Microsoft Word Elm-Senet. Kitab 2 Amine

 
292
Şərqdə yaşayan gürcülər  
bizi özlərinə daha yaxın hesab edirlər 
 
Harun YILMAZ: 
 
– Mən sizə çox təşəkkür edirəm və qibtə ilə baxıram. 
Çünkü insan əlli dəfə Çin yeməyi yesə də özünü çinli hiss edə 
bilməz, amma siz hər iki ölkəni də özünüzdə hiss edə bilirsiniz. 
Ona görə də inanıram ki, mən də eyni şeyi edə bilərəm.  
Mənim iki sualım var:  
Birincisi, Migel Karettenin bir kitabı var. Mən onu türkcə-
yə tərcümə etdim. Orada elm və coğrafiyanın təsirindən də bəhs 
edilir. O, almanları meşəlikdəki ağaçlara bənzədir. Deyir, alman-
kar kollektiv hərəkət edən bir qrupun içində olan meşəlikdəki 
ağaçlar kimidirlər.  İngilisləri bir növ okeanın ortasındakı  gə-
minin kaptanı kimi təsvir edir, onların milli psixologiyasını belə 
verir. Sizcə, gürcülərə buna uyğun necə tərif edə bilərik? 
İkincisi, Gürcüstanın Şərqi daha dağlıq ərazilərdir. Məsə-
lən, mənim çevrəmdə yaşayanların xarakteri ilə dağlıq bölgədə 
ya-şayan insanların xarakteri başqa olur, yəni kənardan gələnlə-
rə baxışları da başqadır. Gürcüstanın bir tarixi bölgəsi var – da-
ha çox bataqlıq olmuş, daha sonra qurudulmuş bir tarixi hissəsi 
var, bir də dağlıq bölgəsi var. Sizcə, Gürcüstanda bu tarixi böl-
gəsindəki insanlarla dağlıq bölgəsinin sakinləri eyni xarakterə 
malikdirmi? 
Bir də ingilislə alman qarşıya-qarşıya gəlirsə, alman me-
şəlikdəki ağaçlar kimi, ingilis okeandakı gəminin kapitanı kimi 
özbaşına hərəkət edə bilirmi? 
 
İmir MƏMMƏDLİ: 
 
–  İkinci sualdan başlayaq. Həqiqətən də iqlimin millətin 
xarakterinə çox böyük təsiri olur. O cümlədən, mən bizim öz 
xalqımız barədə bunu deyə bilərəm. Azərbaycanın relyefinə gö-

---

 
293
rə biz həmişə düşmənlə üz-üzə qalmışıq və bu da bizdə müəy-
yən xarakterlər  əmələ  gətirib. Yol tapmaq, danışığa getmək, 
bunlar hamısı xarakterimizdə öz əksini tapmışdır.  
Mənim  şəxsi müşahidələrimə görə, Qərbi Gürcüstanda 
yaşayan gürcülər, siz dediyiniz o dəniz kənarında yaşayan gür-
cülər daha çox türklərə yaxın olublar və onlarda türk xarakteri-
nin dərin təsiri var. Amma Şərqdə yaşayan gürcülər daha çox 
bizə – azərbaycanlılara yaxın olublar və bu, onların xarakterin-
də  də öz əksini tapıb. Özü də XII əsrin birinci yarısında Gür-
cüstana 40.000 qıpçaq ailəsi köçüb və  əsasən  Şərq bölgəsində 
məskunlaşıblar, həmin qıpçaqların da böyük əksəriyyəti 
sonradan gürcüləşib. Yəni bu baxımdan da Şərqdə yaşayan 
gürcülərin bu xüsusiyyəti formalaşıb, tolerantlığı bəlkə həm də 
buna görədir ki, hətta bizi daha çox qəbul edirlər. Amma 
Qərbdə olan gürcülərlə onların bir çox məsələdə fərqləri var. 
Bayaq dediyim kimi, Şərqdə yaşayan gürcülər sözsüz ki, 
qıpçaqla assimilyasiya olduqlarına görə bizi özlərinə daha isti, 
daha yaxın hiss edirlər. Mən Qərbi Gürcüstandan olanlarla mü-

---

 
294
nasibətdə soyuqluq hiss etməmişəm. Amma dağ gürcüləri, dağda 
yaşayan gürcülər Gürcüstanın həyatında çox cüzi rol oynayırlar.  
Gürcülərin böyük əksəriyyəti aranda məskunlaşır – Kartli-
də, Kaxetiyada, İberetiyada, Quriyada və Menqreliyada. Dağda 
məskunlaşan gürcülər hansılardır? Svanlar. Dilçilər deyirlər, 
svan dilinin özəyi gürcü dilinə yaxındı, hər halda mən universi-
tetdə bu dildə bir kurs keçmişəm... Gürcü dilinə Meqren dili da-
ha yaxındır. Bu dil hiss olunur ki, gürcü dilinin inkişaf etmə-
yən, inkişafdan qalan bir formasıdır, qədin gürcü dilinə müəy-
yən qədər yaxındır.  
Svanlardan başqa dağlıq rayonlarda yaşayan iki gürcü 
tayfası da var: xevsur və pşav. İndi bunlardan gürcü ədəbiyya-
tına, gürcü təfəkkürünə, gürcü mədəniyyətinə milliliyi gətirən 
Vaja Pşaveliyadır. 
 
Biz uzun müddət özümüzə  
azərbaycanlı yox, müsəlman demişik 
 
İsmət ƏHMƏDOV: 
 
– İmir müəllim, sizə çox təşəkkür edirəm. 
Mən konkret bir məsələyə fikrimi bildirmək istəyirəm.  
Biz uzun müddətdir gürcülərlə bir yerdə yaşayırıq. Onun 
dilini öyrənməyə  həvəssizlik nədəndir? Biz niyə gürcünün 
dilini öyrənməmişik? Buna hansı amil təsir edir? 
 
İmir MƏMMƏDLİ: 
 
– Bu barədə mənin konkret bir fikrim var ki, həm gürcü-
lərdə, həm bizim özümüzdə biz uzun müddət özümüzə azərbay-
canlı deməmiş, müsəlman demişik. Amma gürcülər özlərini ad-
ları ilə çağırıblar. Onlar din kimi, yeri gələndə xristian olduqla-
rını deyiblər. Amma özlərini millət kimi həmişə ayırıblar, mil-
lət gürcü millətidi, dini də xristian dinidi. Mənə elə  gəlir ki, 

---

 
295
gürcü dilini öyrənmək ta ki, gürcüstanlı azərbaycanlının təfək-
küründə onun dünya görüşündə dindən çıxmaq, müsəlmanlıq-
dan çıxmaq kimi bir şeydi. Ona görə də, bu, həmişə onun yolu-
nu kəsir, qoymur o dili öyrənsin. Amma sözsüz ki, bu da öz 
ziyanımızadı, çünki yaşadığın yerin dilini bilsən,  ən azı öz 
elementar hüquqlarını qoruya bilərsən. Son vaxtlar isə rus dili 
vasitəsi olduğundan sanki başqasına ehtiyac qalmırdı. 
 
Professor Hamlet İSAXANLI: 
 
– Mənim bir əlavəm var. Məncə, ordakı azərbaycanlıların 
gürcü dilini öyrənməmələrinin səbəblərindən biri bu Azərbay-
canın varlığıdı. Çünki Gürcüstandakı azərilər çox zaman üzünü 
bura tutur və gürcü dilini öyrənməyə ehtiyac görmürlər. Düşü-
nürlər ki, ora gedəcəyik, orada Azərbaycan var. Daha bir səbəb 
də var - Sovet dövründə xalqlara hüquq verildi ki, öz dilində 
oxusun, öz dilindən istifadə etsin, bu da təsirsiz ötüşməyib. 
Gürcüstandakı azərbaycanlılar, azərbaycanca öz məktəbimizdə 
oxumuşuq və  sıxıntı olmayıb, ehtiyac az görmüşük.  İndi isə 
Gürcüstan ayrı dövlət olub. İndi dili bilməsən, çətinlik olur, dili 
bilməyə daha böyük ehtiyac var. Mən o zaman öyrəndiyim gür-
cü dili ilə mənim təhsil aldığım məktəbdə olan indiki uşaqların 
gürcü dilində çox fərq var, indikilər daha yaxşı öyrənirlər.  
 
İmir MƏMMƏDLİ: 
 
–
 
Amma sizə bir şey deyim ki, gürcülər onların dilini 
bilən qeyri-gürcüyə imkan daxilində öz hörmətlərini bildirirlər: 
“Mən çox məmmunam ki, sən mənim dilimi bilirsən”. Amma 
mən bir misal çəkim: Təxminən 3 il bundan əvvəl Gənclər sara-
yında mənimlə görüş keçirtdilər. Mən bir yazıçı kimi görüşə 
getdim. Maraqlıdır ki, sadəcə olaraq fikirləşirdim ki, gürcü 
auditoriyası olacaq mən orda çıxış edəcəm, şeirlərimi deyəcəm, 
bununla da qurtaracaq. Amma gedib tamam başqa  şeylər gör-

---

 
296
düm.  Şəhnəyə üç stul qoyublar qarşısına da bir stol qoyublar. 
Mən baxdım ki, biri aparıcı, biri mən bəs biri kim? Bir də səh-
nəyə baxanda görürəm ki, iki gözəl gürcü xanımı gəlir və onlar-
da birinin familyası Çavçavadzedir, birininki Sereteli. Bununla 
mənə hörmətlərini nümayiş etdilər. 
 
Azərbaycan xalqı daha tolerantdır 
 
Professor Elmira MURADƏLİYEVA: 
 
– Bu nəclisdə hər birimizin içindən olan bir mövzu ortaya 
qoyulub. Biz gürcü xalqı haqqında danışırıq. Biz Gürcüstana 
getmişdik. Azərbaycanda yaşayan bir gürcü Azərbaycan topağı, 
millətimiz, xalqımızın böyüklüyü haqqında çox böyük sevgi ilə, 
məhəbbətlə danışırdı. Azərbaycan xalqının heç bir xalqa, etnik 
qrupa qarşı ayrı-seçkilik olmadığını dəfələrlə vurğulayırdı. 
Milli özünüdərk psixologiyanın tərkib hissəsidir. Məncə, 
milli dərketmə gürcülərdə daha yüksəkdir. Məsələn, Sovet ha-
kimiyyətinin güclü vaxtında – 70-80-ci illərin əvvəllərində gür-
cülər açıq-aydın öz aralarında Sovet Ordusunu işğalçı adlandı-
rırdılar. 70 ildən artıq bir ittifaqda yaşamışıq, amma gürcülər 
bunu açıq ifadə edirdilər. Amma bizi öz şüurumuzda dərk 
etmirdik ki, doğurdan da bu işğalçı Sovet Ordusudur. Siyasi 
baxımdan onlar daha inkişaf etmişdilər, gözləri açıqdır. Sizin 
bugünkü mövqeyimizi bilmək istərdim? 
 
İmir MƏMMƏDLİ: 
 
–
 
Bilirsiniz ki, Gürcü xalqının tarixində  hər halda 
İslam  əhatəsində idi, ruslar da onların taleyində müsbət rol 
oynamadı.  Əsrlər boyu gürcünü qoruyub saxlayan bir faktor 
kimi onun dilini bildirirlər.  
 
 

---

 
297
 
–
 
Yəni Gürcü dili onu qoruyub saxlayan əsas aparıcı 
faktorlardan biri idi. Çox gümün ki, bunun özü gürcüdə bir 
gürcünün qəlbində o milliliyi inkişasf etdirə-etdirə gəlib.  
–
 
Bir də bizdəki tolerantlıq onlarda olmayıb. Siz 
dediyiniz kimi, özümüzü onlar səviyyədə milli baxımdan dərk 
etməmişdik. Amma hər millət öz milli təfəkkürünü bir cür 
bildirir, biz də belə bildiririk, bəlkə də bizdəki daha yaxşıdır. 
 
Professor Hamlet İSAXANLI: 
 
– Mənim Gürcü dostlarım var. Onlar da milli dəyərlər ba-
rədə danışır, bəzən narazı olduqlarını bildirir, şikayət edirlər. 
Amma milli özünüdərkin gürcülərdə daha əvvəl inkişaf etməsi 
burada qeyd olundu. Çünki bütün Şərq müsəlman dünyası idi, 
müsəlman əhatəsində az sayda gürcü, az sayda erməni var idi. 
Artıq o xristian dini, o əlifba onlar üçün qoruyucu vasitə idi.  
Bizdə müsəlman dini qoruyucu vasitə deyildi, bu böyük 
bir müsəlman dünyasının bir parçası idi. Bizdə yalnız XIX 
əsrdə milli özünüdərkə gedən yol başlandı. Biz uzun zaman: 
“Mən müsəlmanam,” – deyirdik. “Mən türkəm!” ifadəsi isə 
sonra yarandı, bu şeylər sonradan əmələ gəldi. Biz milli özünü-

---

 
298
dərkə, milli kimliyə, riyaziyyatçılar demişkən, gecikən arqu-
mentlə gəlib çıxdıq. 
 
*** 
 
“Gürcü xalqının mədəniyyəti və milli psixologiyası: mü-
qayisəli təhlil” mövzusu ətrafinda aparılan müzakirələrdə 
Özbəkistan Elmlər Akademiyasının  əməkdaşı, professor Akif 
Azalp, Məlahət Kələntərli, Firdovsiyyə Əhmədova və başqala-
rı fəal iştirak etdilər. 

---

 
299
Assembly of Science and Art – the Need for 
Communication 
  
 
 
 
 
 
 
 
A scientist or artist thinks about creation of a scientific work or 
piece of art, develops it in their mind and heart (sometimes over 
a period of years) individually until one day, suddenly, he or 
she brings the work up to the surface and announces it to ot-
hers. Sometimes, scientific or art works can be created collecti-
vely by a small group, with joint efforts of more than one per-
son. In this case too, first, individual members of the group 
think about the work individually, guarantee their participation 
on the basis of their personal knowledge, talent and energy, and 
the collective result is achieved through communication, joint 
analysis and discussion of individual inputs. 
Creative people of art and science, intellectuals in general, al-
ways need communication among them and attach great impor-
tance to it. Undeniably, we need to tell of our new inventions 
and discoveries, ideas and works, and our thoughts, boiling up 
inside us, all to like-minded people who would understand us 
and share our happiness as well as concerns. It is a delight to 
talk with a professional, to exchange ideas and let them share in 
the joy of your discovery of original ideas. As we make them 
happy with our pleasant surprises in turn we generate more po-
sitive energy, pleasure and inspiration… On the other hand, re-
ceiving criticism and advice from professionals makes us think 

---

 
300
broader and deeper, and thus, increases our chance to come clo-
ser to the truth.  
Even if an issue of discussion is not connected with their pro-
fessional field, looking at the issue and asking questions from 
different perspective, a broad-minded and creative person can 
affect one’s opinion and way of thinking. Of course, creative 
and intellectual people always inspire by sharing their new 
ideas with others and at the same time hear of new ideas from 
them. This, as well as, the need for educating and enlightening 
people are among the main factors bringing creative people 
together.  
I understood the great importance of communication in scienti-
fic activity when I was a doctoral student and researcher at the 
Lomonosov Moscow State University and also at the Steklov 
Institute of Mathematics in Moscow. Weekly scientific semi-
nars, attended by prominent scholars, researchers and students, 
had no equal in terms of receiving information about important 
ongoing scientific works and achievements worldwide, analy-
zing problems of our scientific interest and discussing issues 
with the people who opened new paths in science. We first felt 
and realized the phenomenon of the ‘scientific school’ in the 
extraordinary power these seminars generated. 
The mixed feelings that came with the collapse of the Soviet 
Union, consolidation of the materialistic approach based on 
new capitalist relations and the destruction of traditional sys-
tems of moral values by the globalization process confused 
people, including artists and academics. Interest in scientific 
researches decreased and the education system became chaotic. 
The need for intellectuals, scholars and men of arts coming to-
gether in a “wise” place, to discuss and share their problems 
increased. How could we help with bringing into life our 
wishes that originated from the demands of our day and essence 
of our soul – changing from complaining to analysis and from 

---

 
301
grievances to research, revitalizing scientific-cultural environ-
ment, and becoming informed about events and developments 
in the world of science and culture?   
During the spring and summer of 2006, we finalized our idea 
by establishing the Assembly of Science and Art to discuss im-
portant issues in any field without limitations. We decided to 
invite speakers to every meeting of the Assembly, listen to their 
speeches, ask questions, receive comments and hold discus-
sions. We also planned to publish materials of all meetings first 
in the Khazar View (“Xəzər-Xəbər”) magazine and then in 
book form.  
The first meeting of the Assembly was held on October 10th 
2006. We invited specialists and prominent men of arts and 
sciences from both Azerbaijan and outside the country to the 
following meetings. Shortly, our Assembly of Science and Art 
became known and liked.  
Materials of the first ten meetings are published in this book, 
which is the first volume in a series and where we have tried to 
keep the text as close as possible to the original speeches and 
discussions. 
                   
Hamlet   ISAXANLI   
 

---

 
302
Contents 
 
Assembly 1. Philosophy and Poetry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 
 
Assembly 2. Sufism in Islam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . 38 
 
Assembly 3. Translation Activity in Medieval Times.  
 Translations of the Qur’an. . . . . . . . . . . . . . . . . .  . 51 
 
Assembly 4. The Turks in the Arabic World during  
  Medieval Times. Afshin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 
 
Assembly 5.  Translation into Azerbaijani in  
Medieval times.  XV – XVI centuries. . . . . . . . . . 96 
 
Assembly 6. The Turkish World Today.  
Turkish  Minorities. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  123 
 
Assembly 7. The Essence and Symbols of Hurifism . . . . . . . . .154   
 
Assembly 8. Soviet-America Confrontation:  The  
 Azerbaijani Crisis and the Cold War . . . . . . . . . . 188 
 
Assembly 9. Ethno-genesis and Azerbaijani                  
 
         Historiography . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223  
 
Assembly 10. Culture and Ethno-national   
   Psychology of  the Georgian Nation:  
   A Comparative Analysis . . . . . . . . . . . . . . . . . .  254 
                                                      
Assembly of Science and Art – the need for communication 
(From Editor) . . . . . . . . . .  297 
 
Contents. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300

---

 
303
© Khazar University Press, 2008 
    All rights reserved. 
 
 
 
 
 
 
 
HAMLET ISAXANLI - 
 
ASSEMBLY OF SCIENCE AND ART  
 
1 – 10  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Khazar University Press 
11 Mehseti str., Baku, AZ1096.  
Azerbaijan 

---