Microsoft Word Elmi Mecmue 28
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ərəb dilində xüsusi şəxs adlarının yaranma üsulları 121 XÜLASƏ Məqalənin birinci hissəsində ümumi dilçilikdə xüsusi adların növləri barədə məlumat verilir. Daha sonra isə xüsusi şəxsi adların ərəb dilində mövcud olan növləri haqqında danışılır, onların yaranma üsulları araşdırılır. РЕЗЮМЕ Первая часть статьи дает информацию о типах и оособенностях имен собственных в общем языкознании. После этого рассматриваются виды собственных имен, называющих человека, которые существуют в арабском языке и исследуются методы их образования. SUMMARY The first part of the article gives information about types and peculiarities of proper names in general linguistics. After this, we consider the types of proper names existing in the Arabic language and calling the persons and study the methods of their formation. Müasir İran ədəbiyyatında nəsr 123 MÜASİR İRAN ƏDƏBİYYATINDA NƏSR Rauf Əlihüseyn oğlu Quluzadə BDU Ilahiyyat Açar sözlər: Müasir Iran ədəbiyyatı, nəsr, povest və roman Keywords: Modern Iranian literature, prose, fiction and non-fiction novels Ключевые слова: современная литература Ирана, проза, повесть и роман Müasir Iran ədəbiyyatının yaşı təxminən yüz ilə yaxındır. Iranın müasir ədəbiyyat erasının başlanmasında iki əsas amili mütləq qeyd etməliyik. Bunlardan birincisi, dövrün Qərb ədəbi meylləri ilə yaxından tanışlıq, ikincisi isə, ölkədə yeni sözə və ideyalara şərait yaradan siyası atmosfer idi. Parlamentin qurulması və çoxlu miqdarda qəzet və jurnalların çap edilməsi ilə nəticələnən Iran Konstitusiya Inqilabı (1905-1907) ilk müasir yazıçılar nəslinin yaranmasına təkan verdi. Elə həmin dövrdə Iran dövlətinin vəsaiti hesabına Avropa universitetlərində təhsil aldıqdan sonra vətənə qayıdan ilk iranlı məzunlar Qərb ədəbiyyatı və fəlsəfə nümunələrinin tərcüməsi ilə ədəbiyyata yeni meyllər gətirdilər. Müasir nəsrin yaranma tarixini 1922-ci ildən, Məhəmməd Əli Camalzadənin “Yek-i bud, yek-i nəbud”, (Biri vardı, biri yoxdu) hekayələr məcmusundan hesablamaq lazımdır. O dövrə qədər Fars ədəbiyyatı tarixində realistik hekayə janrı mövcud deyildi. “Yek-i bud, yek-i nəbud” böyük rezonansa, daha doğrusu, konservativ düşüncəli vətəndaşların qəzəbinə səbəb oldu.Bu,əsərin müasir nəzm forması ilə deyil, daha çox, satirik dildə cəmiyyətin nöqsanlarının tənqidi ilə əlaqədar idi. Giriş sözündə, müəllif nəsrin üstün cəhətlərini sadalamış və onun poeziya ilə bərabər, milli ədəbiyyatın formalaşmasında böyük rolu olduğunu vurğulamışdır. Müasir Iran ədəbiyyatının ən görkəmlı nümyəndəsi hesab olunan Sadeq Hedayət öz yaradıcılığında Camalzadənin ənənələrini davam etdirmiş və hekayələrində sadə insanların gündəlik həyatını və ziyalılarının təzadlı xaotik həyat tərzini təsvir etmişdir. Ədəbiyyatşünasların dediyinə görə, heç bir digər yazıçı S.Hedayət qədər həmvətənləri tərəfindən tanınıb sevilməmişdir. O, Kafka və Çexovun əsərlərinin fars dilinə ilk tərcüməçisi və Kafkanın hekayələrinın fars dilində nəşrinə geniş təqdimatın müəllifidir. Çoxlu miqdarda milli dram, satirik, realist və sürrealist əsərlər yazmasına baxmayaraq, oxucular onu ən çox “Kor bayquş” əsərinin müəllifi kimi tanıyırlar. 1937-ci ildə işıq üzü görmüş “Kor bayquş” povesti dünya miqyasında tanınmış və bir çox xarici dillərə tərcümə olunmuşdur. Sürrealist-melanxolik “Kor bayquş” əsəri fars dilində yazılmış ilk müasir povestdir-o, həmin dövrün qapalı cəmiyyəti və Konstitusional Inqilabın ideyalarına Rauf Əlihüseyn oğlu Quluzadə 124 həsr olunmuşdur. Əsərdə hadisələri nəql edən cəmiyyət ilə öz arasında dərin uçurumu görən intellektualdır. (2) Kitab dəfələrlə Iran senzurasının əlindən keçmişdir. Bir insanın tənhalığından bəhs edən povestdəki müxtəlif simvol və obrazlar labirinti, sosial şərhlər, ədəbi və dini mətnlərə istinadlar və insanın müxtəlif ruh halının təsviri uzun illər boyu tənqidi interpretsiyalara səbəb olmuşdur. Bir müddət müəllifin tərəfdarı olduğu Iran Komunist Partiyası (Tudeh) əsərdəki əhval-ruhiyyəni 1925-1941-ci illər arası Reza şah istibdadı ilə əlaqələndirirdi. Lakin “S.Hidayət-Iran yazıçısının həyat və əfsanəsi” kitabının müəllifi H. Kətouzianın fikrinə görə, yazıçı şah rejiminə qarşı olsa da, onun əsərindəki insanın tənhalığı və cəmiyyətdən təcridinin izahı daha geniş, universal miqyasdadır. “Kor bayquş” povestini çox zaman Sadeq Hidayətın sevdiyi Frans Kafkanın əsərləri ilə müqayisə edirlər. Iranlı yazıçının bu povesti həm də portuqal yazıçı və mütəfəkkiri Fernando Pessoanın “Narahtlıq” əsərini xatırladır. (3) Əsər bu cümlə ilə başlayır “Elə yaralar var ki, tənhalıq zamanı beyni afta xorası kimi yeyib dağıdır...” və səhifədən səhifəyə adladıqca, biz bu tənhalığı rəvayətçinin “qəbir daşı kimi minlərlə qədim tikililərin xarabalıqları üzərində dayanmış” evində, “lənətlənmiş əyri-üyrü ağac mənzərəsi” əhatəsində yerləşən “heç bir canlının yaşamayacağı” “kül rəngli evlərdə”, “acgözlüklə pul və şəhvət axtarışında olan kütlə”dən təcrid olunmasında izləyirik. Qəhrəman tənhalıq məngənəsində ikən hər yerdə xəyali bir qız peyda olmağa başlayır. Rəvayətçi onu qələm qutusu üzərində çəkmişdir. O, qızın obrazını qədim əntiq qab üzərindəki badamvarı çərçivədə görmüşdü və ona vurulmuşdu. Lakin bu qızın “ikili təbiəti” var: o, gah rəvayətçinin hiyləğər anası, gah da vəfasız həyat yoldaşı sifətində peyda olur. (3) Müxtəlif dövrlərdə mövcud olan hakim irticaçı rejimlərin təqibinə məruz qalmamaq üçün, şair və yazıçılar alleqoriyadan, əsər qəhrəmanlarının sərsəm halda həqiqətləri oxucuya çatdırmaq kimi ədəbi üsullardan bu povestdə də geniş istifadə olunmuşdur. S.Hedayət povesti Bombeydə yaşayarkən yazmışdır. Əsər 1937-ci il Hindistanda, 1941-ci il Iranda, 1957-ci ildə isə ABŞ-da çap edilmişdir. Yazıçı 1951- ci il Parisdə intiharla həyatına son vermişdir. 1941-1953-cü illər Iranın Ikinci Dünya müharibəsi dövründə müttəfiq qüvvələr tərəfindən işğalı və Iran mərkəzi hökumətinin zəifləməsi fonunda siyasi həyatda canlanma və müstəqil nəşrlərin miqdarının artması ilə xarakterizə olunur. 1941-1947– ci illər Iranda 500 qəzet və məcmuə çap edilirdi. Iran Yazıçılarının Ilk Konqresi elə həmin dövrdə, 1946-cı ildə təsis edilmişdir. O zamanın tanınmış yazıçılarından Sadeq Çubək, Bozorq Ələvi, Cəlal Əl -Əhməd və Ebrahim Qolestanın adını çəkmək olar. Onların yaradıcılığını digərlərinkindən fərqləndirən ən əsas cəhət yazılarında cəmiyyətin sosial və siyasi aspektlərini dərindən analiz etmək idi. Bu yazıçılar Faulkner, Heminquey və Steinbeck kimi Qərb yazıçılarının əsərlərində istifadə olunan ədəbi üsullar və yeniliklərdən geniş istifadə edirdilər. Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|