Microsoft Word Elm-Senet. Kitab 2 Amine
Yüklə 5,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
259 şüncə tərzimizdə çox böyük fərqlər olan bir azərbaycanlı ilə mənim maraq dairəmiz, xarakterimiz başqa cür ola bilər. Ona görə də bütün millətin tam, dəqiq portretini cızmaq olmur. Et- nopsixologiya adlanan elm bu səbəbə görə ciddi bir elm şəklini almayıb. Amma bununla bərabər, maraqlı müşahidələr və mülahizələr mövcuddur. VII əsrdə gürcü və erməni kilsələri arasında, sonra əlifba məsələlərində ixtilaf baş verdi Biz bu gün gürcülər haqqında danışacağıq. Nə üçün? Əs- lində biz bir çox xalqların mədəniyyətini, psixologiyasını mü- zakirə etməliyik. Ən çox da yaxın olduğumuz, bərabər yaşadı- ğımız, əməkdaşlıq etdiyimiz, dostluq etdiyimiz, bəzən yola get- mədiyimiz, müxtəlif mənada ziddiyyətdə olduğumuz dinc və ya qeyri-dinc millətlərin, xalqların mədəniyyətini, onların psixolo- giyasını öyrənmək bizim üçün çox maraqlıdır. Bu nöqteyi-nə- zərdən bizə ruslar da, farslar da, gürcülər də, ermənilər də ma- raqlıdır. Bir xalq kimi gürcülərlə bizim xalqın ünsiyyəti çox qə- dimlərə gedir. Deyilənə görə, xristianlığı Qafqazda əvvəlcə er- mənilər, sonra gürcülər, daha sonra Azərbaycanda yaşayan al- banlar qəbul edib. Amma sonra Azərbaycanda İslam daha çox yayıldı və üstün oldu. Qafqaz xalqlarının dini dünyagörüşlərin- də fərqlər əmələ gəldi. Artıq qədim dövrdə gürcü və erməni kilsələri arasında fikir ayrılıqları gücləndi, ixtilaf baş verdi. VII əsrdə onların kilsələri ayrıldı (Gürcülərdə xalkedon, ermənilər- də isə monofizit kilsəsi hakim oldu). V əsrdə erməni və gürcülərin ayrıca əlifbaları da əmələ gəldi. VIII əsrdə gürcülərin bəzi tarixçiləri ermənilərlə mübahi- sə etməyə başladılar ki, deyirsiniz, sizin əlifbanızı biz düzəltmi- şik, amma bu fikir qətiyyən doğru deyil, çünki bizim əlifbamı- zın xarakteri başqadır, xətləri fərqlidir... Artıq əlifba mədəniyyətin birinci vasitəsi və mədəniyyətləra- rası ziddiyyət qaynağı oldu, bu istiqamətdə söhbətlər səngimədi. 260 Rustavelinin yaradicılığı gürcü xalqının formalaşmasına böyük təsir göstərdi Hər yerdə olduğu kimi, qədimdə Gürcüstan da kiçik-kiçik dövlətlərdən ibarət idi. Hesab edirlər ki, düz 1000 il əvvəl – 1008-ci ildə Gürcüstanın şərqi ilə qərbi (Kartli–İberiya və Ab- xazeti) birləşməyə başladı, “Sakartvelo” sözü əmələ gəldi, gür- cülər bir coğrafi ərazidə yaşamağa başladılar. Bu, uzun olmasa da, bir müddət davam etdi. XI əsrin sonlarından XIII əsrin əvvəllərinə qədər gürcülə- rin renessans dövrü olub. Qurucu Davidin, Tamaranın, Rusta- velinin və başqalarının adını çəkmək kifayətdir. Həm dövlətçi- lik baxımından, həm də digər sahələrdə gürcülər, doğrudan da, xeyli inkişaf etmişdilər. Bu məsələ ilə, yəni kimin güclü, kimin zəif olması, hansı torpağın kimin ərazisində olması ilə bağlı ta- rixçilər mübahisə edirlər. Bu ətrafda (Qafqazda və Yaxın Şərq- də) yaşayan xalqlar arasında da belə mübahisə var. Çünki tari- xin bir dövründə bir xalq, başqa dövründə isə digəri daha güclü olur. Kim hansı dövrdə daha güclü olubsa, daha çox ərazini tu- tubsa, həmin dövrü əsas götürür, deyir ki, mən güclü olmuşam və bu geniş ərazilər mənə aiddir. Amma, məncə, bu fikirlə ta- rixçilər də razılaşar ki, gürcülər o dövrdə güclü olublar. David Qurucu (Ağmaşenebeli) hakimiyyətindən başlayaraq (1089) Tamaranın hakimiyyətinin sonuna qədər (1212) gürcü dövlətçi- liyi və Rustavelinin “Verxistkaosani” əsərinin mərkəzi yer tut- duğu gürcü mədəniyyəti yaxşı inkişaf etdi. Rustavelinin yaradı- cılığı gürcü xalqının formalaşmasına, psixologiyasına qeyri-adi dərəcədə böyük təsir göstərdi, gürcü danışıq dilinin bütövləş- məsinə kömək etdi. David Qurucunun dövründə onun dəvət et- diyi türklərin (Ətrəkin başçılıq etdiyi qıpçaqların) böyük dəstəsi Kartlidə məskən saldı, gürcülərin hərbi uğurlar qazanmasına kömək etdi. XIII əsrdən gürcülərin tənəzzül dövrü başladı. Yəni ölkə ayrı-ayrı knyazlıqlara, ayrı-ayrı hissələrə parçalandı. Orada 261 xristianlıq olsa da, gürcü tarixçiləri də, Avropa tarixçiləri də qeyd edirlər ki, Gürcüstana İran mədəniyyətinin təsiri daha çox olub. Bir çox faktlar göstərir ki, 1800-cü illərə – Gürcüstanın Kaxeti hissəsi Rusiyanın təbəəliyinə keçənə və ruslar burada yerləşdirilənə qədər Şərq təsiri daha güclü olub. Əslində İran təsiri Sasanilər dövründə də kifayət qədər güclü idi. Tiflis həmişə çoxmillətli şəhər olub. VII əsrə aid qaynaqda burada Xəzər – türk, gürcü, erməni, yunan, yəhudi, assur dil- lərində danışıldığı qeyd olunub. Gürcülər Tiflisi mərkəz seçənə qədər ora İslam şəhəri idi, oranı müsəlmanlar idarə edirdilər. Amma get-gedə Tiflisdə gürcülərin təsiri artmağa başladı. 1121- ci ildən gürcülər Tiflisi alsalar da, uzun müddət müsəlmanlar əhalinin mühüm hissəsini təşkil edirdi. XIX əsrin sonlarına qədər burada ermənilərin də təsiri böyük idi. Onlar həm say etibarilə, həm də idarəçilikdə iştirakları baxımından nəzərə çarpırdılar. Rusiyaya birləşdiriləndən sonra Tiflis müəyyən qədər Qafqazın paytaxına çevrilmişdi. Ruslar burada oturub yavaş- yavaş ətrafı öz əllərinə keçirərək işğal edirdilər. İşğaldan sonra ruslar idarəetməni də öz əllərinə almışdılar. Daha sonra mədə- niyyət ocaqları, teatr, nəşriyyat və s. burada yerləşdiyinə görə Tiflis Qafqazın həm də mədəni mərkəzinə çevrldi. Bu da, yəqin ki, gürcü xalqının inkişafında müəyyən rol oynadı. Yüklə 5,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|