İdarəetmə mədəniyyəti
599
mək bacarığı - əlverişli ailə münasibətlərini formalaşdırmağın ən yaxşı üsu-
ludur. Bu zaman etik normaları və ailədə davranış qaydalarını bilmək azdır,
real həyatda onların təsadüfi xarakter daşımaması, amma ailənin bütün üzv-
lərinin həyatına kömək edən şəxsiyyət keyfiyyətinə çevrilməsi üçün onlara
daim əməl etməyi bacarmaq lazımdır.
Ailə üzvlərində nöqsanları deyil, yaxşı cəhətləri axtarmaq və onların in-
kişafını stimullaşdırmaq lazımdır. Doğma insanı başa düşmək və onun haq-
qında düzgün mühakimə üçün onun hərəkətlərinin yaxud münasibətinin sə-
bəbini axtarmaq, öz davranışında əsaslandığı motivlərə nüfuz etmək lazım-
dır. Bu zaman kənardan özünə də baxmaq, öz xarakterini, vicdanını, dəyər-
lər sistemini, öz düşüncələrini, niyyətlərini və əməllərini obyektiv qiymət-
ləndirmək çox vacibdir. Bütövlükdə cəmiyyətdə olduğu kimi, insanın ailə-
dəki hərəkətləri həmişə yaxşı düşünülməli, nəzakəti, həssaslığı və müdrikli-
yi ilə fərqlənməlidir, çünki onlar öz arxasınca müəyyən nəticələri çəkib gə-
tirir. Buna görə də çalışmaq lazımdır ki, onlar həm ailə üzvləri üçün, həm
də insanın özü üçün yaxşı nəticələrə malik olsunlar, yaxşı əhval-ruhiyyə,
sevinc və ilham mənbəyi olsunlar. Vicdan, məhəbbət, humanizm, xeyirxah-
lıq, borc, ədalət, heysiyyət kimi mənəvi kateqoriyalar aprior xarakter daşı-
yır, zamanla və ya şəraitdən asılı olaraq dəyişmirlər. Onlar insanın daxili
əqidəsinə və keyfiyyətinə çevrilərək, böhran şəraitində və ya mürəkkəb si-
tuasiyalarda aydın şəkildə üzə çıxaraq ailənin ruhi mədəniyyətinin güclü
mənəvi amili olurlar.
Beləliklə, ailənin möhkəmliyi və rifahı onun etik mədəniyyətindən,
onun üzvlərinin davranış kodeksinin əsaslandığı mənəvi prinsiplər və ənə-
nələrdən asılıdır. Yüksək mənəvi prinsiplər əsasında yaşayan ailə mədəniy-
yətinin tipik göstəriciləri - böyüyə hörmət, uşaqlara məhəbbət, həmrəylik,
qarşılıqlı yardım, sədaqət, səbr, məhəbbət, dostluq, qonaqpərvərlikdir. Ailə-
nin əxlaq kodeksi aşağıdakıları onun hər bir üzvünün öhdəsinə qoyur:
1. Ailənin ruhi rahatlığı, maddi rifahı və mənəvi prestijinin saxlanma-
sı üçün zəruri qüvvələri sərf etmək.
2. Ailənin və şəxsiyyətin yüksək ruhi mədəniyyət prinsiplərinə səda-
qətini tanış olmayan və yad insanların loyallığından üstün tutmaq.
3. Dürüstlük, ədalət və xeyirxahlıq, böyüklərə hörmət və kiçiklərə
məhəbbət, yaşlılar, uşaqlar və əlillər haqqında qayğını nəzərdə tu-
tan yüksək mənəvi həyat prinsiplərinə tərəfdar olmaq.
4. Ailə maraqlarının prioritetliyini yadda saxlayaraq, öz maraqlarını
ailə maraqları ilə harmonik surətdə uyğunlaşdırmaq.
5. Ailə üzvləri və dostları tərəfindən göstərilən etimadı yüksək qiy-
mətləndirmək və doğrultmaq.
Fuad Məmmədov
600
6. Daim məhəbbət, dostluq və sədaqət, inam və dözüm, hörmət, məsu-
liyyət və dürüstlük, ailə üzvlərinin sağlamlığına qayğı nümayiş et-
dirmək.
7. Kamilliyə can atmaq, özündə pozitiv xarakter, kompromisə getmək
bacarığı, vicdan, doğruluq, dürüstlük formalaşdırmaq.
8. Öz hərəkətlərinə şüuru ilə - ətrafdakılara pislik etməmə, ailədə sağ-
lam və şən psixoloji mühitin yaradılmasına yardım predmeti vasitə-
silə nəzarəti müntəzəm olaraq həyata keçirmək.
9. Qonşular, iş yoldaşları, tanışlar və dostlarla xeyirxah münasibətlər
saxlamaq.
10. Qanunun aliliyini qorumaq, cəmiyyət üzvlərinə və legitim hakimiy-
yətə hörmətlə yanaşmaq, dövlət simvollarına hörmət etmək.
İdealda hər bir ailənin əxlaq kodeksi yalnız ailənin deyil, həm də milli
və ümumbəşəri mədəni dəyərləri əks etdirməli və özündə bəşəriyyətin və-
tənpərvərlik və humanizm ideallarını birləşdirməlidir.
Ər-arvadın qarşılıqlı münasibətlər
mədəniyyəti haqqında
Uşaqların tərbiyəsi üçün ər-arvadın ailədəki davranışı başlıca əhəmiyyətə
malikdir. Ailə xoşbəxtliyi və nigahın davamlılığının mühüm şərti, ər-arvadın
mədəni və psixoloji uyğunluğu, bir-birilərinin xarakterini bilmə, qarşılıqlı an-
laşma, məhəbbət, ər-arvad arasında mənəvi münasibətləri tənzimləyən yüksək
ünsiyyət mədəniyyətidir. Ailədə hər şey qarşılıqlı münasibət üzərində qurulur.
Ailədə psixoloji mühit ondan asılıdır. İnsan hisslərinin və münasibətlərinin har-
moniyası ailə xoşbəxtliyinin əsası olduğu halda, eyni zamanda mədəni uyğun-
suzluq ailədə anlaşılmazlığa, ixtilaflara, bəzən isə onun dağılmasına səbəb
olur.
68
Münasibətlər bayram əhval-ruhiyyəsi daşımalı, məhəbbət, qarşılıqlı hör-
mət, inam, dostluq üzərində qurulmalı, soyuqluqdan və əsəbilikdən azad olma-
lıdır. Pozitiv ailə etikasını nümayiş etdirən diqqət, qayğı, razılıq və qarşılıqlı
yardım olmadan ər-arvad məhəbbətini və qarşılıqlı bağlılığını təsəvvür etmək
çətindir. Qolbax deyirdi ki, ətfafındakıların bağlılığını, məhəbbətini və hörmə-
tini, köməyini özünün mənəvi münasibəti, onların rifahı haqqında öz qayğısı
ilə qazanmaq lazımdır. Ər-arvadın yüksək mədəniyyəti, birmənalı qiymətlən-
dirmənin çətin olduğu məhəbbət və qısqanclıq kimi ikili, ambivalent kateqori-
yaları tənzimləməyə imkan verir.
68
Fransız yazıçısı Andre Morua qeyd edir ki, “hər kəs əmindir ki, başqaları onu mühakimə
edərkən, səhv edirlər, və özü başqalarını mühakimə edərkən, səhv etmir”.