Microsoft Word Fidan-Qasimova
Yüklə 273,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dissertasiyanın nəzəri-metodoloji əsasları.
- Mədəni qəhrəman obrazlarının arxetipləri
7 - Türkologiyada, o cümlədən də Azərbaycan folklorunda ilk dəfə olaraq mədəni qəhrəman personajları haqqında ətraflı və başqa xalqların mifoloji qəhrəmanları ilə müqayisəli şəkildə geniş tədqiqat aparılmışdır; - Qədim türk mifologiyasında mədəni qəhrəman obrazları- nın spesifikası və tipləri onların məlum tarixi ilə bağlı və sistemli şəkildə öyrənilmişdir; - Öz mənşəyini əcdadlar kultundan götürən qədim türk tanrılarının (Tenqri, Umay, Ülgen və Yerlik) funksiyaları və adlarının etimologiyaları barədə yeni və daha tutarlı fikirlər irəli sürülmüşdür; - Qədim inanc formalarından biri kimi şamanizmin türk xalqlarının mifoloji dünyagörüşündəki yeri
və şaman
funksiyasını yerinə yetirən personajların mədəni qəhrəman kimi də fəaliyyəti araşdırılmışdır; - Azərbaycan mifologiyasına başqa xalqların mifologiyasın- dan, xüsusilə də müsəlman mifologiyasından daxil olmuş mədəni qəhrəmanlar haqqında da daha dəqiq məlumatlar verilmiş, o cümlə- dən Xızırla İlyasın eyni personaj olmayıb, başqa-başqa şəxslər ol- ması və bu iki obrazın türk xalqları mifologiyasında bir şəxs hesab edilməsinin səbəbləri dəqiq məlumatlar əsasında izah edilmişdir; - Çox vaxt miflərdəki fəaliyyəti mədəni qəhrəmanın fəaliy- yəti ilə eyniləşdirilən demiurqun əsas xüsusiyyətləri və məhz ona xas olan cəhətləri izah edilmiş, mədəni qəhrəmandan fərqli xüsusiyyətləri göstərilmişdir. - Müəyyən vaxtlarda miflərdə mədəni qəhrəmanın əkizi, yaxud da qardaşlarından biri kimi çıxış edən triksterin də səciyyəvi cəhətləri və mədəni fəaliyyəti aydınlaşdırılmışdır; - Miflərdəki mədəni qəhrəman-demiurqların sonradan epos- larda tayfa başçılarına, sərkərdələrə, ata və övliyalara çevrilmələri tədqiq edilmiş və bu barədə konkret nəticələrə gəlinmişdir. Dissertasiyanın nəzəri-metodoloji əsasları. Tədqiqat təsviri, tarixi müqayisəli, müqayisəli-tipoloji metodlar əsasında işlənmişdir. İş hazırlanarkən müasir folklorşünaslığın elmi-nəzəri müddəalarına, dünya və Azərbaycan mifologiyası sahəsində əldə edilmiş nailiyyətlərə istinad edilmişdir. Tədqiqatın praktik və nəzəri əhəmiyyəti. Dissertasiyada aparılan elmi araşdırmaların və ümumiləşdirmələrin nəticəsində meydana çıxan nəzəri müddəalardan mifoloji mətnlərin gələcəkdə öyrənilməsində istifadə oluna bilər. 8 Qədim türk folklorunda mədəni qəhrəman personajlarının öyrənilməsi və qruplaşdırılmasına həsr olunmuş bu araşdırma bütövlükdə nəzəri təmayüllüdür. Ona görə də təqdim olunan dissertasiya işi şifahi xalq ədəbiyyatı, ədəbiyyatşünaslığın əsasları, türk xalqları ədəbiyyatı dərsliklərinin yeni nəşrlərində müvafiq bölmələrə daxil edilə və ya praktikum kimi ayrıca dərs vəsaiti şəklində istifadə edilə bilər. İşin aprobasiyası. Dissertasiya Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutunun Folklor nəzəriyyəsi şöbəsində hazırlanmışdır. Tədqiqatın əsas nəzəri müddəaları, başlıca elmi yenilikləri müxtəlif elmi nəşrlərdə və konfrans materiallarında məqalələr şəklində çap edilmişdir.
və istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. 9
“Giriş”də mövzunun aktuallığı, məqsəd və vəzifələri, tədqiqatın obyekti və predmeti, işin nəzəri və praktik əhəmiyyəti, elmi yenilikləri, nəzəri-metodoloji əsasları və aprobasiyası haqqında danışılır. Dissertasiyanın birinci
fəsli “Mədəni qəhrəman obrazlarının arxetipləri” adlanır. Bu fəsil üç paraqrafdan ibarətdir. “Mədəni qəhrəmanları doğuran tarixi-sosial şərait” adlanan birinci paraqrafda mədəni qəhrəman personajlarını doğuran tarixi sosial şəraitlə bağlı məlumat verilmiş, qədim türk xalqlarının ilkin inanc formaları olan fetişizm, totemizm, animizm, magiya barədəki fikirlər yığcam və konkret halda şərh edilmişdir. Ona görə ki, birinci, bu personajların mahiyyətini, qədim insanların dünyagörüşünə, gündəlik həyat və fəaliyyətinə onların təsirini, həmçinin onların folklordakı yerini və əhəmiyyətini müəyyənləşdirmək üçün onların hansı tarixi şəraitdə və necə yaranmasını bilmək lazımdır. İkincisi isə, ovçuluqla və toplayıcılıqla məşğul olan qədim insanların inancları və mənəvi amalları barədə yazılı məlumatların ya tamamilə olmaması, ya da olduqca az olması üzündən biz belə məlumatları xeyli dərəcədə məhz onların həyat tərzi və məlum adət-ənənələri, mədəniyyət nümunələri əsasında öyrənə bilərik. Mifoloji mətnlərin göstərilən amillər nəzərə alınmadan izahı, sözsüz ki, xeyli dərəcədə subyektiv olacaqdır. Yəni belə halda eyni bir mətn müxtəlif tədqiqatçılar tərəfindən müxtəlif cür izah oluna bilər. Beləliklə, arxaik düşüncə tərzi, inanclar sistemi təbii olaraq qəbilə və tayfaların gündəlik fəaliyyətinə, məişətinə və mədəniyyətinə hopmuşdur. Ona görə də qədim türk təfəkkür tərzini və dünyagörüşünü daha aydın şəkildə anlamaq üçün qədim türklərin sosial-mədəni həyatı ilə də tanış olmaq lazımdır. Ancaq qədim türk xalqları çox olduğundan dissertasiya işində onların hamısı barədə məlumat vermək mümkün deyildir. Ona görə də biz burada öz mədəniyyətində arxaik düşüncənin ən tipik və ən əski formalarını əks etdirən hunlar və göytürklər üzərində dayanmışıq. Mifin ilkin formaları fetişizm, totemizm və animizm idi. Bu yol ayrı-ayrı əşyaların ilahiləşdirilməsindən (fetişizm) başlanıb, Yüklə 273,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|