Microsoft Word Fidan-Qasimova
Yüklə 273,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Qədim türklərin mənəvi-sosial həyatında ruhların və şamanların rolu”
- Mədəni qəhrəman obrazlarının spesifikası və tipləri”
13 mifoloji fantastika doğururdu. Bəşəriyyətin körpəlik dövrünün yaratdığı bu fantastika təbiət haqqında müasir elmi biliklərdən çox uzaq olsa da, özünəməxsus bir gözəlliyə və harmoniyaya malik idi.
Birinci fəslin “Qədim türklərin mənəvi-sosial həyatında ruhların və şamanların rolu” adlanan üçüncü paraqrafda ruhlar haqqında ilkin təsəvvürlər, onların mahiyyəti və tipləri, türk xalqlarında mövcud olan müxtəlif kultlar, cəmiyyətin mənəvi həyatında şamanların rolu, ruhlar və tanrıların mədəni qəhrəmana bənzər funksiyaları barədə məlumat verilmişdir. Burada göstərilir ki, şamanizm qədim türklərin dünyagörüşü, dini inanclar sistemində çox mühüm və özünəməxsus bir yer tutmuşdur. Bundan əlavə mədəni qəhrəman və demiurq personajları da şamanizm ilə bilavasitə əlaqəlidirlər. Çünki daha sonrakı dövrlərdə mədəni qəhrəmanlar çox vaxt baş şaman və baş sərkərdə funksiyalarını da yerinə yetirirdilər. Hər zaman mübahisə məsələsinə çevrilən şamanizmə ətraflı nəzər saldıqda görürük ki, o, qədim türklərin islamdan əvvəlki dini inanclar sistemində xüsusi yer tutur. Ancaq məlum deyil ki, qədim türklər öz dinlərini necə adlandırırdılar. Ümumiyyətlə, “şamanizm” və “şaman” sözləri onların dilində yox idi; onlar bu gün də şaman kimi başa düşülən “qam” sözündən istifadə etmişlər. L.P. Potapov göstərir ki, Altay-Sayan xalqları öz dinlərini “şamanizm” adlandırmamışlar. Onlar “din”, “inam” kimi başa düşülən “yanq” sözündən istifadə edirdilər. 9 Qazax və qırğızlarda “qam” yerinə “baksı (baxşı)”, əski karluqlarda isə “saqun” deyilmişdir. 10 Öz araşdırmasında uyğur xalqlarının inanclarından bəhs edən D.A. İsiyev göstərir ki, qədim dövlərdə uyğurlar peşəkar şamanları “kam” yaxud “kama” adlandırırdılar. Orta əsrlər
dövründə onları
“baxşı” yaxud
“pərixan” adlandırmağa başladılar. 11 Müxtəlif dövrlərdə bütün dünya xalqlarında bu və ya digər şəkildə mövcud olmuş şamanizm qədim türklərin yaşadığı ərazidə daha geniş yayılmışdır. Şamanizmin yayıldığı ərazilərdə yaşayan
9 Потапов Л.П. Алтайский шаманизм. Л.: Наука, 1991, s. 18 10 Bəydili C. Türk mifoloji sözlüyü. Bakı: Elm, 2003, s. 208 11 Исиев Д.А. К вопросу о верованиях уйгурского народа // Вопросы истории и культуры уйгуров. Алма-Ата: Наука, 1987 (с. 121-138), s. 126
14 qədim türklər şamanın ruhlarla əlaqəsinə inanırdılar. Şamanın başlıca funksiyalar iki dünya arasında vasitəçilik etməsi – mediasiyası, xəstəliklərin sağaldılması və “ölülərin dirildilməsi”, ruhların çağırılmasıdır. 12 Ümumiyyətlə, türk xalqlarında şaman tanrı və ya ruhla insanlar, heyvanlar, təbiət arasında bir növ vasitəçi rolunu oynamışdır. 13 Şamanın ruhlarla əlaqəsi zamanı şaman ruhu çağırmaq üçün qavaldan çıxan səslərin sədası altında rəqs etməklə və yaxud narkotik vasitələrin köməyi ilə özünü ekstaz halına gətirirdi. Şamanın ruhlarla qarşılıqlı əlaqəsi şamanizmin əsas müddəalarından biridir.
Belə hesab edilirdi ki, şamanlar ruhlarla danışa bilər və qəddar ruhlarla mübarizə apara bilərdilər. Şamanlar zəif ruhları o dünyaya qova bilirdilər. Ancaq güclü ruhlarla şamanlar danışıqlar aparır və onları qurban verməklə razılıq əldə edirdilər. Əgər bu danışıqlar kömək etmirdisə, şaman himayəçi ruhun köməyinə ehtiyac duyurdu. Bu ruhlar şamanı zalım, qəddar ruhlardan qoruyurdular. 14
“gücündən” asılı idi. Şamanlar özləri “nəhəng”, “orta” və “zəif”lərə bölünürdülər. “Nəhəng” şamanların daha çox ruhu olurdu.
qəhrəman, hətta demiurq sayıla bilər. Bunu müxtəlif mənbələr də sübut edir. Bu haqda sonrakı bölmədə ətraflı məlumat verəcəyik.
Şamanlıq qabiliyyəti nəsildən-nəslə ötürülür, bəzən isə bir neçə nəsil davam edirdi. Şamanlar ruhları ölmüş şamanlardan irsi olaraq alırdılar. Ümumiyyətlə, qədim
türk xalqlarının hər birinin
özünəməxsus şaman ayinləri və mərasimləri mövcud olmuşdur. Bu ayin və mərasimlərdə isə mənası tam şəkildə başa düşülməyən müxtəlif dualar oxunurdu. Dissertasiyanın “Mədəni qəhrəman obrazlarının spesifikası və tipləri” başlığı altında verilən ikinci fəslinin birinci paraqrafı
“Mədəni qəhrəmanlar miflərin əsas personajları kimi”
12 Bəydili C. Türk mifoloji sözlüyü. Bakı: Elm, 2003, s. 329 13 Алексеев Н.А. Традиционые религиозные верования тюркоязычных народов Сибири. Новосибирск: Наука, 1992, s. 132 14 Ögəl B. Türk mifologiyası. I c. Bakı: Səda, 2004, s. 53 Yüklə 273,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|