Microsoft Word Fidan-Qasimova
Yüklə 273,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzunun işlənmə səviyyəsi.
- Tədqiqatın obyekti və predmeti.
- Dissertasiyanın məqsəd və vəzifələri.
- Dissertasiyanın elmi yeniliyi.
4 hallarının geniş yayılmasına səbəb olmuşdur. Belə bir vəziyyətdə qədim əcdadlarımızın, Dədə Qorqud və Oğuz xaqan kimi mədəni qəhrəmanların öz xalqlarına etdiyi tövsiyələri, yaratdıqları adət- ənənələri sistemli şəkildə öyrənib, geniş xalq kütlələrinə çatdırmaq, sözsüz ki, olduqca vacib və aktual bir vəzifədir. Miflər qədim insanlara onların kim olduqlarını və necə yaşamalı olduqlarını öyrədirdi. O zamanlar da, xeyli dərəcədə elə indi də miflər əxlaq normalarının, dövlətçiliyin və milli özünüdərkin əsasını təşkil edir. Mifi təkcə “primitiv”, “elmsiz” cəmiyyətin məhsulu hesab etmək heç də düzgün deyildir. Bizim dövrümüzdə də həyat mifoloji simvol və mənalarla doludur. Mif bizi özümüzə göstərən əbədi bir güzgüdür. Bizim öz ətrafımızda da miflər vardır. Sadəcə biz onları görüb, müəyyən etməyi öyrənməliyik. Məsələn, XX əsrin ən böyük miflərindən biri, sözsüz ki, kommunistlərin “hər kəsdən bacarığına, hər kəsə tələbatına görə” prinsipinə əsaslanan kommunizm cəmiyyəti quruculuğunu 1980-ci ildə başa çatdırmaq illüziyası idi. Qədim insanlar miflərə şəksiz inandıqları kimi, on milyonlarla insan da o zamanlar belə xülyalara inanırdı. Göründüyü kimi, mif sanki bütün dövrlər və bütün insanlar üçün daimi və dəyişməz bir fəlsəfi kateqoriyadır. Ən yaxşı miflər özündə dərin fəlsəfi mənalar, xalqın tarixi yaddaşını və milli xarakterini saxlayır. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan mifologiyası elmi şəkildə əsasən 1960-ci illərdən öyrənilməyə başlanmış, son illərdə isə bu iş xeyli intensivləşmişdir. Bununla belə, türk mifologiyasının bir çox problemləri, o cümlədən də “mədəni qəhrəman” problemi indiyədək nə ölkəmizdə, nə də xaricdə müfəssəl şəkildə öyrənilməmiş və ayrıca tədqiqat obyekti olmamışdır. Bütün bunlar isə dissertasiya mövzusunun aktual və qanunauyğun olmasına dəlalət edir. Mövzunun işlənmə səviyyəsi. Folklorda mədəni qəhrəman problemi indiyədək nə Azərbaycan folklorşünaslığında, nə türkologiya elmində, nə də şifahi xalq ədəbiyyatına dair rus dilində nəşr olunmuş elmi ədəbiyyatda ayrıca monoqrafik tədqiqat mövzusu olmamışdır. Başqa dünya xalqlarının folklorşünaslığında da bu sahədə hər hansı bir hərtərəfli və müfəssəl araşdırmanın mövcud olması bizə məlum deyildir.
5 Bununla belə folklorşünaslığa dair yazılmış bir çox kitab və məqalələrdə “mədəni qəhrəman” və “demiurq” adlarına rast gəlmək mümkündür. Ancaq həmin tədqiqatların əksəriyyətində bu personajlar barəsində yazılanlar ümumi səciyyə daşıyır və bir qayda olaraq bir neçə cümlədən və ya abzasdan çox olmur. Bu məsələ barədə nisbətən ətraflı və ən mükəmməl məlumata ikicildlik “Dünya xalqlarının mifləri” ensiklopediyasında E. M. Meletinski tərəfindən yazılmış “Demiurq” və “Mədəni qəhrəman” məqalələrində rast gəlinir. İkinci məqalənin sonunda bizi maraqlandıran mövzuya bu və digər dərəcədə toxunmuş rus və ya Avropa tədqiqatçılarının müvafiq əsərlərinin adları da göstərilmişdir. E.M.Meletinskinin bu məqalələrinin əsas tezisləri onun bir sıra başqa əsərlərində də təkrar olunmuşdur. Koreya mifologiyası əsasında mədəni qəhrəman probleminə həsr edilmiş başqa bir məqalə isə R.Ş. Carılqasinova tərəfindən yazılmışdır. 1 Azərbaycan folklorşünaslığında mədəni qəhrəman problemi barədə F. Bayatın “Türk mitolojisində koruyucu ata kültü paradiqmasında medeni kahramanlıq ve iyelik
işlevi” 2
məqaləsində, C. Bəydilinin “Türk mifoloji obrazlar sistemi: struktur və funksiyası” 3 kitabında və yenə həmin müəllif tərəfindən hazırlanmış “Türk mifoloji sözlüyü” 4 adlı lüğətdə nisbətən ətraflı məlumat verilmişdir. Tədqiqatın obyekti və predmeti. Dissertasiyanın tədqiqat obyekti müxtəlif dövrlərdə ayrı-ayrı müəlliflər tərəfindən toplanmış qədim türk mifoloji mətnləridir. Bununla yanaşı tədqiqat prosesində başqa xalqların mifologiyasına da müraciət edilmişdir.
1 Джарылгасинова Р.Ш. Корейские мифы о культурных героях // Религия и мифология народов Восточной и Южной Азии. М.: Наука, 1970, с. 62-73.
2
Bayat F. Türk mitolojisində koruyucu ata kültü paradiqmasında medeni kahramanlıq ve iyelik işlevi / “Ortaq türk keçmişindən ortaq türk gələcəyinə” III Uluslararası folklor konfransı. Bakı: Səda, 2005, s. 169-176.
3 Bəydili C. Türk mifoloji obrazlar sistemi: struktur və funksiyası. Bakı: Mütərcim, 2007, 272 s.
4 Bəydili C. Türk mifoloji sözlüyü. Bakı: Elm, 2003, 418 s.
6 Tədqiqatın predmetini mifoloji mətnlərdəki mədəni qəhrə- man tiplərinin və onların transformasiya formalarının tədqiqi təşkil edir. Bu personajlar qədim türk xalqları mifologiyasında xüsusi yer tutduğuna görə qədim türklərdəki mifoloji mətn və eposların sistemli şəkildə nəzərdən keçirilməsi əsas istiqamət kimi götürülmüşdür. Qədim türk xalqlarının mif və əfsanələrin- dəki mədəni qəhrəman personajlarının özünəməxsus cəhətlərinin, onları səciyyələndirən xüsusiyyətlərin və onların özlərinin dəyişilmiş formalarda eposlara transformasiya üsullarının tədqiqi də işin predmeti kimi seçilmişdir.
məqsədi qədim türk folklorunda mədəni qəhrəman personajları və onların transformasiya formalarını araşdırmaqdan ibarətdir. Mədəni qəhrəmanlar haqqında dəqiq və müfəssəl məlumatlar vermək, onların mif və əfsanələrdəki mövqeyini müəyyənləşdir- mək, bu qəhrəmanları onların funksiyalarına yaxın funksiyaları yerinə yetirən başqa personajlardan fərqləndirən cəhətləri aydınlaşdırmaq və mədəni qəhrəmanların transformasiya proseslərini izləmək məqsədilə aşağıdakı elmi vəzifələri yerinə yetirmək nəzərdə tutulmuşdur: - Haqqında tədqiqat apardığımız mədəni qəhrəmanları doğuran tarixi sosial şəraiti öyrənmək; - Qədim türk xalqlarının mifoloji dünyagörüşünü sistemli şəkildə işıqlandırmaq; - İlkin mifoloji inanc formalarını ətraflı tədqiq etmək; - Mifoloji mətnlərdə mədəni qəhrəmanın arxetiplərini araşdırmaq; - Mədəni qəhrəman obrazlarının spesifikasını və tiplərini müəyyənləşdirmək; - Qədim türklərin mifologiyasındakı mədəni qəhrəman ob- razlarını başqa xalqlardakı oxşar personajlarla müqayisə etmək; - Mifoloji mətnlərdəki mədəni qəhrəman-demiurqların transformasiya formalarını müəyyənləşdirmək və s.
yeniliyi türk xalqları mifologiyasında ilk dəfə olaraq mədəni qəhrəman və onun transformasiya formaları haqqında geniş və sistemli şəkildə monoqrafik tədqiqat aparılmasıdır. Aparılan araşdırma bir sıra elmi yeniliklərin əldə edilməsinə imkan yaratmışdır. Bunları aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar: Yüklə 273,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|