Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
XVI 
anlayışı,  istihsan  karşısındaki  tutumu,  dile  bakışı,  talîy  ve  taabbud  anlayışı  gibi 
faktörlere  yer  verilmiştir.  mam  Şâfiî’nin  hadîs/sünnet  anlayışında  lafza  bağlı 
yorumun mahiyetini inceleyecemeye çalıştığımız bu bölümde konu teorik olarak ele 
alınmıştır.  
Araştırmamızın  üçüncü  bölümünde  ise,  mam  Şâfiî’nin  Hadîsleri/Sünneti 
Anlama  ve  Değerlendirmede  Temel  Yaklaşımları  konusu  ele  alınmış  ve  pratik 
yönden  hadîsleri/sünneti  hangi  ilke  ve  esaslar  çerçevesinde  değerlendirdiği  tesbit 
edilmeye  çalışılmıştır.  Şâfiî’nin  hadîsleri/sünneti  değerlendirmesine  yönelik 
yaklaşımları ise lafız eksenli ve mana eksenli yaklaşımlar olmak üzere iki kategoride 
değerlendirmeye  çalıştık.  Şâfiî  tarafından  eserlerinde  ifade  edilen  yaklaşım  ve 
değerlendirmelerden ilkeler çıkararak örnekleme yöntemiyle konuyu ortaya koymaya 
gayret  ettik.  Bu  arada  yaklaşım  farkının  belirginlik  kazanması  için  farklı  ekol  ve 
imamların yaklaşımıyla mukayeseli değerlendirmelerde bulunmaya çalıştık. Bizi bu 
konuda  ilgilendiren  husus  taraflarca  yapılan  yorum  ve  görüşlerin  doğruluğunu 
tartışmak değil, bilakis yaklaşım farkına işaret etmektir. 
Sosyal  bilimlerde  farklı  yorum  ve  yaklaşımların  olması  tabiatı  icabıdır. 
Dinin  de  sosyal  bir  olgu  ve  gerçeklik  olması  ve  de  doğal  olarak  bir  söyleme  sahip 
olması  nedeniyle,  dinî  nassların  anlaşılması  ve  yorumlanması  konusunda  farklı 
anlayış  ve  yaklaşımların  olması  kaçınılmazdır.  Bu  konuda  dikkati  çeken  husus, 
hemen  hemen  bütün  ekollerin  ve  bilginlerin  yorumlamada  bulunurken  kendilerine 
özgü belirli bir yöntemi izlemiş olmalarıdır. Dolayısıyla aynı metin ve söz üzerinde 
farklı yorumların ortaya çıkmasının en önemli nedeni metni anlarken ve yorumlarken 
yorumcunun izlediği yöntem ve yaklaşım farklılığıdır. Bu nedenle farklı yaklaşım ve 
değerlendirmelerin  birer  yorum  zenginliği  olarak  görülmesi  daha  yerinde  bir  tavır 
olacaktır.  Amacımız  Şâfiî’yi  yargılamak  değil  onu  ve  yaklaşımını  anlamaya 
çalışmaktır.  

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
B R NC  BÖLÜM  
KAVRAMSAL ÇERÇEVE 

---

 
2 
 
I- GENEL OLARAK ANLAM VE YORUM 
Kur’an-ı Kerîm başta olmak üzere, Hz. Peygamberin söz ve uygulamalarını 
içeren hadîslerin/sünnetin birer lafız, ifade ve metin olmaları ve dinin temel ilke ve 
öğretilerinin bu söz kalıplarının içinde bulunmuş olması, daima lafız-anlam ilişkisini 
gündeme getirmiştir.  slâm ilim tarihinde, dini anlama ve yorumlamada mezkûr dinî 
metinlerin  lafızlarından  dolayısıyla  anlamlarından  hareket  edilmiş,  hüküm  ve 
değerlendirmelerde  bulunulmuştur.  Bu  bakımdan  araştırmamız  Şâfiî  özelinde 
hadîslerin/sünnetin  anlaşılması  ve  yorumunu  konu  edinmesi  nedeniyle,  başlangıçta 
lafız-anlam  ilişkisi  ve  lafza  bağlı  yorumun  mahiyeti  üzerinde  durmanın  yararlı 
olacağı düşüncesindeyiz.  
A- Lafız- Anlam  lişkisi 
Lafız
  kelimesi  Arap  dilinde  konuşmak,  telaffuz  etmek  anlamındaki 
( )
 
fiilinden türemiş olup, söz, ifade, laf vs. anlamına gelmektedir. Esasında l-f-z fiilinin 
asıl anlamı itibariyle, ağızda olan bir şeyi dışarı atmak anlamında olması nedeniyle
9
, 
adeta  kelimeler  de  ağızdan  atıldığı  için,  bunlara  “lafız”  adı  verilmiştir.  Dolayısıyla 
lafız,  insanın  istek  ve  meramını  bir  tür  dışa  vuran  ve  başkasına  ulaştıran  bir  araç 
olması sebebiyle bu anlamda kullanıldığı anlaşılmaktadır.  
Lafızlara  ibâre  adı  da  verilmektedir.  Bu  manada  dinî  ilimlerde  nassın 
ibâresi 
sözü sıkça kullanılmaktadır. M. Hamdi Yazır, “Ey akıl sahipleri ibret alın”
10
 
âyetinin  tefsirinde  ibâre  sözcüğünün  geçmek  (ubûr)  fiilinden  geldiğini,  dolayısıyla 
mânâları  söyleyenin  dilinden  dinleyenin  aklına  naklettikleri  için  lafızlara  ibâre 
                         
9
  
bn Manzûr, Muhammed b. Mukrim, Lisânu’l-Arab, Dâru Beyrût, Beyrût, 1955-1956, VII. 461. 
Nitekim  bazı  hadîslerde  de  l-f-z  fiili  dışarı  atmak  anlamında  kullanılmıştır.  Meselâ,  denizin 
dışarı attığı balıkların hükmünün sorulduğu rivâyette 
   ifadesi kullanılmaktadır. Mâlik b. 
Enes, el- Muvatta, 25, Sayd 3, h. no: 9, 11, 12 (II. 494-495).  
10
   59. Haşr, 2.  

---

 
3 
denildiğini  belirterek,  ibâre  sözcüğünün  menşei  ve  kullanımı  üzerinde  detaylı  bir 
izahta bulunmaktadır
11
.   
nsanların  kullandıkları  her  türlü  sözlü  ifade,  kelime  ve  tabirler  bir  bütün 
olarak  onların  dilini  meydana  getirmektedir.  Şu  halde  dil,  insanın  düşüncelerini 
başkalarına aktarmada en temel araçtır.  nsan dil vasıtasıyla kullandığı bir takım söz 
ve  kavramlarla  istek  ve  meramını,  duygu  ve  düşüncelerini  başkalarına 
anlatabilmekte,  yine  başkalarını  istek  ve  meramlarını  onların  söz  ve  konuşmaları 
yardımıyla anlayabilmekte ve böylece insanlarla iletişim kurulabilmektedir.  
Lafız genel olarak anlamın, özel olarak ise hukukun iletilmesinde bir araç 
olarak ortaya çıkmaktadır. “el-Lafzu yedullu ale’l-ma’na”: lafız manaya delalet eder, 
yani  onu  aşikâr  kılar.  Şayet  lafız  olmazsa  anlam  dinleyiciye  ulaşmaz  ve  konuşanın 
zihninde  kalır.  Lafız  aracılığıyla  anlam,  gizlilik  alanından  açıklık  alanına  geçiş 
yapar
12
.  Buna  göre  mana  lafızla  kastedilen  şey  olup  lafzın  taşıdığı  ve  içerdiği 
anlamdan ibarettir. Zira dinî metinler de dahil, her hangi bir konuda şayet lafız yoksa 
orada mana da yoktur.  
Ebû  shâk  eş-Şâtıbî  (ö.  790)’ye  göre  de  konuşmada  anlamlara  önem 
verilmesi temel amaçtır. Bu nedenle Araplar, kullandıkları lafızları sadece anlamları 
için  kalıplara  döküyorlardı.  Sözde  asıl  olan  amaçtır.  Lafız  ise  sadece  bir  araçtır. 
Burada  mühim  olan  lafzın  geldiği  her  mana  olmayıp,  cümlenin  bütünlüğü 
                         
11
   “ 'tibâr,  ibret  almak,  taaccüb  ederek  öğüt  almak  demektir.  bret,  “Besâir”  ve  “Müfredât”da 
zikredildiği  üzere,  müşâhede  edileni  öğrenmekle  henüz  müşâhede  edilmeyeni  bilmeye  vesile 
kılınan duruma denir. Bunun aslı olan “abr” maddesi, bir halden bir hale geçmek mânâsını ifade 
eder.  Ubûr,  gerek  yüzerek  gemi  veya  hayvan  ve  gerek  köprü  gibi  her  ne  suretle  olursa  olsun 
suyu ve dereyi geçmek demektir. Bu münasebetle göz yaşına da ayın'ın fethasiyle "abre" denilir. 
Aynı  kökten  gelen  ibâre,  söyleyenden  dinleyene  geçen  söz,  ta'bir,  rüyanın  zahirinden  bâtınına 
geçmek mânâsınadır. Diğer mânâlar da hep bu geçiş anlamıyla ilgilidir. Binaenaleyh ibret almak 
diye  kısaca ifade ettiğimiz itibâr, müşâhede edilen bir  bilinene  dikkat edip  ondan  bir  meçhulü 
bilmeye  intikâl  etmek  demektir.  Bu  da  Fıkıh  Usûlü  ilminde  kıyas  denilen  istinbât  (hüküm 
çıkarma) usûlünün ta kendisidir..  tibâr, bir şeyden bir şeye geçmek ve sınırı aşmak mânâsından 
alınmıştır.  Onun  için  göz  yaşına  da  abre  denilir.  Çünkü  gözden  yanağa  geçmektedir.  Geçide 
ma'ber,  vasıtasına  mi'bir  denilir.  Çünkü  sınırı  geçmek  onunla  mümkün  olur.  Hislerle  bilinen 
ilme, ta'bir denilir. Çünkü onun sahibi hayal edilen şeylerden düşünülene intikal eder. Lafızlara 
ibâre denilir. Çünkü onlar, mânâları söyleyenin lisanından dinleyenin aklına naklederler. “Mutlu 
insan,  başkasından  ibret  alandır.”  denilir.  Çünkü  Onun  aklı  başkasının  halinden  kendi  haline 
intikâl  eder.  Bundan  dolayı  müfessirler  demişlerdir  ki,  itibâr,  eşyanın  hakikatlerine  ve  ifade 
ettikleri  mânâlara  bakmaktır  ki,  bu  bakışla  onların  cinsinden  başka  şeyler  hakkında  bilgi  elde 
edilir”. Yazır, M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Azim Dağıtım,  stanbul, ty., VII. 482-483.  
12
   Kılıç,  Muharrem,  slam  Hukuk  Metodolojisinde  Nassların  Lafzî  Yorumu,  (Yayınlanmamış 
Doktora Tezi), MÜSBE,  stanbul, 1999, s. 106. 

---