Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
13 
usûlü  incelemelerinin,  özellikle  lafız  bahisleri  nassların  değerlendirilmesinde  klasik 
metodolojiyi  oluşturduğu
60
  böylece  nassların  yorumunda  dil  unsuruna  verilen 
önceliğin Şâfiî ile birlikte daima ön planda kaldığı ve lafzî yoruma öncelik tanındığı 
dile getirilmektedir
61
.  
Nitekim  Şâfiî’de  “Beyân”
62
  kavramı  ile  Arapların  diliyle,  ifade  ve  edebî 
fasihlikle  ve  Arapça’nın  uslûpları  doğrultusunda  inen  Kur’anî  söylem 
kastedilmektedir.  Usûl-furû  ilişkisini  belirleyecek  olan,  Arapça  bilgisidir
63
.  Arap 
dilinin  mantığını  ve  ifade  şekillerini  ve  beyân  uslûblarını  bilmeyen  kimselerin, 
sağlıklı  bir  şer’î  hüküm  istinbâtında  bulunması  mümkün  değildir.  Zira  Arap  dili, 
dinin  ve  şerîatın  dilidir.  Bu  yüzden  Şâfiî,  fakîhlere,  bir  mesele  veya  hükümle 
karşılaştıklarında,  Allah’ın  hükmünü  bulup  keşfetmeleri  ve  sağlıklı  bir  istinbatta 
                                                                      
Ş
âfiî’yi usûl-i fıkhın vâzı’ı şeklinde isimlendirilmesinin isabetli olmadığını, bunun yerine doğru 
olanın  usûlle  ilgili  kural  ve  kaideleri  tedvin  eden  ve  yazan  kimse  olarak  tavsif  edilmesi 
olduğunu,  mam  Cuveynî,  Fahruddin  er-Râzî  ve  bn  Haldun  gibi  muhakkik  bilginlerin  de 
Ş
âfiî’yi bu manada nitelendirdiklerini belirtmektedir. el-Bûtî, Saîd Ramazan, “Eseru’ş- Şâfiî fî 
Menheci’t-Tefkîri’l- slâmî  Kadîmen  ve  Hadîsen”,  el- mâm  eş-Şâfiî,  Fakîhen  ve  Muctehiden 
(Havle’l- mâm eş-Şâfiî  htifâ bi  Zikrâ  Murûri  snâ Aşara  Karnen alâ Vefâtihi, Kuala  Lumpur, 
Malezya,  1990),  Dâru’t-Takrîb,  Beyrût,  2001,  s.  490-491.  Ancak  Wael  b.  Hallaq,  Şâfiî’nin 
hukuk teorisinin başmimarı olduğu varsayımının ilgili kaynakların incelenmesi halinde gerçeği 
yansıtmadığını  ve  ciddi  yara  aldığını  belirtmektedir.  Ayrıca  Şâfiî’nin  er-Risâle’sinin  ve  onun 
ş
ekillendirdiği teorinin, IX. asrın büyük kısmında, çok az bir etkisinin bulunduğunu ve Şâfiî’nin 
usûl-i  fıkhın  kurucusu  şeklinde  algılanmasının  daha  sonra  yaratılan  bir  imaj  olduğunu  ifade 
etmektedir.  Wael  b.  Hallaq,  “Şâfiî  Hukuk  lminin  Başmimarı  mıydı?”,  s.  50.  Bir  diğer 
değerlendirmeye  göre,  er-Risâle,  aslında  ağırlıklı  olarak  Hadîs  ile  ilgili  bir  eser  olup,  Şâfiî 
bununla,  sünnetin  Kur’an’ın  yanında,  onu  açıklayıcı  bir  kaynak  olduğunu  isbat  etmeyi 
dolayısıyla  fıkıhta  hadîslerin/sünnetin  kullanılmasını  amaçlamaktadır.  Kırbaşoğlu,  M.  Hayri, 
“ slamî  limlerde Şâfiî’nin Rolü Üzerine”,  slâmiyât, c. II, sy. 1, Ankara, 1999, s. 19.  
59
   Şâfiî’nin  er-Risâle’sinin  usûl  alanında  ilk  eser  olması,  herhalde  yazılı  olarak  bu  alanda  intikal 
eden  ilk  eser  anlamında  olmalıdır.  er-Risâle’den  önce  bu  alanda  -her  ne  kadar  yazılı  olarak 
intikal  etmese  de-  başka  eserlerin  yazılmadığını  söylemek  ancak  o  devrin  ciddî  bir  şekilde 
tahkiki ile mümkün olabilir.  
60
   Özafşar,  Hadîsi  Yeniden  Düşünmek,  s.  239.  Şâfiî’nin  er-Risâle’si,  diğer  mekteplere 
uyuşmazlıklarını  tartışabilecekleri  ve  böylece  onları  ihata  edebilecekleri  müşterek  mefhumlara 
ve usûle ait bir çerçeve sunmuştur. Watt, W. Montgomery,  slam Düşüncesinin Teşekkül Devri, 
çev. E. Ruhi Fığlalı, Umran Yay., Ankara, 1981, s. 327.  
61
   Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 157.  
62
   eş-Şâfiî,  Ebû  Abdullah  Muhammed  b.  drîs,  er-Risâle  ( slâm  Hukukunun  Kaynakları),  çev. 
Abdulkadır  Şener,  brahim  Çalışkan,  TDV  Yay.,  Ankara,  1997,  s.  11  (  Şâfiî,  er-Risâle,  thk. 
Ahmed  Muhammed  Şâkir,  Dâru’t-Turâs,  Kahire,  1979,  s.  21).  J.  Lowry’e  göre,  Şâfiî’nin 
Risâle’
sinin özünde yatan temel düşünce, Şâfiî’nin ‘beyân’ kavramıdır. Fıkıh usûlünde ‘beyân’ 
kavramını ilk kez kullanan kimse de olan Şâfiî, ilgili kavramın detaylarını Risâle’de işlemiş ve 
eserini bu kavram etrafında oluşturmuştur. Joseph E. Lowry, The Legal-Theoretical Content of 
The Risâla of Muhammad b. Idrîs al-Shâfi‘î, s. 19.  
63
   el-Câbirî, Muhammed Âbid, Arap Aklının Oluşumu, çev.,  brahim Akbaba,  z Yay.,  stanbul, 
1997, s. 143.  

---

 
14 
bulunmaları amacıyla onlara şerîatın maksatlarını açıklamak üzere, lafızların delâlet 
keyfiyetini ve mertebelerini beyân etmiştir
64
.  
Daha önce de ifade edildiği gibi Usûl-i Fıkhın anlama yöntemi ekseriyetle 
lafız  ile  mana  ilişkisine  dayanır.  Buradan  hareketle  lafız  ile  mana arasındaki  bütün 
ilişkiler  delâlet  kavramı  ile  ifade  edilmiştir
65
.  Şâfiî  de  nassların  anlamını  tesbit 
ederken  ve  yorumlarken  neredeyse  tamamen  delâlet  ve  istidlâl  kavramlarına 
dayanmıştır.  Bu  nedenle  Şâfiî’de  bu  kavramlar  nassları  anlama  ve  yorumlamada 
anahtar  terimler  olmuştur.  Zira  ona  göre  hiç  kimse  hakkın  ne  olduğunu  bilmeden 
hakla  hüküm  veremez.  Hak  ise  ancak  Allah’ın  nass  veya  delâlet  (istidlâl)  yoluyla 
bildirmesiyle  bilinir.  Allah  hakkı  hem  kendi  Kitabı’nda  hem  de  Peygamberinin 
sünnetinde  ortaya  koymuştur.  Dolayısıyla  insanların  karşılaşacakları  her  olayın 
çözümüne  dair  Allah’ın  Kitabı’da  mutlaka  bir  delil  vardır.  Bu  ise  ya  nass  ya  da 
istidlâl yoluyla bilinir
66
.  
Ş
âfiî’nin er-Risâle’de ki asıl gayesi
67
 hukukî metinlerde yer alan farklı lafız 
çeşitlerini tesbit etmek ve bunların kapsamını belirlemek değildir. Bu nedenle onun 
asıl  çabasının,  hukukî  çözümleri  oluşturan  Kur’an  ve  hadîs  metinlerinin  delâletini 
göstermek olduğu, bunu yaparken de belirli lafzî ıstılahların doğmasına neden olduğu 
ifade edilmiştir
68
. Ancak ileriki bölümlerde de temas edeceğimiz gibi, Şâfii nassları 
anlamada sırf dilsel delâlete dayanmayı doğru bulmaz. Ona göre Kur’an ve hadîsler 
Arapça  olup  aksine  delâlet  bulunmadıkça  bunlar  zahirî  ve  umûmî  anlamı  üzere 
                         
64
   Yûsuf, Ahmed, eş-Şâfiî, Vâdıu Ilmi’l-Usûl, Dâru’s-Sikâfe, Kâhire, ty., s. 36.  
65
   Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 21.  
66
   Şâfiî, Kitabu  btâli’l- stihsân (Umm’un içerisinde), VII. 294; Şâfiî, Risâle, 9. (no. 46, 48).  
67
   Şâfiî’nin er-Risâle’de  esasında  slam fıkhında Kur’an  ve sünnet ekseninde  nasıl  bir anlama  ve 
yorumlama  etkinliğinde  bulunulması  gerektiğinin  sınırlarını  ve  çerçevesini  çizmeye  ve 
oluşturmaya çalıştığı anlaşılmaktadır. Nitekim el-Bûtî’nin tesbitine göre de Şâfiî, meşhur eserini 
anlama  ve  yorumlama  bakımından  birbiriyle  ilişkili  üç  temel  sütun/kavram  üzerine  ikame 
etmiştir:  lim  (bilgi),  Beyân  ve  Kıyâs.  el-Bûtî,  “Eseru’ş-  Şâfiî  fî  Menheci’t-Tefkîri’l- slâmî 
Kadîmen ve Hadîsen”, s. 493-497. Bu arada er-Risâle’nin usûl konularına yer vermekle beraber 
onun esasında polemik türü bir eser olduğunu söylemek de mümkündür.  
68
   Gürkan,  Menderes,  slam  Hukuk  Medolojisinin  Oluşumu  ve  Şâfiî’nin  Yeri,  (Yayınlanmamış 
Doktora Tezi), EÜSBE, Kayseri, 1997, s. 309. Şâfiî’den önceki dönemde usûlle ilgili bir takım 
kavramların  var  olması  mümkün  olmakla  birlikte,  bunların  tam  anlamıyla  ilimde  kullanımı 
yerleşmediği ve şekillenmeye devam ettiği anlaşılmaktadır. Nitekim Kemâl A. Fârukî’ye göre, 
Ş
âfiî’nin  hayatı  boyunca  geçen  süreçte  Medînelilerin  ve  Iraklıların  görüş  açıları  sürekli  bir 
gelişim içerisindeydi. Daha sonraları net ve hukukî teknik anlamlar yüklenecek olan kavramlar 
son  şekillerini  almamışlardı.  Dolayısıyla  usûlde  bir  düzenin  oturtulması  Şâfiî’den  sonra 
başarılmıştır.  Fâruki,  Kemâl  A.,  “al-Shafi’i’s  Agreements  Disagreements  with  The  Mâlikî  and 
The Hanafî Schools”, Islamic Studies, Pakistan, 1971, c. X, sy. II, s. 131.  

---