Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
11 
yönünden  incelenir  ve  bir  anlama  varılmaya  çalışılır
50
.  Oysa,  şer’î  hükümler  sırf 
dilsel (lugavî) nasslardan ibaret olup; nahiv kuralları ve beyân uslubları esas alınarak 
anlaşılan  hükümler  olmayıp,  aksine  her  şeyden  önce  teşriî  ile  ilgili  Şâri’in  (kanun 
koyucu)  iradesini  gösteren  ve  bildiren  hükümlerdir
51
.  Ancak  her  ne  kadar  hüküm 
istinbâtında  sadece  nassların  lafzıyla  yetinilmeyip,  onların  ruhu  üzerinde  de 
durulmuş olsa da, yorumlama metodlarından genellikle lafzî yoruma ağırlık verilmesi 
ve yorumlamada dil unsurunun ön plana çıkarılması nedeniyle usûl-i fıkıh eleştiriye 
muhatap  olmuştur
52
.  Bu  nedenle  küllî  ve  cüz’î  delillerden  hüküm  istinbâtını  esas 
aldığından, Usûl-i Fıkh’ın anlama yöntemi, genel anlamda bir anlama ve yorumlama 
yönteminden ziyade bir kanun yorumlama ve tahlîl tarzı olarak değerlendirilmiş, bu 
tahlilde de dil unsurunun ön plana çıkarıldığı ve lafızların yorumuna ağırlık verildiği 
ifade edilmiştir
53
.  
Kur’an’ın  vahiy  kaynaklı,  sünnetin  de  netice  itibariyle  ona  raci  olması 
nedeniyle usûlcüler, âyet ve hadîslere anlam verirken ‘metne sadakat’ ilkesine ve her 
iki kaynağın dili olan Arapça’nın dilsel özelliklerine riâyet etmişlerdir. Bu bakımdan 
fıkıh usûlünde “lafız” çalışması yani kavramların açıklanması ve yorumu önemli bir 
yer tutmaktadır
54
. 
ş
te nassları anlama ve yorumlamada lafza dolayısıyla dil unsuruna verilen 
bu önem eleştirilere neden olmuştur. Nitekim M. Tâhir b. Âşûr (ö. 1973), fıkıh usûlü 
ilminin  Şâri’in  sözlerinden  bazı  kâideler  vasıtasıyla  hüküm  çıkarmayla  ilgili 
olmasına  dikkat  çekerek,  bu  ilmin  bir  çok  meselesinin  hukukun  hikmetine 
(hikmetu’ş-şerî’a),  ve  gayesine  hizmet  edemeyeceğini  ifade  etmektedir.  Zira  bu 
kaideler, tek tek ya da bütün veya ayrı olarak umum-husus, ıtlak, takyîd, nass-zuhur, 
hakikat-mecaz gibi lafızların gerekleri ve farklılıkları gibi, yine tahsis, takyîd, tevîl, 
cem  ve  tercih  ve  şer’î  delillerin  tearuzu  gibi,  Şâri’in  lafızlarını  yorumlamayla 
ilgilidirler.  Bu  konuların  hukukun  hikmetini,  genel  ve  özel  gayelerini  açıklamakla 
                         
50
   Dönmez, Kaynak Kavramı, s.294; Aybakan, “ slâm’da Dinî Bilginin Doğası”, s. 73. 
51
   ed-Duraynî, el-Menâhicu’l-Usûliyye fi’l- ctihâd bi’r-Re’yi f’t-Teşriî’l- slâmî, Dımeşk, 1975, s. 
27.  
52
   Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 145 
53
   Görmez, A.g.e., s. 156. 
54
   Koşum, Yöntem Sorunu, s. 50. 

---

 
12 
ilgileri  yoktur.  Bu  kaidelerin  ortak  amacı,  hukukun  lafızları  ve  bu  lafızların 
dayandırıldığı nitelikleri açıklamaktır
55
.  
Muhammed Halid Mes’ûd’a göre, hukuk bilginleri tarafından genel olarak 
dil  düzleminde,  hukukî  formalizm  ve  literalizm  (lafza  bağlı  yorumlama,  lafzîlik) 
kabul  görmüştür.  Öyleki  kıyas  ve  imâ  yoluyla  yorumlama  yöntemleri  de  sonuçta 
literalizme  doğru  yönelmiş  olup  Şâtıbî,  geliştirmiş  olduğu  teoriyle  iki  şekilde  bu 
yaklaşımı reddetmiştir. Birincisi o, aslî delâlet teorisiyle, kanunun metninden ziyade 
bağlamsal anlamın önemine dikkat çekmiştir.  kincisi ise, Şeriatın maksatlarının imâ 
yoluyla  yorumlanmasında  bile  akıl  yürütme  ilkesinin  gerekliliğinin  altını  çizmiştir. 
Bu  yorum  yöntemi  ise  hukukî  akıl  yürütme  sonucunda  tümdengelimden  çok 
tümevarımı gerekli kılmaktadır
56
.  
Teşriî nasslar bir takım delâletlere, anlamlara ve maksatlara sahiptir. Hiçbir 
zaman  dilin  mantığı  tek başına  Şâri’in  iradesini  açıklamada  kâfi  değildir
.Şu  halde 
Ş
âri’in muradını belirlemek için nasslar üzerinde aklî çaba sarfetmek gerekmektedir. 
Sonra zann-ı galibe binaen, bunlardan biri nassın muradı olarak tercih edilir. Bazen 
hükmün  konulduğu  neden  olarak  hikmet-i  teşrîye  başvurulur.  Bütün  bunlar  nasslar 
üzerinde aklî çabayı gerekli kılmaktadır
57
.  
Burada usûl-i fıkıh üzerinde Şâfiî’nin etkisine de kısaca değinmekte fayda 
vardır.  Zira  Şâfiî  (204/819)’nin  usûl-i  fıkhın  kurucusu  olduğu  fikri  üzerinde  hakim 
bir kanaat vardır
58
. Bu alanda ilk eser olarak ileri sürülen Şâfiî’nin er-Risâle’si
59
 fıkıh 
                         
55
   Muhammed  Tâhir  b.  Âşûr,  slâm  Hukuk  Felsefesi,  çev.  Vecdi  Akyüz,  Mehmet  Erdoğan, 
stanbul, 1999, s. 18-19. 
56
   Mes’ûd, Hukuk Teorisi, s.256.  
57
   Duraynî, el-Menâhicu’l-Usûliyye, s. 16.  
58
   er-Râzî, Fahruddîn,  Menâkıbu’ş-Şâfiî,  s.  57; Ebû  Zehra,  mam Şâfiî, s. 176-177; Nahrâvî, el-
mâmu’ş-Şâfiî,  s. 71-74; Goldziher, Zâhirîler, çev. Cihat Tunç, Ankara, 1982, s. 19; Schacht, 
Joseph,  slâm  Hukukuna  Giriş,  çev.  Mehmet  Dağ,  Abdulkadir  Şener,  AÜ F  Yay.,  Ankara, 
1977, s. 57-58. Abbâs Yûnus, Şâfiî’nin usûl ilmini ilk ortaya koyan kimse olduğunda alimlerin 
icma  ettiğini  de  belirtmektedir.  Yûnus,  Abbâs,  “Hayâtu’l- mâm  eş-Şâfiî”,  s.  81.  M.  Ravvâs 
Kal’acî  ise,  usûlle  ilgili  genel  kaide  ve  kuralların  yazılı  olmasa  da  sahabe,  tabiûn  ve  diğer 
imamların  nazarlarında  yerleşmiş  halde  var  olduğunu,  hatta  Şâfiî’den  önce  bazı  imamların 
bunlardan bazılarını bizatihi bir ilim dalı anlamında olmasa da ifade ettiklerini, Şâfiî’nin ise yeni 
bir ilim tesis etmek düşüncesiyle bunları tesbit edip ortaya koyduğunu, bunları yazıya dökmekle 
bir önceliğe sahip olduğunu ifade etmektedir. Kal’acî, Muhammed Ravvâs, “Te’sîsu’ş-Şâfiî  lme 
Usûli’l-Fıkh”, el- mâm eş-Şâfiî, Fakîhen ve Muctehiden (Havle’l- mâm eş-Şâfiî  htifâ bi Zikrâ 
Murûri  snâ Aşara Karnen alâ Vefâtihi, Kuala Lumpur, Malezya, 1990), Dâru’t-Takrîb, Beyrût, 
2001, s. 242. Saîd Ramazan el-Bûtî’ye göre ise Şâfiî, Usûl-i fıkhın vaz eden değil, tedvin eden 
kimsedir.  Bu  nedenle  vaz’  kelimesinin  bir  şeyi  keşfetmek  ve  icat  etmek  anlamı  nedeniyle, 

---