Microsoft Word Elmi Mecmue 21

Dünya ölkələri üzrə İslamın yayılma səbəbləri 

319

kəşfiyyat orqanlarına daxil olmaqla hakimiyyətin və  cəmiyyətin bütün sahələrində 

təmsil olunurlar.  

Avropa müsəlman icmasının xüsusiyyəti isə onun əsasən aztəminatlı qruplar və 

aşağı kvalifikasiyalı (peşəkarlıq səviyyəsi) işçilərdən təşkil olunmasıdır. Bu 

insanların bir çoxu özlərinin Avropada olmaqlarını bir təsadüfi, lakin məcburi bir 

addım kimi qiymətləndirirlər. Belə ki, onların valideynləri öz vətənlərində mövcud 

olan ağır iqtisadi vəziyyət ucbatından daha gözəl həyat axtarışı ümidləri ilə bura 

gəlib çıxmışdılar. Yeni vətənlərindəki həyat tərzinin onların gözləntilərindən kəskin 

şəkildə fərqləndiyinə görə, Avropa müsəlmanları arasında onları əhatə edən mühitə 

qarşı  məyusluq və  nəsə bir soyuqluq hissi yığılmaqdadır. Bundan əlavə bir çox 

Avropa müsəlmanları qapalı  şəkildə, mahiyyətcə özünəməxsus bir gettoları 

xatırladan ayrıca məhəllələrdə (kvartallarda) yaşayırlar. Bu isə öz növbəsində bu cür 

müsəlmanlarda onların cəmiyyətin yerdə qalan böyük hissəsindən ayrı, fərqli olması 

hissini gücləndirir. Fransada bu yaxınlarda baş vermiş qarışıqlıqlar da məhz belə 

məhəllələrdə başlamışdı. 

Amerikada isə müsəlman icması  əsasən orta təbəqəyə  mənsub olan ixtisas 

sahiblərindən, yəni həkimlərdən, mühəndislərdən və alimlərdən təşkil olunmuşdur. 

Belə  vəziyyət isə ABŞ-ın müsəlman icmasının daxilində sosial inamı, cəmiyyət 

tərəfindən öz inamını və onları əhatə edən cəmiyyətə və yeni vətənlərinə mənsubluq 

hissini daha da gücləndirir.  

Müsəlman  əhalisinin ümumi yaşam yerlərində konsentrasiya tendensiyası 

müşahidə olunan Avropadan fərqli olaraq, ABŞ-da  İslam dini ardıcılları ölkənin 

bütün  ərazisi boyu kifayət qədər geniş  şəkildə yayılmışlar. Lakin, bununla bərabər, 

Rusiyada olduğu kimi ABŞ-da da müsəlmanların 70%-i ölkənin 10 ştatında 

Kaliforniya, Nyu-York, İllinoys, Nyu-Cersi, İndiana, Miçiqan, Virciniya, Texas, 

Oqayo və Merilend ştatlarında yaşayır.  

Amerikanın müsəlman icması nisbətən qısa bir dövr ərzində  1920-ci illərin 

əvvəllərindən XX əsrin sonlarına qədər 2000-dən çox müxtəlif tipli və istiqamətli 

təşkilatlara kimi  kifayət qədər böyümüşdür. Bu icma, öz müxtəlifliyi ilə unikaldır. 

Belə ki, amerikalı müsəlmanların yalnız 35%-i ABŞ-da anadan olmuşlar, yerdə qalan 

65%-i dünyanın 80 müxtəlif ölkəsində dünyaya gəlmişlər. 

 ABŞ-ın müsəlman icmasının dəqiq sayı barədə  məlumat yoxdur. Belə ki, 

Amerika qanunlarına görə,  əhalinin say statistikası ilə  məşğul olan qurumun – 

«Əhalinin siyahıyaalınması üzrə Büronun» vətəndaşların dini baxışları barədə 

məlumat toplamağa ixtiyarı yoxdur. Lakin buna baxmayaraq müxtəlif qiymətlən-

---

 Elnur Kərim oğlu MUSTAFAYEV  

320

dirmə və statistik araşdırmalar Amerika Birləşmiş Ştatlarında müsəlmanların sayının 

təqribən 9 milyon nəfərə kimi çatdığından xəbər verir. 

Tanınmış «Pew Research Center» sosioloji araşdırma mərkəzinin 2007-ci ilin 

may ayında apardığı «Muslim Americans: Middle Class and Mostly Mainstream» 

adlı tədqiqat işində ABŞ – dakı İslam icması ilə bağlı aşağdakı statistik məlumatları 

paylaşıb.  Şimali Amerikada yaşayan müsəlmanların ümumi sayının 35%-ni təşkil 

edən bu ölkədə anadan olmuş müsəlmanların 20%-i afro-amerikan icmasında yerdə 

qalan 15%-i isə ağdərili İslam dinini sonradan qəbul edənlər də içində olmaqla, digər 

icmalarda təmsil olunmuşdurlar. Bu 35% göstəricinin içərisində  İslam dinini 

sonradan qəbul edən həm ağdərili və  həm də qaradərili yeni müsəlmanların nisbəti 

21%-dir. ABŞ xaricində anadan olmuş 65% amerikalı müsəlmanın 18%-i bu ölkəyə 

2000-2007-ci illər arasında, 21%-i – 1990-1999-cu illər ərzində, 15%-i – 1980-1989-

cu illər ərzində və 11%-i isə – 1980-ci ilə qədər köçüb gələnlər təşkil edirlər.  

Araşdırmaların sonunda «Pew Research Center» tədqiqat mərkəzi bu nəticəyə 

gəlir ki, çox rəngarəng tərkibli və  əsasən də mühacirlərdən təşkil olunmalarına 

baxmayaraq, Amerika müsəlmanları öz dünyagörüşlərinə, dəyərlərinə və baxışlarına 

görə özlərini yabançıdan çox amerikalı hesab edirlər. Tədqiqat müəllifləri bu fikri 

amerikalı müsəlmanların gəlirlərinin həcmindən və  təhsil səviyyələrinin yüksək 

olması faktından  əldə etmişdirlər. Qeyd edilən faktlar amerika müsəlmanlarının 

cəmiyyətə daha tez inteqrasiya edərək uyğunlaşdığını göstərir. Bundan əlavə 

tədqiqatın əldə etdiyi məlumatlara görə ABŞ – dakı müsəlmanlar öz həyatlarından və 

yaşayış durumundan Avropa və digər  ərazilərdə yaşayan dindaşlarından daha çox 

razı qaldıqalrını və mötədil görüşə sahib olduqlarını göstərir. Amerika müsəlmanları 

əmindirlər ki, ABŞ-a gələn mühacirlər özlərini onları  əhatə edən cəmiyyətdən 

fərqliliklərini qoruyub saxlamağa cəhd etmək  əvəzinə, Amerika adət-ənənələrini 

qəbul etməyə çalışmalıdırlar. Belə ki, Amerika müsəlmanlarının böyük hissəsi 

dininin göstərişlərinə  əməl edən və inanclı müsəlman olmaqla bərabər müasir 

cəmiyyətin həyatında tam şəkildə iştirak etmək arasında heç bir zidiyyət görmürlər. 

Yaşlı amerikalı İslam ardıcıllarının dörddən üçünün (74%-nin) yaşı 50-dən aşağıdır. 

Kollec məzunları arasında müsəlman məzunlarının payı orta hesabla bütün ölkə üzrə 

olan məzunların faiz nisbətindən iki dəfə çoxdur. Bu zaman, ölkə üzrə orta məzun 

buraxılışının 25%-nin qarşılığında müsəlman məzunların buraxılışı 58% təşkil 

etmişdir. Amerika müsəlmanlarının yarısının illik ailə  gəliri 50.000 dollardan daha 

yüksəkdir. Məhəmməd Naymer özünün «The North American muslim resource 

guide» nəşrində bu cür qənaətə gəlmişdir : “ Bu gün amerika müsəmanları getdikcə 

daha çox qloballaşan sistemin tərkib hissəsinə çevirirlər. Bütün əlamətlər və 

---