Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
22 
lafzın ötesine geçme hakkı tanınmamakta ve her hangi bir mana ve maksada binaen 
nassın  farklı  biçimlerde  değerlendirilmesine  sıcak  bakılmamaktadır.  Dolayısıyla 
nesnel ve lafza bağlı okuma biçiminde, muhatabın konumu, içinde oluştuğu tabiî ve 
kültürel  doku,  ihtiyaç  ve  beklentileri  hak  ettiği  ölçüde  nazar-ı  itibara 
alınmamaktadır
101
.  Zira  nassların  yorumlanmasında  öznenin  etkinliğinin 
kısıtlanmasını  hedefleyen  yaklaşım  tarzı,  metnin  zahirî  anlamına  bağlılığı 
savunmaktadır
102
.  
Yalnız  metinde  var  olduğu  kabul  edilen  ilk  anlamın  keşfedilerek  nasıl  ise 
aynen öyle alınmasını öngören ve insanı devre dışı bırakmayı amaçlayan bir okuma 
ve  yorumlama  biçimi  ise,“metin-insan  yabancılaşması’nın  doğmasına  neden  olur
103
. 
Sonuçta yorumcunun kendisini, sadece metn’in ilk elde söylediklerine bırakması ise, 
onu hürriyetsiz, seçim gücü olmayan, bütünüyle edilgen bir konuma sokacaktır
104
.  
Kısacası  lafzı  anlamak,  nassı  anlamanın  asgarî  şartıdır  ama  yegane  ve 
mutlak  şartı  değildir.  Lafzî  yorum  bu  bakımdan  gerekli  olsa  da,  anlama  vasıtasını 
nassın lafızlarına indirgeyen lafızcılığın sakıncalı olduğunu belirtmek her zaman için 
mümkündür
105
.  şte bu noktada anlama ve yorumlamada lafız- mana dengesini kurma 
ve gözetme gibi mühim bir konu devreye girmektedir. Zira lafızları dikkate almama, 
işi  nassların  iptaline  ve  ilgasına  kadar  götürebileceği  gibi,  tamamen  nassların  lafzî 
anlamlarına  bağlanmak  da  nasslarda  gözetilen  esas  mana  ve  maksatların,  sebep  ve 
hikmetlerin  ihmaline  neden  olabilecektir.  Bu  bakımdan  anlama  ve  yorumlamada 
sağlıklı  bir  sonuca  ulaşabilmek  için  lafız-  mana  dengesinin  gözetilmesi  büyük  bir 
önem arzetmektedir.  
slam  hukukçularının  hemen  hepsi,  nassların  gelişi  güzel,  hiçbir  gâyeyi 
hedef almaksızın, ya da sırf mükellefleri kanun otoritesine boyun eğdirmek için teşrî’ 
edilmiş olmadığı, bilakis Şâri’in (kanun koyucunun), gerçekleştirmesini kastettiği bir 
takım gâyelere -ki bu gayelerin özünü ise, kulların dünya ve ahiret menfaatleri teşkil 
                         
101
   Kılıç, Sadık, “Nesnellikle Öznellik Arasında Yorum”, s. 109. 
102
   Erten, Nass-Yorum  lişkisi, s. 143.  
103
   Kılıç, A.g.m., s. 106. 
104
   Kılıç, A.g.m., s. 107.  
105
   Tan,  slam Hukukunda Yorum Çeşitleri, s. 70.  

---

 
23 
etmektedir  ki  slam  hukukunda  bunlara  topluca  “makâsıdu’ş-şerîa”  adı  verilir- 
dayandığı noktasında fikir birliği etmişlerdir
106
.  
Buna  göre,  slam  düşüncesinin  omurgasını  oluşturan  nassların  bizatihi 
varlık  nedenleri,  insanları dünya  ve  ahiret  saadetine kavuşturmayı  hedefleyen  dinin 
temel  ilke  ve  prensiplerine,  hikmet  ve  gayelerine  birer  vasıta  olmaktan  ibarettir. 
Dolayısıyla  nassların  varlığı  ve  bekası  için  onların  lafızlarını  muhafaza  ne  kadar 
mühim  ise,  lafza  olduğu  kadar  mana  ve  maksadını  itibara  almak  da  o  kadar 
mühimdir. Zira zaman zaman yalnız lafızları dikkate alan, zaman zaman da lafızları 
tamamen  göz  ardı  ederek  nasların  batınını,  ruhunu  ve  manasını  nazar-ı  itibara  alan 
yaklaşımlar daima varolagelmiştir.  
Nasslara  yaklaşım  konusunda  ortaya  çıkan  mezkur  dengeyi  sağlamaktan 
uzak eğilimler marjinal kalmaktan kurtulamamış, buna karşın nassların lafzı ile ruhu 
arasında denge kurmaya çalışan yorum ve değerlendirmeler büyük bir oranda kabul 
görmüştür.  Nitekim  daha  Hz.  Peygamber  (s.)  döneminden  başlayarak  sahabe  ve 
ondan  sonra  gelen  fukahâ,  nassların  lafzı  ile  maksat  ve  ruhu  arasında  bir  denge 
kurmaya  çalışagelmişlerdir.  Kimileri  lafzına  ağırlık  verirken,  kimileri  de  dengeyi 
özenle korumak istemiştir. Bu arada tamamen ruha itibarla lafzı ihmal eden bir diğer 
aşırı uç da eksik olmamıştır
107
. Ancak nassların lafzı ile ruhu arasında denge kurmayı 
benimseyenlerin  de  her  zaman  bu  ilkeye  bağlı  kalamadıklarını,  zaman  zaman 
nassların lafzına sıkı sıkıya bağlı yorum ve yaklaşımlarda bulunmak suretiyle gâyeyi 
ihmal ettiklerini burada hatırlatmak yerinde olacaktır. “Her ne kadar lafızcı anlayışın 
izlerine en çok rastlanılan ekol zâhirî ekolü gibi görünse de, diğer ekoller de lafızcı 
yaklaşımlar sergileyebilmektedir”
108
. Dolayısıyla nassların yalnız lafzına veya yalnız 
ruhuna bağlı yorumlar daha başlangıncından itibaren  slam düşüncesinde var olan ve 
hâlâ sorun teşkil etmeye devam eden poblemlerin başında gelmektedir.  
slâm düşüncesinde nassların lafzı ile maksat ve ruhu arasında denge kurma 
konusunda  gösterilen  girişim  ve  çabalar  arasında  Şâtıbî’nin  katkıları  dikkat 
çekmektedir.  Her  ne  kadar  gelenek  içinde  lafza  ve manaya eşit  oranda  değer  veren 
                         
106
   Dönmez, Kaynak Kavramı, s. 177- 178.  
107
   Erdoğan, Mehmet,  slâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, MÜ FV Yay.,  stanbul, 1990, s.86.  
108
   Tan,  slam Hukukunda Yorum Çeşitleri, s. 70.  

---

 
24 
yaklaşımlar genel eğilimi yansıtmış olsa da, lafzî yoruma ağırlık verilmesi, nassların 
tikel olarak değerlendirilmesi, genel ilkelere, maksat ve maslahatları dikkate alan bir 
yorum anlayışının belli bir dönemden sonra arkaplana itilmesi gibi nedenlerle olmalı 
ki, Şâtıbî nassların lafzının yanısıra mana ve maksatlarını da dikkate alan ve bu ikisi 
arasında denge kurmayı amaçlayan yeni bir teori geliştirmiştir.  
Ş
âtıbî lafız mana merkezli tartışmalarda varılan noktada görüş ayrılıklarını, 
lafız merkezli anlayış, mana merkezli anlayış ve dengeyi benimseyen anlayış olmak 
üzere üç grupta değerlendirmektedir
109
. Şâtıbî pek çok konuda olduğu gibi bu konuda 
da  orta  yolu  benimsemektedir.  Lafız  ve  mananın,  nassın  anlaşılmasında  birlikte 
değerlendirilmesi  gerektiğinden  yanadır.  Kanun  koyucunun  maksatlarının 
anlaşılması  için  bunun  önemli  olduğunu  vurgular.  O,  nassların  anlaşılmasında  lafız 
ve manadan herhangi birisinin öne çıkarılmasını değil de, birlikte değerlendirilmesini 
gerekli görmekte ve lafız mana dengesinin gözetilmesine vurgu yapmaktadır
110
. 
Ş
âtıbî’nin  tesbitiyle  nassları  anlama  konusundaki  lafız  merkezli  anlayışlar 
kabûle  şâyân  değildir.  Zira  bu,  hukukta  beklenen  gayeye  ulaşmada  kafi 
gelmemektedir. Nitekim B. Weiss’in değerlendirmelerine göre de hukukî metinlerin 
yorumunda,  yalnız  dil  içerikli  araştırmada  bulunmanın,  hukukçuyu  her  zaman 
tatminkâr  bir  hükme  ulaştırması  kesin  değildir.  Zira  anlamın  çıkarılmasında  dilin 
bizzat  kendisi  bazı  engeller  çıkarabilmektedir.  Meselâ  metinde  geçen  kelimelerin 
müşterek  anlamlı  olması  ve  hangi  anlamının  kastedildiği,  genel  anlamlı  ifadelerin 
olması  ve  bunların  kapsamı,  hakikî  anlamda  mı  yoksa  mecaz  anlamda  mı 
yorumlanacağı dil eksenli yorum problemlerine birer örnektir. Bunların tespitinde ve 
anlaşılmasında bilginlerin görüş ayrılığına düştükleri de bir gerçektir. Dolayısıyla dil 
eksenli  bu  yorum  problemleri,  sadece  kutsal  metinlerin  kendi  bütünlüğü  içerisinde 
yorumlanmasıyla  çözüme  kavuşturulamaz.  Bu  nedenle  hukukçu,  hukukun  dış 
amaçlarına  da  aşina  olarak,  birden  fazla  seçenek  arasında  hukukun  ruhuna  uygun 
yorumları  seçebilmelidir
111
.  Bu  bakımdan  dinî  metinlerin  yorumunda  bağlam 
                         
109
   Baltacı,  Burhan,  Şâtıbî’nin  Kur’an’ı  Yorumlama  Yöntemi,  (Yayınlanmamış  Doktora  Tezi), 
AÜSBE, Ankara, 2005, s. 144-145.  
110
   Baltacı, A.g.e., s. 144-145. 
111
   Weiss, “ slam Hukukunda Yorum:  ctihad Teorisi”, s. 194.  

---