320
duvarlarına bordürler çizilmiş olmalıdır. Bu bant ve örgü bordürü izlemelerinden yola
çıkılarak ikonografik açıdan da tüm bu sahneler bir bütünlük göstermektedir.
ncelemiş olduğumuz resim örnekleri Gordion Boyalı Ev hariç mezar yapılarına ait
olması nedeniyle resimler ölüm ikonografisiyle ilgilidir. Resimlerde işlenen bazı
konular direkt olarak prosession, ekphora ve prothesis gibi cenaze törenleriyle
ilişkilidir. Akhaemenid Dönem mezar stelleri üzerinde de gördüğümüz kline (Cenaze
Ziyafeti), savaş ve av sahneleri de resimlerin konuları içersinde yer almaktadır. Bu
konulardan farklı olarak Kızılbel’de mitolojik sahneler ve spor karşılaşmaları
resmedilmiştir.
En yoğun prosession sahnelerini Kızılbel’de bulmaktayız. Bu mezar odasının kuzey
duvarının II., IV. ve V. frizlerinde prosession sahneleri yer almaktadır (Lev. 12: a).
Doğu duvarının IV. frizindeki hoplitlerden oluşan prosession, kuzey duvarı V. frizden
başlayan prosessionun devamıdır. Burada kuzey duvarının V. frizinde sola doğru giden
atlılar bulunmaktadır.
Kuzey duvarının II. frizinde kadın ve erkeklerden oluşan sola hareket halinde bir
prosession yer almaktadır (Lev. 14: a). Bu sahnede yer alan mavi erkek figürleri
tarafından bazı objeler taşındığı kesindir (Lev. 14: b, c). Prosession sol başta oturan bir
kadın figürüyle son bulmaktadır (Lev. 16: a, b). Kuzey duvarının I. frizinde yer alan
gemi yolculuğu sahnesini (Lev. 12: a; 13: a) mezar sahibinin gemi ile ayrıldığı şeklinde
yorumlarsak, II. frizdeki prosessionun ölüyü uğurlamak üzere gerçekleştirildiğini
söylemek kısmen doğru bir yorum olacaktır. Bu bağlamda oturan kadın ölünün bir
yakınını, olasılıkla da karısını simgelemektedir.
Kızılbel II. frizinde olduğu gibi Harta resimlerinden ele geçen iki figür (Lev. 3: a, b)
duruşları, ellerinde kumaş taşımaları bir prosessionda olduklarını göstermektedir.
Ayrıca bu mezara atfedilen Pers giyimli bir erkek figürü önünde ilerleyen at figürü ile
bu prosessionun bir parçası olmalıdır (Lev. 3: c). Ellerinde katlı kumaşlar taşıyan
321
figürlerden oluşan prosession sahnelerinin en yakın benzeri Persepolis Apadana
kabartmalarında yer almaktadır.
598
Burada halk, krala çeşitli hediyeler getirmektedir.
Gordion Boyalı Ev’den prosession sahnesinde olabilecek kadın ve erkek figürlerine ait
resim parçaları (Lev. 38: a, b) ele geçmiştir. Buradan bir kadına ait parçalar
birleştirilebilmiştir. Figür burada sağ elini, dudaklarına değmeyecek şekilde ağzına
yaklaştırmış şekildedir. Bu poz Persepolis Apadana kabartmalarında gördüğümüz üzere
kral veya önemli kişiye yaklaşırken, konuşmadan önceki saygılı sessizliği ifade
etmektedir.
599
Aktepe’nin iki duvarında taş klineye doğru dönük, ellerinde mersin dalı
600
tutar şekilde
yer alan iki figür prothesis sahnesini canlandırmaktadır (Lev. 4: b; 5: a, b, c). Ölüyü
kutsamak için ölünün başı üzerine dal uzatmak ve yatağının yanına dal bırakmak bir
prothesis geleneğidir. Dal uzatma hareketinin sinekleri uzaklaştırmak amacıyla
yapılmaya başlandığı ve daha sonra bir tören niteliği kazandığı kabul edilir.
601
Harta mezar odasının duvarlarındaki resimlerin yerinden koparılıp götürülmesinden
önce görebilen kişilerin beyanına göre
602
burada ekphora sahnesi yer almakta idi.
Karaburun II’nin güney duvarında (Lev. 34: a, b) ve Tatarlı doğu duvarı birinci kalas
üzerinde (Lev. 43: b) betimlenmiş olan sahnelerin ekphora sahnesi olduğu kesindir.
Aynı konuyu Pers etkili steller
603
üzerinde, Ksanthos G Heroonu’nda
604
ve Ağlayan
Kadınlar Lahdinde
605
görmekteyiz. Ekphora konusunun işlendiği yerlerin tümü de
mezar kültü ile ilişkilidir. Burada cenazenin mezara götürülüşü canlandırılmıştır.
Karaburun (Lev. 35: b) ve Tatarlı (Lev. 43: d) ekphora sahnelerinde prosessionun
ortasında tahtlı araba içersinde oturan sakallı figür yer almaktadır. Ancak cenaze
598
Schmidt 1953, pl. 35, 37.
599
Gerschevitch 1985, 271.
600
Bu dal Özgen tarafından zeytin dalı olarak yorumlanmıştır. Ancak mersin dalı prothesiste önemli bir
yere sahiptir. Kanımızca dal çizimlerinin özellikle zeytin dalını ifaden eden bir etkisi yoktur.
601
Kurtz 1971, 64; Ahlberg 1971, 302.
602
Dedeoğlu 1996, dipnot 11.
603
Polat 1998.
604
Metzger 1963, 49 vd., pl. 38-39; Bernard 1964, 273 vd., pl. 18; Borchhardt 1968, 209; Metzger 1971,
509; Borchhardt 1976, 71-72, Taf. 31/3,5-6; Bruns - Özgan 1987, 20 vd., Taf. 1/3-4; Jacobs 1987, 50,
Taf. 12.
605
Fleischer 1983, 47 vd.
322
prosessionunun bir özeti şeklinde olan Pers etkili mezar stelleri üzerinde tahtlı araba
içerisinde oturan figürün yerine, üstü kubbe biçimli arabanın betimlendiği
görülmektedir. Kubbeli arabayı genellikle bir seyis çekmekte, arkada ise üç ya da dört
kişiden oluşan erkek ya da kadın grupları takip etmektedir. Bu kişi olasılıkla mezar
sahibinin önemli kimliğinden ötürü ekphora sahnesinde yer alarak, ölüyü
onurlandırmaktadır. Ateşlier
606
ve Polat’ın
607
öngördüğü üzere kubbeli arabanın
arkasından gelen kadın gruplarından öndeki, yukarı kaldırdığı bir eliyle arabaya
dokunmaktadır. Bu gruba Tatarlı’yı da eklemek gerekmektedir. Arabaya bu şekilde
dokunma hareketi ölüye bir saygı gösterimi olmalıdır.
608
Bu figürler cenazeye bu kadar
yakın durmaları ile olasılıkla ölü yakınlarından birini simgelemektedir.
609
Ekphora sahneleri Akhaemenid Dönem içinde Anadolu’da sık rastlanan bir konudur.
Ancak Pers geleneğinde böyle bir tören yoktur. M.Ö. 8. yüzyıldan itibaren Phryg
tümülüslerinde cenazenin bir araba içinde mezar alanına getirildiği ve bu araba ile
atların ya da öküzlerin cenaze ile birlikte gömüldükleri anlaşılmaktadır.
610
Bir Phryg
geleneği olduğu anlaşılan bu seremoninin Lydia ve Phrygia’daki Akhaemenid Dönem’e
tarihlenen tümülüslerde devam ettiği ortaya çıkmaktadır.
Mezar ikonografisinde sıklıkla karşılaştığımız kline sahneleri Kızılbel (Lev. 10: a, b) ve
Karaburun II’de de (Lev. 30: a) karşımıza çıkmaktadır. Gordion Boyalı Ev’den ele
geçen fresk parçası olasılıkla kline sahnesine aittir. Bu parça üzerinde yüzleri birbirine
yakın duran iki baş görülmektedir. Yüzlerin birbirine yakınlığı, klinede yan yana oturan
figürlerin birbirlerine yakınlığına benzemektedir. Kızılbel ve Karaburun II sahnelerinin
ortak noktası kline üzerinde tek başına uzanan giyimli ve sakallı erkek figürüdür. Her
iki resimde de klinenin yanında hizmetkarların yanı sıra bir de kadın figürü
bulunmaktadır. Kline üzerinde uzanan erkek figürleri mezar sahibini kadın figürleri ise
karısını temsil etmektedir. Karaburun II’de kline çevresindeki iki hizmetkarın elinde
606
Ateşlier, 2002, 80.
607
Polat 1998, 91, 34.
608
Dentzer 1969, 195-224.
609
Ateşlier 2002, 82.
610
Polat 1998, 233 vd.
Dostları ilə paylaş: |