Microsoft Word Elmi Mecmue 28
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
Hədisdə isnadın əhəmiyyəti 109 olmadığından obyektivliyi təmin etmək üçün müxtəlif meyarlar ortaya qoyulmuşdur. Nüfuzlu mühəddislər bir hədisin bütün isnadlarını bir yerə toplayıb araşdırdıqdan sonra, onun səhihliyinə qərar vermişdirlər. Hədis mətnlərinin etibarlılığına ilk növbədə təsir edən ünsür isnad olduğuna görə mühəddislər və ravilər həyatları boyunca ali isnadı əldə etmək üçün hər cür fədakarlığa qatlanmışdırlar. Əhməd ibn Hənbəlin də dediyi kimi, ali isnadı araşdırmaq keçmiş alimlərin sünnəsi olmuş, başda səhabələr olmaq üzrə ilk nəsillər ali isnadı əldə etmək naminə, adına “rıhlə” deyilən və uzaq məsafələri qət edən elm uğrunda səfərlərə çıxmışdırlar. Yəhya ibn Məin ölüm döşəyində olduğu zaman, son arzusunun nə olduğu soruşulduqda “ دانسا و يلاخلا تيب يلاع ” (“Boş bir ev və ali bir isnad”) cavabını verdiyi rəvayət edilmişdir. 21 İsnad ən səhih və ən zəif olması baxımından da araşdırılmış, sənədində olan raviləri ən siqa olanlarına “əsahhül-əsanid”, ən zəif olanlarına da “övhəl-əsanid” deyilmişdir. Alimlərə görə əsahhül-əsanid müxtəlif ola biləcəyi kimi, hər hansı bir səhabəyə və ya coğrafi məkana görə də fərqlilik göstərə bilər. Məsələn Buxarinin ən səhih isnadı “Malik an Nafi` an İbn Ömər”, hz. Ömərin ən səhih isnadı “Zöhri an Salim an Ömər”, Məkkəlilərin ən səhih isnadı “Süfyan ibn Üyeynə an Əmr ibn Dinar an Ənəs ibn Malik” şəklindədir. 22 Ən zəif ravilərdən ibarət olan ya da raviləri arasında çox zəif bir şəxs olan övhəl-əsanid isə zəif hədislərin ən aşağı mərtəbəsi kimi qəbul edilir. Məsələn, hz. Ömərə qədər gedib çatan isnadın ən zəifi “Muhəmməd ibn Abdullah an Abdullah ibn Qasım an Qasım ibn Abdullah ibn Ömər”, Məkkəlilərin ən zəif isnadı da “Abdullah ibn Məymun an Şihab ibn Hiraş an İbrahim ibn Yezid an İkrimə an İbn Abbas” şəklindədir. Hədislər sənəddəki ravilərin azlığına və ya çoxluğuna görə mütəvatir və ahad (xəbəri-vahid), sənəddə qopuqluq olmamasına görə müttəsil, mövsul və müsnəd, qopuqluq olması halında mürsəl, münqəti, müzəl, müdəlləs və müəlləq, ravilərin qüsuruna görə müsəhhəf, müharrəf, müztərib, məqlub, müdrəc, müəlləl (mə`lul), şaz, məhfuz, münkər, məruf və mətruk qisimlərinə ayrılır. 23 İsnadda bir mühəddisin hədisi üsuluna uyğun olaraq başqasına ötürməsi (əda), hədis tələbəsinin də müəyyən söz qəliblərindən istifadə edərək hədisi ötürməsi (təhəmmül) çox əhəmiyyətlidir. Səkkiz əsas üsulu olan əda və təhəmmül qəliblərinin doğru şəkildə istifadə olunması hədislərin hansı yolla alındığını göstərir. Bu qaydalara tabe olmayan ravinin rəvayəti qəbul olunmur. İsnadın tərifi, növləri, əhəmiyyəti və quruluşu kimi məlumatlar daha çox hədis üsulu kitablarında, mühəddislərin bu mövzuyla əlaqədar fikir və düşüncələrini də hədis ricalı ilə əlaqədar əsərlərdə tapmaq mümkündür. Lakin isnadın mövzuları ilə əlaqədar müstəqil əsərlər yazılmışdır. Bu əsərlərin nəşr olunanlarından bəziləri bunlardır: Əbul-Qasım İsmayıl ibn Əhməd əs-Səmərqəndi, Ma ğarubə sənəduhu 21 İbnul-Mulaqqin, Əbu Həfs Siracəddin Ömər ibn Əli ibn Əhməd, əl-Muğni fi ülumil-hədis, (thq: Abdullah ibn Yusuf əl-Cüdey), İhsa, (Darul-Fəvvaz), 1992, I-II, II, s. 421. 22 İbnul-Mulaqqin, a. k. ə., I, s. 49-52; Süyuti, Əbülfəzl Cəlaləddin Əbdürrəhman ibn Əbu Bəkir, Tədribur-ravi fi şərhi Təqribin-Nəvəvi, y.y., t. y., I-II, s. 76-88. 23 Kandemir, M. Yaşar, DİA, “Hadis” maddəsi, İstanbul, 1997, XV s. 36-38. i.f.d. Qoşqar Səlimli 110 minəl-hədis, İbnul-Qeysərani, Məs`ələtul-`üluvv vən-nüzul fil-hədis, Cəmaləddin əl- Bəsri, əl-İmdad bi mərifəti üluvvil-hədis üluvvil-isnad, Muhəmməd Yasin əl-Fədani, Tənvirul-bəsirə bi turukil-isnadiş-şəhirə, Asim ibn Abdullah əl-Qaryuti, əl-İsnadu minəd-din və min xəsaisi ümməti Seyyidil-mürsəlin, Muhəmməd Əbdülbaqi əl-Ənsari, Nəşrul-qəvali minəl-əsanidil-əvali, Əbul-Abbas əl-Himyəri, Qurbul-isnad, İbn Həcər əl-Əsqəlani, Əvali Müslim, Əli ibn Mühəssin ət-Tənuxi, əl-Fəvaidul-əvalil-müərrəxə minəs-sihah vəl-ğəraib, Qasım ibn Qutluboğa, Əvalil-Leys ibn Səid, Nəcm Əbdürrəhman Xaləf, Ulumul-isnad minəs-Sünənil-kübra, Mahmud ət-Tənnah, Üsulut-təxric vəd-dirasətil-əsanid, Əbdülfəttah Əbu Ğuddə, əl-İsnadu minəd-din, Muhəmməd ibn Əli əş-Şövqani, İthaful-əkabir bi isnadid-dəfatir. BİBLİOGRAFİYA əl-Bağdadi, Xətib Əbu Bəkir Əhməd ibn Əli, Şərəfu Əshabil-Hədis (thq: Mehmed S. Hatiboğlu), Ankara, 197 Çakan, İ. Lütfi, Anahatlarıyla Hadis, İstanbul, Ensar Neşriyat, 2002 Çakan, İ. Lütfi., Hadis Üsulu, İstanbul, İFAV yayınları, 2008 əl-Ə`zəmi, Mustafa, İlk Devir Hadis Edebiyatı (thq: Hulusi Yavuz), İstanbuı, 1993 İbn Əbu Hatim, Əbu Muhəmməd Əbdürrəhman ibn Muhəmməd ibn İdris, Təqdimətul-cərh vət-tədil, Heydərabad, 1952 İbn Ədi, əl-Cürcani Əbu Əhməd ibn Ədi, əl-Kamil fid-duafair-rical (nşr: Adil Əhməd Əbdülmövcud – Əli M. Muəvvəz), Beyrut, 1997, I-VII İbn Hazm, Əbu Muhəmməd ibn Əli ibn Əhməd ibn Səid əz-Zahiri, əl-Fasl fil- miləl vəl-əhva vən-nihal, I-IV, Bağdad, trs İbnul-Mulaqqin, Əbu Həfs Siracəddin Ömər ibn Əli ibn Əhməd, əl-Muğni fi ülumil-hədis, (thq: Abdullah ibn Yusuf əl-Cüdey), İhsa, (Darul-Fəvvaz), 1992, I-II Kandemir, M. Yaşar, DİA, “Hadis” maddəsi, İstanbul, 1997, XV Kəttani, Əbu Abdullah Muhəmməd ibn Cəfər ibn İdris, ər-Risalətul-müstatrafə li bəyani məşhuri kutubis-sünnətil-müşərrəfə, Beyrut, 2011. Küçük, Raşit, DİA, “İsnad” maddəsi, 2001, XXIII Qasimi, Cəmaluddin Muhamməd ibn Muhəmməd Səid, Qavaidut-təhdis min fünuni müstalahil-hədis, (thq: Muhəmməd Behcət əl-Baytar), Dəməşq, 1925 Ləknəvi, Əbul-Həsənat Muhəmməd Əbdülhayy, əl-Əcvibətul-fazilə lil-əsilətil- aşərətil-kamilə (thq: A. Əbu Quddə), Hələb, 1964 Müslim ibn Həccac, əl-Camius-Səhih (Müqəddimə), I-V, Qahirə, 1955 ər-Ramhürmüzi, Əbu Muhamməd ibn Xəllad Həsən ibn Əbdürrəhman, əl- Muhaddisul-fasıl beynər-ravi vəl-vai (nşr: M. Əccac əl-Xətib), Beyrut, 1971 Süyuti, Əbülfəzl Cəlaləddin Əbdürrəhman ibn Əbu Bəkir, Tədribur-ravi fi şərhi Təqribin-Nəvəvi, y.y., t. y., I-II Yardım, Ali, Hadis I-II, İstanbul, Damla yayınevi, 2000 Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|