Microsoft Word Elmi Mecmue 21

Dünya ölkələri üzrə İslamın yayılma səbəbləri 

317

inkişaf edərək öz yüksək zirvəsinə çatdı. Feyerbax, Marks, Engels, Nitşe, Durkeim, 

Freyd kimi mütəfəkkirlər ateizmi müxtəlif fəlsəfi fikirlərlə izah edərək daha da 

inkişaf etdirdilər. Ateizmə  ən çox dəstək verən yaradılışı  rədd edərək təkamül 

nəzəriyyəsini irəli sürən Carliz Darvin olmuşdur. Darvinizm cərəyanı ateistlərin 

əsrlər boyu “kainat necə yarandı” sualına elmi şəkildə cavab verməyə çalışırdı. 

19 – cu əsrin sonlarında ateistlər özlərində  hər bir şeyin cavabını elmi şəkildə 

verdiklərini düşünürdülər. Onlar kainatın yaradılmadığını “kainat əzəldən mövcud-

dur, başlanğıcı yoxdur” fikrini söyləyirdilər. Kainatda olan nizam-intizamin təsadüfi 

olduğunu, canlıların və insanların necə yarandığı sualına Darvinizm tərəfindən cavab 

verildiyini zənn edirdilər. Tarix və sosyologiyanın Marks və Durkeim, psixologi-

yanın isə Freud tərəfindən ateist düşüncələrlə açıqlandığını düşünürdülər. 

Lakin, bu görüşlərin hər biri elmi, siyasi və ictimai tərəqqi ilə darmadağın edildi. 

Astronomiyadan biologiyaya, psixologiyadan ictimai əxlaqa qədər olan bütün 

sahələrdə aparılan araşdırmalar və  tədqiqatlar ateizm və darvinizm ideologiyasını 

çökdürdü. Amerikali tədqiqatçı Patrik Glyan “God the Evidence” adlı  əsərində 

ateizmin çöküş səbəblərini qeyd etmişdir. Ateizmin çöküşü təkcə biologiya, astano-

miya, psixologiya, tibb kimi elm sahələrində deyil eyni zamanda siyasət və ictimai 

əxlaq üzərində də olmuşdur. 

Kominizmin yıxılması buna ən bariz misallardan biridir.  Kominizm 19 əsrdə 

ateizmin siyasi baxımdan güc sahəsi hesab edilə bilər. İdeologiyanın qurucuları olan 

Marks, Engels, Lenin, Troçki ateizmi ən  əsas prinsip olaraq qəbul etmişdirlər. 

Kominizmin ən əsas məqsədlərindən biri dini inancları məhv edərək qarşısını almaq 

idi. Stalin Rusiyası olmaq üzrə Makedoniya, Kamboca, Çin və sairə Qərb ölkələrində 

xüsusi ilə müsəlmanlar olmaq şərti ilə dini inanclı  şəxslərə böyük təzyiqlər və 

represiyalar olmuşdur. Lakin, bu qanli Kominist sistem 1980 – ci illərdə  təəccüblü 

bir  şəkildə çökmüşdür. Bu sistemin çökmə  səbəblərini Patrik Glyan “God the 

Evidence” adlı  əsərində belə izah etməkdədir: “Tarixçilər kominizmin ən böyük 

xətasının ekonomik qanunların rədd etməsində görürlər. Amma, başqa qanunlar da 

vardır ki, kominizmin süqutunda mühüm rol oynamışdır. Tarixçilər sovet kominiz-

min süqut səbəblərini araşdırdıqda Sovet elitasının ateizim krizisinin sancıları içində 

olduqlarını görməkdədirlər. Böyük yalana söykənən ateist ideologiyasının təsirində 

olan Sovet sistemi sözün əsl mənasında demoralizasya yaşamışdır. Hakim dairə 

olmaq şərti ilə Sovet xalqı hər bir əxlaqi duyğunu və ümüdü itirmişdir.”  

Yuxarida qeyd edilən məlumatlardan məlum oldu ki, ateizmin, darvinizmin və 

kominizmin süqutu idealist əsasli dinlərin bir daha dirçəlməsinə səbəb oldu. Müasir 

texnalogiyanin inkişafi və müasir elmlərin ateist düşüncələri darmadağın etməsi 

---

 Elnur Kərim oğlu MUSTAFAYEV  

318

xüsusi ilə Avropa və Amerikada İslama marağı artirdi, əsrlər boyu həmin qitələrdə 

İslam haqqinda tam məlumatları olmayan əhalinin kütləvi informasiya vasitələrinin 

inkişafi nəticəsində  İslam haqqinda tam məlumat  əldə edə bilməsi yüksək artımın 

səbəblərindən biri olaraq qiymətləndirilir.  

  

Müsəlmanların Amerika və Avropaya İnteqrasiyası 

Qərb dünyasını əsas olaraq Rusiya, Qərbi Avropa və Şimali Amerika müsəlman 

icmaları  təşkil etməkdədir. Bu icmalar məskunlaşma areallarına, meydana gəlmə 

tarixlərinə, qeyri-müsəlman cəmiyyətlərə inteqrasiya modellərinə görə  və sosial-

siyasi fəallıqlarına görə bir-birilərindən fərqlənirlər.  Bu  üç  icmanın tarixi və taleyi 

müxtəlifdir.  

Rusiya ilk dövrlərdən etibarən çox böyük müsəlman əhalisi nisbəti ilə slavyan-

türk birliyi əsasında yaradılan bir dövlət kimi təşəxxüs tapmışdır. Avropa və Amerika 

isə müsəlman icmaların həmin ərazilərə immiqrasiya (mühacirət) hesabına formalaş-

mışdır.  

Avropa qitəsinə müsəlmanların axını müstəmləkəçilik dövrü ilə bir başa əlaqəsi 

vardır. Praktik olaraq əksər hallarda Avropa ölkələrinə müsəlmanlar sabiq müstəm-

ləkələrdən gəlmiş  və  gəlməkdə davam etməkdədirlər. Belə ki, müsəlmanlar Böyük 

Britaniyaya Hindistan və Pakistandan, Fransaya Mərakeş və Əlcəzairdən, İtaliyay isə 

Liviyadan gəlmişdirlər.  

Amerikaya olan müsəlman immiqrasiyasının kökləri isə, Afrikadan qul qismində 

gətirilmiş müsəlmanların zamanına gedib çıxır. Müsəlmanların öz doğma vətənlərini 

qoyub ABŞ-a gəlmə səbəblərini artıran amillərdən biri də İslam dünyasının bir çox 

ölkələrində baş vermiş siyasi sarsıntılarla da əlaqədar olmuşdur. Belə ki, Fələstin 

faciəsi, Yaxın Şərq ölkələrində baş vermiş inqilablar, Əfqanıstandakı hərbi çevriliş, 

Livandakı  vətəndaş müharibəsi  növbə ilə ABŞ-a olan yeni müsəlman mühacirəti 

dalğalarına gətirib çıxarmışdı.  

Lakin, bununla belə, ABŞ-ın, Avropanın və Rusiyanın müsəlman icmaları 

arasında Qərb cəmiyyətləri ilə birgə yaşamın qeyd edilmiş üç modelinin 

xüsusiyyətini müəyyən edən diqqətə layiq fərqlər vardır. 

Məsələn, artıq çoxdan cəmiyyətin digər qisminin ayrılmaz bir hissəsinə 

çevrilmiş Rusiya müsəlmanları, Qafqaz və Volqaboyunda daha çox təmərküzləşmə 

ilə ölkənin bütün ərazisi boyu yayılmışlar. Uzun tarix boyunca  müsəlmanlar onları 

əhatə edən qeyri-islami cəmiyyətə kifayət qədər inteqrasiya edə bilmişdirlər və bu 

gün istisnasız olaraq hakimiyyətin federal səviyyəsində, güc strukturları hətta məxfi 

---