Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
15 
carîdir.  Zahirî  ve  umûmî  anlamında  olmadığını  söylemek  ancak  bir  delâlet  ile 
mümkündür.  Delâlet  ise  Allah’ın  Kitabı,  Allah  Resûlünün  sünneti  ve  Kitap  ve 
sünneti bilen âlimlerin çoğunluğunun  cmâ’ıdır
69
.  
Nassların lafzî delâlet yönüyle ele alınması yönteminin nassların bütünlük 
ve  maksadına,  tarihî  ve  ictimâî  şartlarına  ağırlık  veren  diğer  yorum  yöntemlerine 
göre  daha  şeklî,  katı  ve  objektif  bir  görünüm  arzettiği  ifade  edilmiştir
70
.  Şâfiî’nin 
ictihadı  kıyasla  sınırladığı,  istihsanı  reddettiği  ve  aksini  ifade eden  nassî bir  delâlet 
bulunmadığı  müddetçe  nassların  zahirî  ve  umumî  anlamını  esas  alan  lafzî  delâlet 
yöntemine  verdiği  ağırlık  düşünüldüğünde,  yukarıdaki  değerlendirme  Şâfiî’nin 
yöntemiyle  de  örtüşmektedir. Nitekim  o,  bu  düşünceleriyle  keyfî  yorumların önüne 
geçmeyi  hedeflemiştir. Zira  Bardakoğlu’nun  da  ifade  ettiği  gibi,  nasslardan  hüküm 
çıkarmada lafzî delâlete ağırlık verilmesi, biraz da hukukta objektif ve sabit ölçüleri 
hakim  kılma,  subjektif  ve  değişken  bir  zemine  oturtulacak  yorumlardan  kaçınma 
kaygısına dayanmaktadır
71
.  
Usûlcülerin,  nassların  delâleti  ile  ilgili  konularda,  ekseriyetle  lafızla  ilgili 
konuları  müşterek  başlıklar  altında  ele  almaları
72
  ayrı  bir  problem  arzetmektedir. 
Kur’an lafızları ile hadîs lafızlarının kaynağının ve sübûtunun farklı olması, onların 
delaletini de etkileyecektir. Bu bakımdan Kur’an ve sünnet nasslarını tamamen aynı 
kategoride değerlendirmek doğru gözükmemektedir. Zira sünnet nasslarında lafızlar, 
beşer lafzıdır  ve  ravî  kendi  kullandığı  lafızlarla bunları  nakletmektedir. Dolayısıyla 
lafzî  yorumda  bulunurken  Kur’an  lafızları  ile  sünnet  lafızları  arasında  farklı 
davranılması gerektiği kanaati doğmaktadır
73
. Ancak teoride ve pratikte her ikisi de 
eşit  kabul  edilmiştir.  Nitekim  şu  değerlendirme  de  bunu  ortaya  koymaktadır:  “O 
(Şâfiî),  müctehidin  hadîs  karşısındaki  konumuna  da  temas  eder.  Kur’an  ve  sünneti 
bütünlük  içinde  mütalaa  eden  Şâfiî,  hadîsleri  de  Kur’an  âyetleri  gibi  nass  kabul 
etmektedir. Bir benzetme ile  slam Hukukunda Kur’an-ı Kerim’in hükümleri (ahkâm 
ayetleri)  değişmez  anayasal  ilkeler;  sahih  hadîsler  ise,  bu  anayasaya  aykırılığı  söz 
                         
69
   Şâfiî,  htilâfu’l- Hadîs (Umm’le birlikte), IX. 532.  
70
   Bardakoğlu, Ali, “Delâlet”, D A, IX. 120.  
71
   Bardakoğlu, “Delâlet”, D A, IX. 120.  
72
   Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 157.  
73
   Dönmez, “Müctehidin Nasslar Karşısındaki Durumu..”, s. 33.  

---

 
16 
konusu olmayan kanunlar gibi mütalaa edildiği için, Kur’an ve sünnet diğer ictihad 
ve yöntemlerine de temel teşkil eden üssü’l-usûl konumundadırlar”
74
.  
Kur’an ve sünnet varoluş nedeni olarak diğer alanlarda olduğu gibi hukuka 
da  kaynaklık  etmektedir.  Fakat,  ne  Kur’an  ayetlerinin  ne  de  hadîslerin  sırf  kanun 
koymak gayesiyle sevkedildiğini söylemek mümkün değildir. Yine Kur’an’ın Allah 
Teâlâ’ya  âidiyetinde  hiçbir  şüphe  bulunmamasına  karşın,  hadîs  lafızlarının  bütün 
senetleri  sahih,  râvîleri  sika  da  olsa,  manen  rivâyet  olgusu  nedeniyle  tamamen  Hz. 
Peygambere  ait  olduğunu  söylemek  yine  mümkün  değildir.  Dolayısıyla,  Hz. 
Peygamberin,  söylediği  sözler  ile  kanun  metni  tanzim  etmek  gibi  bir  düşüncesinin 
olmadığını hadîs külliyatı açıkça ortaya koymaktadır
75
.  
Kısacası,  hadîslerin  başlangıçta  şifâhî  olarak  nakledilmesi,  bir  çok  ağız 
(râvî)  değiştirmesi,  yazılı  metinlere  dönüşmesi  ve  yazı  ile  tesbitinin  gecikmesi, 
bundan daha  da  önemlisi  lafzen değil,  mana  ile rivâyet  edilmesi,  hadîslerde  delâlet 
probleminin  doğmasına  neden  olmuştur.  Bu  bakımdan,  hadîs  metinlerinin  Kur’an 
lafızları  gibi,  en  ince  detaylarına  kadar  delâlet  kısımlarına  ayrılmasının  doğru 
olmayacağı  ifade  edilerek,  Usûl-i  Fıkh’ın  anlama  ve  yorum  yönteminin  hadîslere 
tatbikini engelleyen ciddî hususların varlığına dikkat çekilmiştir
76
.  
Ancak  Usûl-i  Fıkh’ın  yorum  yönteminde  tamamen  lafzî  yoruma 
dayanıldığını  ve  nasslardaki  mana  ve  maksadı  gözeten  yorum  yöntemlerinden 
tamamen uzak durulduğu şeklindeki genellemelerden de kaçınmak gerekir. Nitekim 
usûlcülerin  nasslara,  hükümleri  taşımaları  açısından  zahirî-maksadî  şeklinde 
yaklaşımlarından  da  gayeyi  tamamen  ihmal  etmedikleri  anlaşılmaktadır
77
. 
Dolayısıyla burada ifade edilmek istenen, usûlcülerin lafzî yorum ile mantıkî yorumu 
birlikte  ele  almaları,  nassların  lafızlarıyla  yetinmeyip,  onların  ruhu  üzerinde  de 
durmalarına karşın, anlama ve yorumlamada dil unsurunun birinci planda kaldığı ve 
diğer unsurlara dâima tâli derecede başvurulduğu gerçeğine dikkat çekmektir
78
. 
                         
74
   Dağcı,  mam Şâfiî, s. 66.  
75
   Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 157-158.  
76
   Görmez, A.g.e., s. 157, 161-162. 
77
   Koşum, Yöntem Sorunu, s. 83.  
78
   Görmez, A.g.e., s. 145.  

---

 
17 
Nassları  anlama  ve  yorumlamada  yöntem  sorunu  üzerine  yapılan  bir 
araştırmada  ise,  Usûl-i  Fıkıh’ta  lafız  unsurunun  önemine  dikkat  çekilmekte, 
Zâhirîlerin  dışında  lafız  unsurunun  slâm  fakihleri  tarafından  katılıkla  korunmuş 
olmadığı ifade edilmektedir. Yine Hanefîler ve Mâlikîler de dahil olmak üzere kendi 
hukuk mantığıyla lafız unsuru ötesinde, hukukun genel amaçları ve ilkesi konusunda 
esnekliğin  bulunduğu  genişçe  bir  alanın  meydana  getirilebildiği  belirtilmektedir
79
. 
Bizim için önemli olan ise, bu hususta  mam Şâfiî’nin durduğu yeri tesbit edebilmek 
ve nasıl bir yaklaşımı öngördüğünü ve uyguladığını ortaya koyabilmektir. Bunun da, 
araştırmamızın seyri ve gelişimi dahilinde netlik kazanacağı kanaatindeyiz.  
III- ANLAMA VE YORUMLAMADA LAFZA BAĞLILIK 
PROBLEM  
Dinî  nassların  bizatihi  lafzî/literal  anlamları  hukukî  meseleleri  çözme 
gücüne  sahib  olduğunda,  yeni  bir  yönteme  gerek  kalmamaktadır.  Dolayısıyıyla 
literal/lafza bağlı yorum her zaman sorun teşkil etmemektedir. Hatta bazen sırf literal 
anlam/yorum dahi nassın temel gayesini tahakkuk ettirebilmekte ve bu sebeple böyle 
durumlarda  lafza  bağlı  bu  okuma  biçimi  daha  tutarlı  bir  yaklaşım  olarak  ortaya 
çıkmaktadır. Ancak hukukun uygulanmasında lafzî anlam, gözetilen gayeyi tahakkuk 
ettirmeye kafi gelmediği anda, nassın mana ve maksadı araştırılmakta, böylece lafzın 
literal  anlamı  dışında  yeni  bir  yorumda  bulunularak  hukukun  uygulanmasına 
çalışılmaktadır. 
Bütün hukuk sistemlerinde en başta lafzî yorumdan hareket edildiğini daha 
önce de ifade etmiştik. Ancak lafzî yorumdan biraz daha farklı bir mahiyet arzeden 
bir  yaklaşım  daha  söz  konusu  olup,  lafızcılık  olarak  ifade  edilmektedir.  Hukuk 
metinlerini  yorumlarken  ve  hüküm  çıkarırken  nassın  lafzı  ile  yetinen,  lafızların 
bizatihi bütün anlamları barındırdığını benimseyen ve yorumu tek başına nassın lafız 
ve  ibaresini  anlamaya  indirgeyen  bu  yaklaşım  tarzı  lafızcılık  şeklinde 
tanımlanmaktadır
80
.  Şu  halde  lafzî  yorum  ile  lafızcılık  farklı  anlamlar  içeren  iki 
kavram  olarak  ortaya  çıkmaktadır.  Lafzî  yorum,  nassı  yorumlamanın  lafızla  ilgili 
                         
79
   Koşum, Yöntem Sorunu, s. 82.  
80
   Tan,  slam Hukukunda Yorum Çeşitleri, s. 64. 

---