Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
31 
Sahâbenin  anlama  ve  kavrama  bakımından  farklı  oluşları,  nassları  anlama 
ve  de  bunların  doğrultusunda  hüküm  ve  fetva  verme  noktasında  da  farklılıkların 
meydana  gelmesine  neden  olmuştur.  Meselâ  Hz.  Peygamberin  bir  durumuna  tanık 
olduklarında bazıları onu mübah olarak, bazıları müstehab olarak, bazıları da vacib 
olarak değerlendirmişdir
131
.  
Hz.  Peygamberin  sözlerini  anlama  ve  yorumlama  bakımından  sahâbenin 
farklı  eğilim  ve  yaklaşımlara  sahip  olduklarının  ilk  izlerine  daha  Hz.  Peygamberin 
hayatında  rastlamak  mümkündür.  Sahabedeki  bu  farklı  eğilimler  sonraki  devirlerde 
ehl-i re’y ve ehl-i hadîs olarak vücut bulacak olan yaklaşımlara da kaynaklık teşkil 
edecektir
132
.  Sahabenin  Hz.  Peygamberin  sözlerini  anlama  ve  yorumlamada  farklı 
yaklaşımlar  sergilediklerinin  en  çarpıcı  örneği  ise  Benî  Kureyza  olayında 
yaşanmıştır.  Hz.  Peygamber,  Ahzab  günü  ashabına“Hiçbir  kimse  Benî  Kureyza 
yurduna varmadan öğle/ikindi namazını kılmasın!” 
emrini vermişti. Ancak bir grub 
namaz vaktinin çıkmasından korkarak, Benî Kureyza yurduna varmadan namazlarını 
kılmış,  diğer  bir  grub  ise,  namaz  vakti  çıksa  da,  Rasulullah’ın  emrine  uymuştur. 
Ancak  Hz.  Peygamber  onların  bu  durumlarından  haberdar  olunca  hiç  birini 
kınamamıştır
133
.  
Bu  olayda  Hz.  Peygamberin  emri  karşısında  sahabenin  iki  farklı  tutum 
sergilediği  görülmektedir.  Nitekim  birinci  grup,  Hz.  Peygamberin  emrindeki 
maksada  bakarak  hareket  ederken  diğer  grup  tamamen  emrin  zahirine  bağlı 
kalmıştır
134
.  Burada  ilk  bakışta,  Allah’ın  namaz  kılma  emriyle,  Hz.  Peygamberin 
emri  arasında  teâruz  varmış  izlenimi  doğmaktadır.  Oysa  böyle  bir  çelişki  yoktur. 
Namaz kılmak Allah’ın kesin emri olup, terki mümkün değildir. Hz. Peygamber ise 
özel bir sebepten dolayı ve bir maksada binaen bu emri vermiştir. Bundan maksat ise, 
hedefe  mümkün  olduğu  kadar  çabuk  ulaşmaktır.  Dolayısıyla  ilk  grup  Hz. 
                         
131
   el-Hafîf, Alî, Esbâbu  htilâfi’l- Fukahâ, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire, 1996, s. 20.  
132 
  Özşenel,  Mehmet,  Sünnet  ve  Hadîsi  Değerlendirme  ve  Anlamada  Ehl-i  Re’y  ve  Ehl-i  Hadîs 
Yaklaşımları ve  mam Şeybânî, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), MÜSBE,  stanbul, 1999, s. 71-
72.  
133
   Abdurrazzâk  b.  Hemmam  es-San’ânî,  el-Musannef,  thk.  Habîburrahman  el-A’zamî,  el-
Mektebu’l- slâmî,  Beyrût,  1403,  V.  369-370;  Buhârî,  Sahîh,  12,  Salâtu’l-Havf  5  (I.  227); 
Muslim, Sahîh, 32, Cihad 23, h. no: 69 (II. 1391).  
134
   en-Nevevî,  Ebû  Zekeriya  Yahya  b.  Şeref,  Şerhu’n-Nevevî  alâ  Sahîh-i  Muslim,  Dâru  hyâi’t-
Turâsi’l-Arabî, Beyrût, 1392, XII. 98;  bn Kayyım,  ‘lâmu’l-Muvakkıîn, I. 156- 157.  

---

 
32 
Peygamberin,  Allah’ın  emrine  aykırı  bir  şeyi  emretmiş  olmasının  mümkün 
olmadığını düşünerek namazı kılmış, ikinci grup ise Peygamber’in emrini de ilahi bir 
emir telakki ederek mutlak bir itaat sergilemiştir
135
.  
Birinci  grup  sahâbiler,  Hz.  Peygamberin  ne  dediğini  değil,  bununla  neyi 
kasteddiğine bakmışlar, lafzı değil, mana ve maksadı dikkate almışlardır. Hatta lafzın 
zahiri,  namazın  ancak  orada  kılınmasını  ifade  etmesine  ve  de  Abdurrazzak’ın 
rivâyetine  göre  Hz.  Peygamberin  “Size  kesin  olarak  söylüyorum”
136
 
buyurmasına 
rağmen, bu emri, oyalanmadan çabukça gitmelerini amaçlayan bir ifade olarak te’vil 
etmişlerdir
137
.  bn  Kayyım  (ö.  751),  bu  olayda  yaşanan  iki  farklı  yaklaşım 
sahiplerinden  birinci  grubu,  ma’na  ve  kıyas  ehlinin  selefi,  diğer  grubu  zâhirîlerin 
selefi olarak değerlendirmiştir
138
.  
Sahabe  arasında  zahirî  yaklaşımıyla  en  çok  tanınanlar  ise,  Abdullah  b. 
Ömer, Ebû Saîd el-Hudrî, Ebû Hurayra, Enes b. Mâlik, Ebû Zerr, Ebu’d-Derdâ, Râfi’ 
b. Hadîc, Abdullah b. Amr b. el-Âs, Hakîm b. Hizâm ve benzeri sahâbîlerdir. Onların 
en  dikkat  çeken  özellikleri,  zabt  ve  hıfzları  ile  meşhur  olmaları,  çok  sayıda  hadîs 
nakletmek suretiyle rivâyete ağırlık vermeleridir
139
.  
Bunların  genel  özellikleri  ise,  Hz.  Peygamberin  sözlerinin  zahiri  anlamını 
esas  alarak  lafzî  ve  harfî  yaklaşım  sergilemeleri,  O’nun  güttüğü  mana  ve  maksadı 
araştırmak yerine ne dediğine ve ne yaptığına bakmaları, yine O’ndan sadır olmuş bir 
tasarrufun,  hangi  sıfatla  sadır  olduğuna,  bağlayıcı  olup  olmadığına,  hangi  ortam  ve 
ş
artlarda  gerçekleştiğine,  sebep  ve  illetini  araştırma  ihtiyacını  pek  hissetmemeleri, 
                         
135 
  Özşenel, Ehl-i Re’y -Ehl-i Hadîs, s. 72.  bn Hacer, Hz. Peygamberin bu durumda her iki grubu 
da  kınamamasından,  furû  konularında  âyet  ve  hadîslerin  zâhiri  anlamını  esas  alanla,  zahiri 
anlamını  esas  almayıp  nassların  mana  ve  maksadından  hareketle  hüküm  çıkaran  her  iki 
müctehidin  de  isabetli  davranmış  olduğunu  ve  kınanamayacağını  ifade  etmektedir.  bn  Hacer, 
Ahmed  b.  Ali  b.  Hacer  el-Askalânî,  Fethu’l-Bârî  bi  Şerhi’s-Sahîhi’l-Buhârî,  thk.  M.  Fuâd 
Abdulbâkî,  Muhibbuddîn  el-Hatîb,  Dâru’l-Ma’rife,  Beyrût,  1379,  VII.  409.  Hadîste  ise 
ictihadında isabetli olana iki ecir, isabetli olmayana bir ecir verileceği belirtilmiştir. eş-Şâfiî, Ebû 
Abdullah Muhammed b.  drîs, Kitâbu’l-Umm, thk. Mahmûd Mataracî, Dâru’l-Kutubi’l- lmiyye, 
Beyrût, 1993, VII. 498.  
136
   Abdurrazzâk, Musannef, V. 369-370. (no. 9737).  
137
   Erul, Sahabenin Sünnet Anlayışı, s. 276. 
138
   bn Kayyım,  ‘lâmu’l-Muvakkıîn, I. 156; Zahirî eğilimli sahabîler, bu yaklaşımlarıyla hem Ehl-i 
Zahir’in,  hem  de  Ehl-i  Tasavvuf'un  ve  hem  de  yalnızca  senedi  esas  alan  ve  böylece  sahih 
gördüğü  rivâyetlere  teslim  olan  bazı  salt  hadîsçilerin  selefi  haline  gelmişler,  onların  bu 
anlayışlarının temellerini oluşturmuşlardır. Erul, A.g.e., s. 196. 
139
   Erul, A.g.e., s. 191. 

---