Modal verbs in modern English
83
7. Allen C. (1975). “Old English Modals”. UMass Occasional Papers in
Linguistics.
8. Auwera J., Plungian V. (1998). “Modality’s semantic map”. Linguistic
Typology.
9. Biber D., Stig J., Conrad S., and Finegan E. ( 1999). “The Longman grammar
of spoken and written English”. London: Pearson Education.
10. Bybee J. (1985). “Morphology: A Study of the Relation Between Meaning
and Form”. Amsterdam: Benjamins.
11. Bybee J., Fleischman S. (1995). “Modality in grammar and discourse”: An
introductory essay. In Bybee J., Fleischman S.(Eds) “Modality in Grammar and
Discourse”. Benjamins, Amsterdam.
12. Bybee J., Pagliuca W., Perkins R.D. (1991). “Back to the Future.”
Approaches to Grammaticalization. Vol. II: Focus on Types of Grammatical Markers.
Eds.
IN RUSSIAN
13. Агаева Ф.А. Модальность как лингвистическая категория, Ащхабад:
Ылым, 1990, 304с.
İbn Dokmak’ın hayatı ve “Nazmü'l-Cümân Fî Tabakâti Ashabı İmâmına En-Nu'mân” isimli eseri
85
İBN DOKMAK’IN HAYATI VE “NAZMÜ'L-CÜMÂN FÎ TABAKÂTİ ASHABI
İMÂMINA EN-NU'MÂN” İSİMLİ ESERİ
Osman Aydınlı
1
– Samir Fattah Abbas
2
ÖZ
Memlûkler döneminde yaşayan Hanefi âlimi Sârimuddîn İbrahim b. Muhammed
b. Aydemir b. Dokmak Mısır’da doğup büyümüş ve hayatının büyük bölümünü
Kahire’de geçirmiştir (doğumu:750/1439, ölümü:809/1407). O dönemde Kahire ilmi
anlamda altın çağını yaşamış olup ilim adamlarının uğrak yeri ve bir çekim merkezi
haline gelmiştir. Bu çalışma İbn Dokmak’ın hayatı ve ismi geçen
eseri ile birlikte
yaşadığı Memlûkler dönemi Kâhire’sinin ilmi ve kültürel hayatına bir nebze olsun
ışık tutacaktır.
İbn Dokmâk genel anlamıyla İslam tarihçilerinin önemli simalarından biri olup
özelde Mısır tarihçiliği ile meşhur olmuş ve Tabakât alanında da eserler vermiştir.
Tabakât kitapları İslam tarihi alanında çok önemli bir yere sahip olup İbn Dokmak’ın
“
Nazmu’l-cümân fî tabakâti eshâbı İmâmına en-Nuʽmân” adlı 3 ciltlik eseri Hanefi
mezhebi uleması hakkında yazılmış, ancak gün yüzüne çıkmamış ve halen ilim ehlinin
istifadesine sunulmayı bekleyen ender bir eserdir. Hanefi âlimlerin biyoğrafilerini ele
alan ve aynı zamanda Ebû Hanife’nin hayatı hakkında yazılmış en hacimli eser olan
bu eserde İbn Dokmâk, Ebû Hanife hakkında yapılan eleştirilere cevap vermiş ve bu
eleştirilere cevap veren âlimlerin görüşlerini de zikretmiştir.
SUMMARY
The Hanafi scholar Sarim al-Din Ibrahim ibn Muhammad
Ibn Aydamir Ibn Duqmaq,
who lived in the Mamluk Period, was born and raised in Egypt and spent a large part of
his life in Cairo (born in 750/1439, died in 809/1407). At that time, Cairo was in its
“Golden Age” and became the centre of attraction for many scholars. This article
illuminates, to
some extent, the life and above-mentioned work of Ibn Duqmaq as well as
the academic and cultural life of the Cairo of the Mamluk period where he lived.
Ibn Duqmaq, who was one of the outstanding Islamic historians, became famous
in particular for his works on Egyptian history. He also wrote many books on Tabaqat.
Tabaqat books have an important place in the field of Islamic history. Ibn Duqmaq`s
three-volumed Nazm al- juman fi tabaqati ashabi imamina al-Nu'man, which is one
1
Yrd. Doç. Dr. / Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi / İstanbul-Türkiye
2
Dr. / Araştırmacı- Yazar /
Kerkük-Irak
Samir Fattah Abbas – Osman Aydınlı
86
of the exceptional books written on Hanafi scholars, has not yet been brought to light
and is still waiting for being published. In this work, which is the most voluminous
work written on the autobiography of Abu Hanifa and Hanafi scholars, Ibn Duqmaq
answered the criticisms against Abu Hanifa and mentioned
the views of the scholars
who had answered those criticisms.
GİRİŞ
VIII/ XIV. asırda Mısır’da yaşayan İbn Dokmak’ın içinde yaşadığı zaman
Memlûkler dönemidir (648-922/1250-1517). Eyyûbi sultanları, özellikle Mısır
Eyyûbi sultanı Necmeddin Eyyûb tarafından Eyyûbi ordusuna alınan, elde ettikleri
başarılar ile her geçen gün ünleri artan memlûkler (köle-esir Türk askerleri) tarafından
Mısır’da kurulan
3
, İslâm âlemini kasıp kavuran Moğolları Gazze yakınlarındaki Ayn
Câlut’da Memlûk sultanı Seyfettin Kutuz’un yenmesi
4
ile Şam ve Haleb bölgelerini
de topraklarına katan, ardından Haremeyn bölgesini de kendilerine bağlayan
Memlûkler
Devleti
5
İslâm âleminin en önemli ve stratejik bölgesinde 3 asra yakın
hüküm sürmüşlerdir. Memâlik-i Bahriyye (Memâlik-i Türkiyye), (hicri 648-784/
miladi 1250-1382) ve Memâlik-i Burciyye (Memâlik-i Çerkeziyye) (hicri 784-923
miladi 1382-1517) şeklinde siyasi hayatları iki devreye ayrılan
6
Memlûkler
döneminde Mısır ve Şâm ilim adına gayet önemli iki bölge haline gelmiş ve yaklaşık
üç asır boyunca İslâm âleminin merkezi konumuna yükselmiştir. Memlûkler'in
ulaşmış olduğu siyasî, askerî ve iktisadî güç sebebiyle hayatın her alanında bir
kalkınma görülmüştür
7
. Nitekim bu dönemde başta tarih ve biyografi alanında
yazılmış ve şu an kütüphane raflarında yerini almış yüzlerce eser, ilmî ve fikrî alanda
ne denli bir ilerlemenin
8
kaydedildiğini gözler önüne sermektedir. Suyûtî’nin de
dediği gibi
9
Mısır o dönemde ilim ehlinin karargâhı ve fazilet ehli insanların
konakladığı bir yer haline gelmiş, ilim adına yola çıkanların kıblesi olmuştur.
3
İbn-i Tağriberdî,
en-Nücûmu’z-Zâhira, thk. Dâru’l-Kütüb, I-XII, Kâhire 1936, VI, 10-11.
Geniş bilgi
için bkz. İsmail Yiğit,
Memlûkler, Kayıhan Yayınları: İstanbul 2008, s. 15-20.
4
Kalkaşandî,
Meâsirü'l-inâfe fî me’âlimi’l-Hilâfe,, thk: Abdüssettar Ahmed Ferrâc , Kuveyt 1963, s.
106;.Muhyiddin İbn Abdi’z-zâhir,
Tefsirü’l-eyyemi ve’l-‘usûr fî Sireti’l-Meliki Mansur, Kâhire 1961, s. 44.
5
İsmail Yiğit, “Memlûkler”,
DİA, XXIX, , İstanbul 2004, s. 90-91.
6
Yiğit, “Memlûkler”,
DİA, XXIX, 90. Ancak her ne kadar Memlûk Devleti ile ilgili sultanların kökenine
Türk veya Çerkez diye işaret eden böyle bir sınıflandırma söz konusu olsa da dönemin tarihçileri bu
devleti genellikle ed-Devletü’t-Türkiyye veya ed-Devletü’l-Etrâk/Devletü’t-Türk olarak
isimlendirmişlerdir. (Fatih Yahya Ayaz,
Memlûkler (1250-1517), İSAM Yayınları: İstanbul 2015, s. 25)
7
Mustafa Nadiye,
El-Asru'l-Memlûkî min tasfiyeti'l-vücûdi'l-Moğoli ilâ bidâyeti'l-hecmeti'l-Ûrubbiye es-
sâniye, el-Ma'hedu'l-Âlemî li'l-Fikri'l-İslâmî, Kâhire 1996, s. 8-12.
8
Ammar Ahmed Nehar, "ed-Dirasatü’n-Nazariyyetü’l-Cedîde fî asri’l-Memâliki’l-Bahriyye",
Mecelletun Dirâsâtun Târihiyye, sayı:2, Dımaşk 2012, s. 246.
9
Suyûtî,
Hüsnü’l-Muhâdara fi târihi Mısr ve’l-Kâhire, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Dâru’l-
Fikri’l-Arabî, Kâhire 1988, II, 81.