Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
XI 
bağlı  kalmadığı  durumlar  var  mıdır?  Lafza  bağlı  kalmada  gözettiği  temel  gaye  ve 
hedef nedir? Hadîs ve sünnet anlayışının anlama ve yorumlamaya etkisi nedir?  şte 
tezimiz bu ve bunun gibi sorulara cevap aramayı ve araştırmayı amaçlamaktadır.  
Ş
âfiî’nin görüş ve düşüncelerinin de şüphesiz yaşadığı dönem ve çevre ile 
yakından  bir  ilgisi  vardır.  Zira  hiç  kimseyi  içinde  bulunduğu  toplumdan  ve 
gelişmelerden  soyutlamak  mümkün  değildir.  O,  kendi  döneminin  şartları  dahilinde 
yorumlarını  yapmış,  hadîsleri/sünneti  değerlendirmiştir.  Şu  halde,  onun  ortaya 
koyduğu yorum ve değerlendirmelerin kendi dönemi için problem teşkil etmemesi de 
mümkündür.  Dolayısıyla  amacımız  Şâfiî’nin  yorumlarının  doğruluğu  tartışması 
yapmak değil, onun yaklaşım biçimini anlamaya çalışmaktır.  
II- ARAŞTIRMANIN ÖNEM  
Bilindiği üzere nass adı verilen Kur’an ve sünnet metinleri, sözlü ve yazılı 
ifade ve anlatımlarla aktarılagelmiştir. Şu halde bunlar Arap dili ile ifade edilmiş dinî 
metinlerden  ibarettir.  Dinin  göndericisi  Allah  ve  onun  mübelliği  Peygamber  ilahî, 
dinî  hakikatleri,  dil  aracılığı  ile  ifade  etmişlerdir.  Ancak  herhangi  bir  dilde  ifade 
edilen bir söz ve konuşmada, konuşmacının muradını ve maksadını anlamak ve tesbit 
etmek  her  zaman  kolay  olmamıştır.  Muhatablar  bu  söz  ve  hitaptan  farklı  anlamlar 
çıkarak  farklı  sonuç  ve  kanaatlere  varabilmişlerdir.  Bazıları  sözün  ilk  ve  zahirî 
anlamına dayanarak bir kanaate varırken, bazıları da aynı sözde konuşmacının mana 
ve  maksadını  da  göz  önünde  bulundurarak  daha  farklı  kanaatlere  ulaşabilmişlerdir. 
Dolayısıyla  dini  metinlerde  ifade  edilen söz  ve  lafızlar  birer  araç konumunda  olup, 
bizatihi  kendileri  amaç  değildir.  “Dinin  nass  olarak  kabul  ettiği  metinleri  anlamak 
için,  Şâriin  gaye  ve  maksatlarını  tesbit  etmek  esastır.  Ancak  bu  gaye  ve  maksadı 
sadece  dil  bilgisi  kuralları  ile  lafızlardan  istinbat  etmek  mümkün  değildir.  Zira 
kelime  ve  lafızlar  gayenin  kendisi  olamaz.  bret  ve  itibar  olmadan  ibâre,  bizi  asla 
hak ve hakikate götüremez”
1
  
Ş
u halde  slâm düşüncesinde temel bilgi kaynakları olan Kur’an ve sünnet 
nasslarının  nasıl  anlaşılacağı  hususu  farklı  tutum  ve  değerlendirmelerin  temelini 
                         
1
  
Görmez,  Mehmet,  Sünnet  ve  Hadîsin  Anlaşılmasında  ve  Yorumlanmasında  Metodoloji 
Sorunu, TDV Yay., Ankara, 1997, s. 1. 

---

 
XII 
oluşturmuştur.  Zira  nasslar  sınırlı  olup,  hayat  olayları  değişkendir.  Yine  nassların 
lafzî/zahirî  anlamının  esas  alınması  her  türlü  sorunu  çözmede  acaba  ne  kadar 
yeterlidir?  Dolayısıyla  nassların  sınırlı  olması  onların  yorumlanmasını  kaçınılmaz 
kılmaktadır.  Ancak  nasslara  karşı  takınılan  tavır,  slam  düşünce  tarihinin  daha 
başlarında ehl-i  hadîs ve  ehl-i  re’y  adı  verilen iki  farklı ekol ve  zihniyetinin  ortaya 
çıkışına zemin hazırlamıştır. Hadîs taraftarları, nassları sorgulamadan lafzî ve literal 
boyutuyla anlamayı ilke edinirken, re’y taraftarları nasslarda gözetilen illetleri, mana 
ve  maksatları,  sebep  ve  hikmetleri  nazar-ı  itibara  alan  bir  yorum  anlayışını 
benimsemişlerdir.  Ancak  zamanla  hadîslerin  tespit  ve  anlaşılmasında  re’y 
taraftarlarının  yaklaşımı  yerine  hadîslerin  anlaşılmasında  lafız,  tespitinde  de  sened 
yegane belirleyici olmaya başlamış, bu anlayışın  slam dünyasına egemen olmasında 
mam Şâfiî’nin önemli bir rol üstlendiği belirtilmiştir
2
. Bu bakımdan Şâfiî’nin yorum 
ve yaklaşım tarzının  tesbiti daha bir önem kazanmaktadır.  
slam’da  hadîs  ve  sünnetin anlaşılması  ve ondan hüküm  çıkarılması  genel 
olarak  Fıkıh  ilminin  konusu  olmuştur.  Bu  nedenle  hadîs  ile  fıkıh  arasında  sıkı  bir 
ilişki vardır. Zira “Fıkıh- hadîs ilişkisi, Hz. Peygamberden beri süregelenr sağlam ve 
ayrılmaz  bir  ilişkidir.  Zira  O,  hukukî  bir  söz  (hadîs)  söylediğinde  bir  hükmü 
açıklamış  oluyor,  kendisine  bir  mesele  arz  olunduğunda  onu  bir  hadîsle  ifade 
ediyordu.  Dolayısıyla  her  ne  kadar  haddizatında  yüce  bir  gâye  de  olsa  hadîs 
araştırmak,  onları  bir  arada  toplayıp  cem  etmek  değil,  asıl  ve  daha  da  önemlisi 
hadîslerin ifade ettiği hükümleri araştırmaktır”
3
  
Hiç şüphesiz fıkıh kurallarının dayandığı temel ve küllî prensiplerin tespit 
ve  sistematize  edilmesi  sürecinde,  diğer  mezhep  imamları  gibi,  mam  Şâfiî’nin  de 
önemli bir fonksiyon icra ettiği bilinmektedir. Dolayısıyla Şâfiî’nin fıkhı sıradan bir 
fıkıh  olmayıp,  üzerinde  çok  çalışılması  gereken  hatta  bir  çok  teze  konu  edinilmesi 
gereken  genişlikte  ve  çapta  bir  fıkıhtır.  Zira  asırlar  boyunca  hatta  günümüzde  dahi 
Müslüman  bilgin  ve  araştırmacıların  ilk  ve  en  önde  gelen  referanslarından  biri  de 
Ş
âfii’dir. Nitekim son otuz-kırk yıl içinde, modern ilim de, Muhammed b.  drîs eş-
                         
2
  
Güleç,  Hüseyin,  Şâfiî  Fıkıh  Usûlünde  Hadîs  Metodolojisi,  (Yayınlanmamış  Doktora  Tezi), 
AÜSBE, Ankara, 2002, s. 2.  
3
  
Abdulmecîd,  Mahmûd,  el-  tticâhâtu’l-  Fıkhıyye  ‘ınde  Ashâbi’l-Hadîs  fi’l-Karni’s-Sâlisi’l- 
Hicrî, Mektebetu Hancî, Kahire, 1979, s. 24.  

---

 
XIII 
Ş
âfiî’nin,  slam  hukuk  ilminin  ilk  gelişiminde  çok  merkezî  bir  rol  oynadığı  fikrini 
artan bir hızla kabul eder olmuştur
4
.  
mam Şâfiî’yi nassları anlama ve yorumlama ameliyesinde farklı kılan bir 
diğer yönü ise, meşhur eseri er-Risâle’de anlama ve yorumlamayla yakın bir ilişkiye 
sahip  olan  başta  ‘beyân’  kavramı  olmak  üzere  ictihad,  kıyas,  istihsan,  ilim  vs. 
yanısıra  âmm,  hâss,  nass,  cümle,  zâhir  ve  bâtın  gibi  lafızların  delâleti  ile  ilgili 
kavramlara  yer  vererek  ilk  defa  usûl  alanında  teorik  anlamda  kurallar  koymuş 
olmasıdır. Nassların dilsel anlamıyla anlaşılması her ne kadar Şâfiî’den önce -teorik 
anlamda  olmasa  da-  var  olduğu  kabul  edilse  de  Şâfiî’nin  çabalarıyla  bundan  böyle 
nassların dilsel açıdan tahlîl edilmeye ve bu kurallar çerçevesinde yorumlanmaya ve 
değerlendirilmeye  başlandığını  söylemek  mümkündür.  Şâfiî’nin  hadîslerden  hüküm 
istinbât ederken, metinde ifade edilen lafızların Arap dilindeki anlamlarına büyük bir 
değer  atfetmesi  bunun  bir  göstergesidir.  Dolayısıyla  Şâfiî’de  görülen  lafza  bağlı 
yaklaşımların onun bu tutum ve tavrı ile yakın bir ilgisi söz konusudur. Klasik  slâmî 
ilimlerde  Şâfiî’nin  etkisi  düşünüldüğünde,  slâm  düşüncesinde  nassları  anlama  ve 
değerlendirmede  görülen  lafzî  yaklaşımların  araştırılması  ve  gözden  geçirilmesi 
önem kazanmaktadır.  
III- ARAŞTIRMANIN YÖNTEM  VE PLÂNI  
mam Şâfiî gibi ilim tarihimizde büyük bir yere sahip olan ilmî şahsiyetin 
hayatı  ve  eserleri  üzerinde  klasik  ve  modern  bir  çok  eser  ve  çalışmalarda 
olabildiğince  yer  verildiği  için,  ayrıca  yer  vermeyi  düşünmedik
5
.  Ancak  burada  şu 
                         
4
  
Wael  b.  Hallaq,  “Şâfiî  Hukuk  lminin  Başmimarı  mıydı?”,  çev.  .  Hakkı  Ünal,  Sünni 
Paradigmanın  Oluşumunda  Şâfiî’nin  Rolü,  haz.  M.  Hayri  Kırbaşoğlu,  Kitâbiyât,  Ankara, 
2000, s. 49.  
5
 
Meselâ Şâfiî’nin hayatı için şu eserlere bakılabilir:  bn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf en-Nemerî, 
el- ntikâ  fî  Selâseti’-l  Eimmeti’l-Fukahâ,  Mektebetu’l-Kudsî,  Kahire,  1350,  s.  65-120;  el-
Bağdâdî,  Ebu  Bekr  Ahmed  b.  Ali  el-Hatîb,  Târîhu  Bağdad,  Dâru’l-Kutubi’l- lmiyye,  Beyrût, 
ty.,  II.  56-70;  eş-Şîrâzî,  Ebû  shâk  brahim  Ali  b.  Yusuf,  Tabakâtu’l-Fukahâ,  thk.  Halîl  el-
Meyyis,  Dâru’l-Kalem,  Beyrût,  ty.,  s.  60-62;  ez-Zehebî,  Şemsuddin  Muhammed  b.  Ahmed, 
Siyeru  A‘lâmu’n-Nubelâ,  thk.  Şuayb  el-Arnavût,  Muhammed  Nuaym,  Muessesetu’r-Risâle, 
Beyrût,  1993,  X.  5-99;  bn  Nedîm,  Ebu’l-Ferec  Muhammed  b.  Ebî  Yakûb,  el-Fihrist,  thk. 
brahim  Ramazan,  Dâru’l-Ma’rife,  Beyrût,  1997,  s.  259-261;  bn  Hacer,  Ahmed  b.  Ali  el-
Askalânî,  Tehzîbu’t-Tehzîb,  Dâru’l-Fikr,  Beyrût,  1984,  IX.  23-27;  el-Beyhakî,  Menâkıbu’ş-
Ş
âfiî,  thk.  Seyyid  A.  Sakr,  Dâru’t-Turâs,  Kahire,  ty.;  er-Râzî,  Fahruddîn,  Menâkıbu’ş-Şâfiî, 
Kahire, 1986; en-Nahrâvî, Ahmed Abdusselâm, el- mâmu’ş-Şâfiî fî Mezhebeyhi’l- Kadîm ve’l-

---