Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
XIV 
hususu hatırlatmanın yerinde olacağı kanaatindeyiz. Şâfiî’nin başta bizzat biyografisi 
olmak üzere
6
 özellikle de onun fıkhını ortaya koyan el-Umm adlı eseri üzerinde farklı 
değerlendirmelerin  yapıldığı  ve  tartışmaların  yaşandığı  görülmektedir
7
.  Dolayısıyla 
Ş
âfiî’nin sırf hayatı ve eserleri üzerinde de bilimsel çalışmaların yapılmasına ihtiyaç 
duyulduğu  kanaatindeyiz.  Zira  Şâfiî’nin  bir  önemli  yönü  ve  katkısı  da  eserlerinde 
kendi döneminde yaşanan fıkhî ihtilaflara ve tartışmalara yer vermesidir. H. III. asrın 
başlarına  kadar  slam  dünyasında  cereyan  eden  tartışmaların  bilinmesi  açısından, 
Ş
âfiî tarafından nakledilen bu bilgiler gayet önemli malzemeler içermektedir.  
Yine  Şâfiî’nin  fıkhî  yöntem  ve  düşüncesini,  hadîs  ve  sünnet  anlayışını 
bilmeden onun hadîslere yaklaşımını anlamak ve değerlendirmek mümkün değildir. 
Bu nedenle tezimiz Şâfiî’nin temel düşünce ve yöntemini ele almaya ağırlık verecek 
ve buradan hareketle onun hadîsleri nasıl bir yaklaşımla değerlendirdiğini tesbit etme 
imkanı yakalamış olacağız. Konu, usûl-i fıkıh ve fıkıh ilminden ziyade genel olarak 
Ş
âfiî’nin  bilhassa  hadîsleri/sünneti  nasıl  ele  alıp  anladığının  tesbiti  açısından  ele 
                                                                      
Cedîd, Kahire, 1988; Ebû Zehra,  mam Şâfiî, çev. Osman Keskioğlu, D B, yay., Ankara, 1996; 
Yûnus, Abbâs, “Hayâtu’l- mâm eş-Şâfiî”, el- mâm eş-Şâfiî, Fakîhen ve Muctehiden (Havle’l-
mâm eş-Şâfiî  htifâi bi Zikrâ Murûri  snâ Aşara Karnen alâ Vefâtihi, Kuala Lumpur, Malezya, 
1990), Dâru’t-Takrîb, Beyrût, 2001, s. 45-87.  
6
  
Ş
âfiî’nin vefat tarihi ile ilgili olarak J. Shacht, “Şâfiî’nin ölümünü 54  yaşındayken 204  yılında 
ilk  defa  açıklayan  ve  defninden  bahseden  kişi  Mes’ûdî’dir  (ö.345/956)”  değerlendirmesini 
yapmaktadır.  (Mes’ûdî,  Murûcu’z-Zeheb,  VII.  49-50’den  naklen).  Shacht,  Joseph,  “Şâfiî’nin 
Hayatı  ve  Şahsiyeti  Üzerine”,  çev.  .  Emin  Aktepe,  Hadis  Tetkikleri  Dergisi,  c.  3,  sy.  1, 
stanbul, 2005, s.121. Oysa Shacht’ın bu tesbiti gerçeği yansıtmamaktadır. Çünkü, Mes’ûdî’den 
hemen hemen bir asır önce vefat eden  mam Buhârî, (ö.256), et-Tarîhu’l-Kebîr ve et-Tarîhu’s-
Sağîr
 adlı eserlerinde, açıkça Şâfiî’nin vefat tarihini 204 olarak açıklamaktadır. (Bkz. el-Buhârî, 
Muhammed b.  smâîl, et-Tarîhu’l-Kebîr, thk. es-Seyyid Hâşim en-Nedvî, Dâru’l-Fikr, ty., I. 42; 
a.mlf,  et-Tarîhu’s-Sağîr,  thk.  Mahmûd  brahim  Zâyed,  Dâru’l-Va’y,  Haleb,  1977,  II.  302  ). 
Ancak  Schacht’ın  düştüğü  bu  hatayı,  henüz  kendi  zamanında,  Buhârî’nin  bu  eserlerinin 
yayınlanmamış  olmasına,  dolayısıyla  bu  eserleri  görmemiş  olmasına  bağlamak  mümkündür. 
Ancak  Shacht  tarafından  yapılan  bu  yanlış  değerlendirmenin,  ilginç  bir  şekilde  J.  Lowry 
tarafından  da  sürdürüldüğü  görülmektedir.  O  da  Shacht  gibi  Şâfiî’nin  vefatından  bahseden  ilk 
bilginin Mes’ûdî olduğunu belirtmektedir. Joseph E. Lowry, The Legal-Theoretical Content of 
The  Risâla  of  Muhammad  b.  Idrîs  al-Shâfi‘î,  University  of  Pennsylvania,  1999,  s.  6.  Ancak 
Shacht’ın ilgili makâlesi, Şâfiî’nin hayatıyla ilgili problem arzeden bazı yönlere dikkat çekmesi 
bakımından  önemlidir.  Nitekim  bu  hususta,  Şâfiî’nin  doğum  ve  ölüm  tarihleri  dışında 
tarihçilerin ittifak ettiği bir konu bulunmadığına, dolayısıyla Şâfiî hakkında yazılan monografik 
eserlerde  onun  hayatıyla  ilgili  olarak  verilen  tarihlerde  hatta  bazı  hadiselerin  vuku  bulup 
bulmadığı  hususunda  dahi  ittifak  olmadığının  bariz  olarak  görüldüğüne  dikkat  çekilmektedir. 
Bkz. Dağcı, Şamil,  mam Şâfi’nin Hayatı ve Fıkıh Usûlü  lmindeki Yeri, D B Yay., Ankara, 
2004, s. 16-17 (dipnot, 12).  
7
  
Meselâ  bkz.  Vâlî,  Huseyn,  “Kitâbu’l-Umm  ve  Mâ  Yuhîtu  bih”,  Nûru’l- slâm,  c.  IV,  Kahire, 
1352, s. 657-688; Emîn, Ahmed, Duha’l- slâm, Dâru’l-Kutub’l-Arabî, Beyrût, ty., II. 230-231; 
Ebû Zehra,  mâm Şâfiî, s. 157-166.  

---

 
XV 
alınacaktır. Daha doğrusu konumuzu fıkha ve usûl-i fıkh’ın elfaz bahislerine dayalı 
fıkhî ihtilaflarla boğmamaya gayret ettik.  
Araştırmamızın  temel  kaynaklarını  ise  bizzat  Şâfiî’nin  görüş  ve 
değerlendirmelerini  içeren  ve  talebeleri  tarafından  kendisine  nisbet  edilerek 
nakledilen Kitâbu’l-Umm, er-Risâle
8
, Kitâbu  btâli’l- stihsân,  htilâfu’l-Hadîs, Cimâ 
‘u’l- lm 
gibi  eserleri  teşkil  etmektedir.  Kitabu’l-  Ümm,  Şâfiî’nin  hicrî  ikinci  asırda 
hadîslere  özellikle  de  fıkhî  hadîslere  yaklaşım  tarzını  ve  yorum  mantığını  ortaya 
koyan en önemli kaynaklardan birisidir.  slâm hukuk tarıhinde ilk usûl eseri olarak 
kabul  edilen  er-Risâle  ise  kısaca  onun  metodolojisini  ortaya  koyan  bir  eserdir.  Bu 
arada  tezimizle  ilgili  olarak  klasik  ve  çağdaş  kaynaklara  da  başvurduk.  Ayrıca 
Ş
âfiî’nin lafza bağlı yorum anlayışının daha iyi anlaşılabilmesi için kendinden önceki 
ve çağdaşı imam ve fakihlerin yaklaşımıyla da mukayeseler yapmaya çalışacağız. 
Araştırmamızın  ilk  bölümü  kavramsal  çerçeveden  ibaret  olup  lafız, anlam 
yorum olgusu ve bunların birbiriyle ilişkisine dair değerlendirmelere yer verilmiştir. 
Yine  slâm  düşüncesinde  nasların  yorumu  ve  bu  arada  yorum  yöntemlerinden  biri 
olan lafzî yorum üzerinde durulmuştur. Ayrıca nassları anlama ve yorumlamada lafza 
bağlılık  problemi  ve  sorunu  ele  alınmış,  mahiyeti  ve  önemi  üzerinde  tesbit  ve 
değerlendirilmeler  yapılmıştır.  kinci  bölümde  ise  mam  Şâfiî’nin  Hadîs/Sünnet 
Anlayışında  Lafza  Bağlı  Hadîs  Yorumunun  Yeri  ve  Mahiyeti  konu  edinilmiştir. 
Burada öncelikle Şâfiî’den önce hadîsleri/sünneti anlama ve değerlendirmede temel 
yaklaşımların gelişim  süreci  özetlenmiş, sonra  Şâfiî’nin  hadîs/sünnet anlayışına yer 
verilmiştir.  mam Şâfiî’nin hadîsleri/sünneti anlama  ve  değerlendirmede lafzî/zâhirî 
anlamı  esas  aldığına  yönelik  klasik  ve  çağdaş  bilginlerin  değerlendirmelerine 
değinilmiştir. Ayrıca Şâfii’nin anlama usûlünde lafzî/zahirî esas alma ilkesi üzerine 
bizatihi  kendisi tarafından  ortaya  konulan görüşler  dile getirilmiş,  zahirî anlamdanr 
ayrılmanın şartları ve hadîsleri tevili üzerinde durulmuştur. Bu arada onun lafza bağlı 
bir  yaklaşım  sergilemesinde  etkili  olan,  nass  anlayışı,  bilgi  teorisi,  ictihad  ve  kıyas 
                         
8
  
Ş
âfiî’nin  er-Risâle’sini,  Abdulkadir  Şener  ve  brahim  Çalışkan  tarafından  çevrilen  Türkçe 
çevrisi  ile,  Ahmed  Muhammed  Şâkir  tarafından  tahkik  edilen  Arapça  nüshasını  birlikte 
kullanmaya  çalıştık.  Türkçe  tercemesini  Risâle,  Arapça  nüshasını  da  er-Risâle  şeklinde 
göstermeye çalıştık. Özellikle Arapça nüshasına bakılmasında fayda gördüğümüz yerlerde eserin 
muhakkiki A. Muhammed Şâkir’in adına yer verdik. Bu arada her iki nüshada da geçerli olduğu 
için parantez içerisinde parağraf numaralarını göstermeye çalıştık.  

---