re’y) 
sarılan
  ve  gerek  slâm  mirasının  anlaşılmasında  gerekse  yeni  gelişmelerin 
değerlendirilmesinde ona yaslanmaya çağıran akımdır
186
.  
Tâbiûn  devrinde  netleşmeye  başlayan  bu  iki  temel  akım  Şâfiî’den  önce
187
 
Ebû  Hanîfe  ve  mam  Mâlik’e  nisbet  edilecek  şekilde  ekolleşmeye  başlamıştır.  Ebû 
Hanîfe  ve  talebelerinin,  hadîsleri  değerlendirme  ve  onları  anlama  yöntemleri 
başkalarına nazaran farklılık arzetmektedir. Nitekim bir hadîsin sıhhatine hükmetme 
konusunda, sadece ravilerinin sika ve isnadının muttasıl olmasıyla yetinmemişlerdir. 
Zira onlara göre, bilinen inkıta’nın yanısıra ayrıca bir de manevî inkıta vardır ki, bu 
                         
183
   Bedir, Fıkıh, Mezhep ve Sünnet, s.76-77.  
184
   Ebû Zehra,  Ebû Hanîfe, çev. Osman Keskioğlu, Can Kitabevi, Konya, 1981, s. 121; Görmez, 
Metodoloji Sorunu, s. 53; Özşenel, Ehl-i Re’y-Ehl-i Hadîs, s. 91; Bu arada ehl-i re’y ve ehl-i 
hadîs mensuplarının tayininde, yani kesin olarak bu iki yaklaşımdan birine nispet edilmesinde de 
izafilikler  vardır.  Bu  konudaki  değerlendirmeler  için  bkz.  Özşenel,  Ehl-i  Re’y-Ehl-i  Hadîs,  s. 
95-100.  
185
   Özen, Aklîleşme Süreci, s. 231; Kılıç, Nassların Lafzî Yorumu, s. 122. 
186
   Câbirî, Arap Aklının Oluşumu, s. 139.  
187
   Genelde  dinin  yorumu,  özel  olarak  da  fıkhî  konularda  izlenilecek  yol  konusunda,  tutum  ve 
yaklaşımlar,  arada  birtakım  nüanslar  bulunsa  da  Şâfiî  öncesinde  ortaya  çıkıp  netleşmiştir. 
Kırbaşoğlu, “ slamî  limlerde Şâfiî’nin Rolü  Üzerine”,  slâmiyât, c. II, sy. 1, Ankara, 1999, s. 
26.  

---

 
42 
ise  tamamen  hadîs  metninin  muhtevasıyla  ilgilidir.  Bir  hadîsin  Kur’an’a,  meşhûr 
sünnete, umum-u belvâya ve ilk dönem uygulamalarına ters düşmesi, manevî inkıta 
sayılmıştır.  Mana  itibariyle  munkatı‘  olan  bir  hadîs  ise  merdud  olarak 
değerlendirilmiştir
188
.  Bu  bakımdan  hadîslerin  yalnız  isnadına  bakmamışlar, 
hadîslerin içeriğini ifade eden metinlerini de tenkide tabi tutmuşlardır.  
Hanefîlerin  kıyas,  re’y  ve  istihsan  gibi  aklî  yöntemlerle  nassları  ele  alma 
çabaları  da  onların  temel  yaklaşım  biçimini  farklı  kılmıştır.  Bu  açıdan  Hanefî 
mezhebi çoğu zaman nassların lafzını bırakıp (lafzî mana) nassdaki mevcut hükümle 
gerçekleştirilmek  istenen  şer’î  gayeye  bakmıştır.  Hanefîlere  nispet  edilen  istihsan 
metodu  belli  oranda  tümel  ilkelere  (külliyat=makasıd)  göre  hareket  etmeyi 
gerektirmekte ve zahirdeki anlamın ötesine gidilmektedir
189
. Nitekim  . Hakkı Ünal, 
Ebû Hanîfe ve talebelerinin hadîsleri değerlendirmede dikkate aldıkları yedi ilke ve 
esastan  birinin  de  rivâyetler  arasında  maksada  uygun  olanının  tercih  edilmesi 
olduğunu  tesbit  etmektedir.  Zira  fakihlerin  görevi,  hadîsleri  olduğu  gibi  aktarmak 
olmayıp,  bunlardan  maksada  uygun  hükümler  çıkarmaktır.  Bu  ise  ancak  hadîsleri 
geniş  olarak  yorumlama  ve  dikkatli  bir  değerlendirmeyle  mümkün  olur
190
.  Bu 
bakımdan  onlar  hadîsin  lafzına,  sünnetin  şekline  takılıp  kalmamışlar,  hadîs 
yorumunda; akıl, fikir ve düşünceyi hiçbir zaman göz ardı etmemişlerdir. Hadîsleri 
Kur’an doğrultusunda anlamaları, akıl, fikir ve düşünceye başvurmaları bakımından 
Hanefîlerin  metodu,  Hz.  Aişe,  Hz.Ömer,  Abdullah  b.  Abbas  gibi  sahâbîlerin 
anlayışının  bir  devamı  olarak  kabul  edilmiştir.  Nitekim  Abdullah  b.  Mes’ûd  Irak 
ekolünün mümessili olarak tanınmaktadır
191
.  
Ayrıca  slam  hukukunda  literalizmin  ortaya  çıkışında  etkili  olan  temel 
faktörün Ebû Hanîfe’nin hukuktaki metodolojisine dayandığı belirtilmiştir. Zira Ebû 
                         
188
   es-Serahsî,  Ebûbekr  Muhammed  b.  Ahmed,  Usûlu’s-Serahsî,  thk.  Refîk  el-Acem,  Dâru’l-
Ma’rife, Beyrût, 1997, I. 374-375; Ünal,  smail Hakkı,  mam Ebû Hanîfe’nin Hadîs Anlayışı 
ve Hanefî  Mezhebi’nin  Hadîs  Metodu, D B Yay., Ankara, 1994,  s. 173;  Görmez,  Metodoloji 
Sorunu, s. 53.  
189
   Koşum,  Yöntem  Sorunu,  s.  83-84.  Bu  demek  değildir  ki,  başta  Ebû  Hanîfe  ve  diğer  Hanefî 
bilginler  asla  zahirî  ve  literal  bir  yaklaşımda  bulunmamışlardır.  Onlar  da  zaman  zaman 
hadîslerin lafzına bağlı yorum ve değerlendirmeler de bulunmuştur. Nitekim  . Hakkı Ünal, Ebû 
Hanîfe  ve  talebelerinin  hadîs  tercih  ve  tefsirinde  dayandıkları  temel  ilke  ve  esaslara  aykırı 
istisnâî yorumlarda bulunduklarını ifade etmektedir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ünal, A.g.e., s. 83-
84.  
190
   Ünal, A.g.e., 109.  
191
   Görmez, A.g.e., s. 54.  

---