Microsoft Word Elmi Mecmue 28

f.ü.f.d. Aynur Hüseynova Zahid qızı
 
 
118 
Ərəblərdə nəsil şəcərisinin (qollarını) bildirmək üçün نبإ sözündən xüsusilə çox 
istifadə olunur. Şəcərə bildirən izafət şəkilli tərkiblərdə həmin söz sətrin əvvəlində نبإ 
, sətrin içərisində isə  نب
  şəklində işlənir. Məsələn: 
 
يسحلأ نب ﷲ دبع
للاط نب ن
 
Bu, Abdulla ibn Əl-Hüseyn ibn Talalın - hal- hazırda İordaniya kralının, atasının 
və babasının adıdır.  
Burada onu qeyd edək ki,  نبإ
 /oğul/ və ya  تنب
 /qız/ sözləri ilə əmələ gələn izafət 
şəkilli ad nəsəb də adlanır. (3, 185) 
Orta əsr ərəb dilçisi Cəlaləddin Suyuti nəsəbə xüsusi bir fəsil ayırmış və onu təkcə 
valideynin adı ilə deyil, başqa mənsubluqlara görə də izah etmişdir. 
باسنلاا ةفرعم ىف عبارلا لصفلا
 
:مسق وھ و
 
 
 ،نابيش نز ام ىنب نم ىنزاملا دمحا نب ليلخلا لاثم احيرص ةليبقلا ىلإ بوسنملا :امھدحا
 يديھارف ىدزا
بوسنملا :ىناثلا.
 
هدج ىلإ بوسنملا ىلإ :عبارلا . نطولا وا دلبلا ىلإ بوسنملا :ثلاثلا . ةليبقلا ىلإ
  
:سماخلا
 
 :نماثلا . هبحص نم ىلإ بسن نم :عباسلا . هيبا مسا و همسا ىلإ بسن نم :سداسلا . هسابل ىلإ
ضعا دعب ىلإ بسن نم :عساتلا . قتعم ريغ كلام ىلإ بسن نم
همأ ىلإ بسن نم :رشاعلا . هربكل هئا
  
(8, 444-445) 
“Nəsəblərin nisbəyə bölgüsünə aid dördüncü fəsil və onun hissələri.  
Birincisi –qəbiləyə birbaşa mənsubluq. Məsələn:, əl-Xəlil, ibn Əhməd, əl-Əzdi, 
əl-Fərahidi,  əl-Mazini  Əzd /qəbiləsindəndir/. Ikinci- qəbiləyə yaxınlığı olan adam 
kimi mənsubluq. Üçüncü- ölkəyə  və ya vətənə  mənsubluq. Dördüncü- babaya 
mənsubluq. Beşinci- libasa mənsubluq. Məsələn: məşhur dilçi  ىلاسكلا
 
/əl-Kisəi/ 
libasına  ءاسك
 
/paltar, libas deməkdir/ görə belə adlandırmışdır. Altıncı – öz adına və 
atasının adına görə mənsubluq. Yeddinci – dostunun adına görə nisbə. Səkkizinci – 
azad olunmamış qulun sahibinə  mənsubluğu. Doqquzuncu – bəzi bədən üzvlərinin 
böyüklüyünə görə verilən nisbə. Məsələn: 
 ىفوكلا نسحلا نب دمحم ىساؤرلا
–
 
ىمش
 
سأرلا ريبك ناك هنلا كلذب
 
 
Ər-Ruasi Məhəmmədubnul-Həsən, Əl-Kufi – başı böyük olduğu üçün onu belə 
adlandırmışlar. 
Burada onu qeyd etmək yerinə düşərdi ki, bu bənd nəsəbdən daha çox ləqəbə 
aiddir 
Onuncu: anaya mənsubluq  
 ىلكعلا عارك نب ديوس
–
 
ريمع هيبا مساو هما مسا عارك
 
Suveydubnu-Kuraa, Kuraa anasının adıdır, atasının adı isə Umeyrdir. 
Ərəb mənşəli adlarda xüsusi hörmət naminə verilən izafət  şəkilli ada – xitaba 
/
/باطخ
 
da çox rast gəlinir. Məsələn:  
 نيدباعلا نيز 
İbadət edənlərin bəzəyi 
Bu xitab İmam Hüseynin oğlu, dördüncü İmam  Əliyyu-Zeynul-Abidinə 
məxsusdur. Çox və gözəl ibadət etdiyi üçün ona layiq görülmüşdür.  
Allahı kölgəsi
 
 لظ
ﷲ
 Dinin, imanın güçü
 
نيدلا زع  
Xitablar, ədatən, uzun ərəb adlarının əvvələrində gəlir. Məsələn:  
ىرشخمذلا رمع نب دومحم ﷲ راج 

---

Ərəb dilində xüsusi şəxs adlarının yaranma üsulları
 
 
119 
Cərulla Ömər oğlu əz-Zəməxşəri. راج /cərun/ ərəbcə qonşu deməkdir. Beləliklə, 
cərullah Allaha yaxın olan deməkdir. Bu xitab məşhur dilçiyə uzun zaman Məkkədə 
yaşayıb yaratdığına görə verilmişdir. 
ازارملا ىيحي نب ىلع وبا نيدلا رصن
 
كاحضلا ىع
 
 Burada, birinci söz – xitab – dinin qələbəsi, ikinci söz – kunyə- Yəhyanın atası, 
üçüncü söz aləm – ad- Əli, dördüncü söz – nəsəb, Zeydin oğlu, beşinci söz nəsəb, 
beşinçi söz nisbə, altıncı söz ləqəbdi- çox gülən deməkdir. .... 
Nisbət şəkilçi vasitəsilə düzələrək şəxsin haraya mənsub olduğunu bildirən adlara 
ərəb dilində ةبسن /nisbə/ deyilir. Məsələn: 
Bakuvi /bakılı/ 
ىوكابلا
 Rusəfi /rusafılı/  ىفاصرلا 
Qubavi /qubalı/ 
ىوبوقلا Isfahani /isfahanlı/ 
ىناھفصلاا 
Bəzi adamların  əsl adından  əlavə ona şəxsi adət,  əlamət və keyfiyyətlərinə, 
xüsusiyyətlərinə, başqa şəxslərin ona münasibətinə görə adlar verilir. Belə adlara ərəb 
ədəbi dilində  بقل
 /ləqəb/ deyilir. Məsələn: 
Əl-Xəlil /dost/
 
ليلخلا
 
Əs-Siddiq /düzdanışan/
ا
قيدصل
 
 
Ən-Nəbbəh /hürən/
 
حابنلا
 
Əl-Əhməqu /axmaq/
 
قمحلاا
 
 
Qeyd etmək lazımdır ki, ləqəblər özlərində mənsub olduqları şəxslərin müsbət 
xüsusiyyətləri ilə yanaşı, mənfi xüsusiyyətlərini də əks etdirir. İkincilər çoxluq təşkil 
edir.  Əs-Suyuti “Muzhir” də bir çox məşhur dilçi və  şairlərin müxtəlif alimlər 
tərəfindən açıqlanmasını vermişdir. Məsələn: 
 و هتمامدل ،طفنلاب اھببشت كلذب بقل ،ةفرع نب دمحم نب ميھاربا همسا :ةيوطفن .باقللاا ىف يزاريشلا هركذ
ا
لا .هيلا وحنلا هيوبيس ىلع لعج و هتمد
ن
.هحايص و وحنلا يف و ةيرظانم ةرثكل بقلي ىمرجلا رمع وبا ناك :حاب
 
 
(8,428) 
 “Şirazının ləqəblər haqqında qeyd etdiyyi: Niftəveyhi: Adı  İbrahim ibn 
Məhəmməd, ibn Ərəfədir, öz çirkinliyi və  rənginin tündlüyünə görə bu cür 
ləqəblənmişdir "Sibəveyhi" də belə düzəlmişdir.” “Ən-Nəbbah: Adı  Əbu Ömər  əl-
Cərmi olmuşdur. Nəbbah /hürəyən/ ləqəbini qrammatikadakı mübahisələrinə  və 
qışqırıqlarına görə almışdır.” 
 
 
 
 
 

---

f.ü.f.d. Aynur Hüseynova Zahid qızı
 
 
120 
 
ISTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT: 
 
Azərbaycan dilində: 
1.  Azərbaycan dilində ismin semantik-qrammatik qrupları. Tərtib edəni, 
N.Abbasov, Bakı, 1984. 
2.  Azərbaycan  şəxs adları. Tərtibçilər: Abdullayev B., Sədiyev  Ş,  Şirəliyev 
Bakı, 1987. 
3.  Məmmədov Ə.C. Ərəb dili, Bakı, 2000. 
4.  Həsənov H. Söz və ad. Bakı, 1984. 
 
Türk dilində: 
5.  Meral Çörtü. Arapca dil bilgisi, sarf, İstanbul, 2001. 
 
Ərəb dilində  
6. 
 
 ،رصم ،فراعملا راد ،لولاا ءزجلا ،ءازجا ةعبرا ىف ،ىفاولا وحنلا ،نسح سابع
1966
.
 
7. 
 
 ،توريب ،لولاا ءزجلا ،ءازجا ةثلاث نم ،ةيبرعلا سوردلا عماج ،ىنييلاغلا ىفطصم خيشلا
د
 نو
مولع ىف رھزملا ،خيراتلا
 
 
8. 
 
امحرلا دبع
تلا نود ،ةرھاقلا ،ىناثلا دلجملا ،اھعاونا و ةغللا ،ىطويسلا نيدلا للاج ن
خيرا
 
 
9. 
 
،ةرھاقلا ،فراعملا راد ،ىلاحلا رصعلا ،ىبرعلا بدلاا خيرات ،فيض ىقوش روتكدلا
 
1996
. 
 
 
Rus dilində: 
10.  Гранде Б.М. Курс арабской грамматики в сравнительно-историческом 
освещении, Москва, 1963. 
11.  Никонов В.А. Имя и общество. Москва, 1974. 
12.  Суперанская А.В. Имя нарицательное и собственное, Москва, 1970. 
 
 

---