Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Qeyd: şəxsiyyətin (şəxsin) öz tərkib kriteriyaları mövcud olur. Fərdin şəxsiyyətə (şəxsə) çevrilməsi üçün müəyyən
122
Məsələn, dövlətin və onun bütün strukturları cəmiyyətin əhatə olunduğu bütün sahələrdə hüquqi nizamlama həyata keçirirlər. Burada istər-istəməz, təbii olaraq
dövlətin və
onun strukturlarının təsiri məsələsi ortaya çıxır. Nəticədə istər dövlət daxilində, istərsə
də dövlətlər xaricində (beynəlxalq münasibətlərdə) düzən anlayışı meydana gəlir. Düzən özündə məsuliyyət və öhdəliklərin bölgüsü, vəzifə bölgüsü məsələsini və tabeçilik münasibətlərini ortaya çıxarır.
Cəmiyyətdə üzvlər, subyektlər-tərəflər fərdi və ya kollektiv şəkildə müxtəlif maraqlara sahib olurlar. Burada kollektiv maraqların ödənilməsi uğrunda həyata keçirilən fəaliyyət əslində fərdi maraqların (fərdin ayrıca maraqlarının) təmin edilməsinə əsaslanır. Belə ki, hər bir fərd öz marağını təmin etmək üçün başqaları ilə birləşmək məcburiyyətində qalır. Buradan da fərd sosiallaşır və ümumi cəmiyyət sistemində aparıcı elementə, tərkib komponentə çevrilir. Fərdin
cəmiyyətdə iştirakı onun şəxsiyyət kimi formalaşmasına gətirib çıxarır ki, bunun da nəticəsi fərdin sosiallaşmasına səbəb olur. (Qeyd: şəxsiyyətin (şəxsin) öz tərkib kriteriyaları mövcud olur. Fərdin şəxsiyyətə (şəxsə) çevrilməsi üçün müəyyən tələblərin olması əsas götürülür. Məsələn, fərdin şəxsiyyətə çevrilməsi üçün ilk növbədə əqli və fiziki qabiliyyətinin olması və bunun üçün müəyyən yaş dövrünə gəlib çıxması zəruri tələbdir. Bu yaş dövründə də fərd əmək qabiliyyətli hesab edilir və sosiallaşma proseslərində geniş iştiraka cəlb edilir. Müəyyən yaş dövründə cəmiyyətdə şəxslərdən əxlaq dəyərlərini qazanması tələb edilir. Bu yaş dövrlərindən başlayaraq fərdlər cəmiyyətin formalaşmasına cəlb edilirlər. Cəlb edilmə həm də yaş dövrünün ehtiyacından və tələblərindən irəli gəlir. Şəxsin hərəkətləri cəmiyyətin formalaşmasında sosial-siyasi məna 123
kəsb etməyə başlayır. Şəxs vətəndaş olur və siyasi-hüquqi imkanlar əldə edir. İnsanlar (sakinlər) öz dövlətlərində və cəmiyyətlərində fərd olaraq həm sosial, həm hüquqi, həm də siyasi subyekt kimi rol oynamağa başlayırlar. Fərd şəxsiyyətə çevrildikdə cəmiyyətdə siyasi və hüquqi status qazanır və mühüm funksiya kəsb edən tərəfə-ünsürə çevrilir. Fərd şəxs (şəxsiyyət) statusu qazandıqda cəmiyyətdə müəyyən proseslərin formalaşmasında iştirak edir, çünki söz sahibi olur və öz hərəkətləri ilə proseslərə təsir göstərə bilir). Cəmiyyət fərdin məsuliyyət və öhdəlik məsələsini ortaya qoyur. Fərd cəmiyyətin üzvünə çevrildikdə bir tərəfdən tənzimləmə obyektinə çevrilir, digər tərəfdən də tənzimləmə subyekti kimi rol oynamağa başlayır. Obyekt rolunu oynaması o deməkdir ki, hüquq normaları və qaydaları onun həyatının və fəaliyyətinin tənzimlənməsinə yönəlir, subyekt kimi rol oynadıqda isə müəyyən qurumlarda fəaliyyət göstərməklə müvafiq tənzimləmə aktı həyata keçirir. Cəmiyyət özü ictimai və siyasi maraqlar (sosial-siyasi maraqlar), ailə-məişət maraqları, bioloji maraqlar (bioloji maraqlar dedikdə, insanların bir sosial canlı varlıqlar kimi mövcudluqlarını şərtləndirən tələbatlar- maraqlar başa düşülməlidir. İnsanlar öz həyatlarını bio aləmlə, yəni canlılar aləmi ilə, müəyyən ərazini əhatə edən fauna və flora mühiti ilə bağlamaq məcburiyyətində qalırlar. Ev təsərrüfatı-həyətyanı təsərrüfat və çöl təsərrüfatı insanların tələbatlarını ödəyən əsas mənbələr rolunda çıxış edirlər. Bu kriteriyalar insanların təmiz havaya, ərzağa, ümumilikdə isə ekoloji mühitə bağlılığı ilə əlaqəlidir) ilə zəngin olan və şərti olaraq bölgüyə malik olan və rəngarəngliyi əks etdirən sahələr cəmindən ibarətdir. Ailə-məişət maraqları insanların gündəlik həyat tərzinin, fəaliyyətinin və ümumilikdə yaşam tərzinin çox hissəsini özündə cəmləşdirir. Bu sosial maraqlar baza maraqlarıdır və ictimai və
124
iqtisadi və siyasi inkişafı cəmiyyətin inkişafını şərtləndirir, cəmiyyət və dövlət inkişaf etdikcə maddi tələbat və təminat da böyüyür. Bunlarla yanaşı, insanların təbii hüquqlarının diapazonu da böyüyür. İnsanların təbii hüquqlarının sferası və məzmun tərkibi ictimai-siyasi proseslərlə birbaşa bağlıdır. Sosial, ailə-məişət və bioloji maraqlar hər bir şəxsi (fərdi) düşündürür və insanlar mənəvi (həyatın mənəvi hissəsi) maraqları üçün də bioloji və sosial-siyasi maraqlar nümayiş etdirirlər. Maraqlar iyerarxiyasında, maraqlar birliyi quruluşunda ailə-məişət və bioloji maraqlardan “bir qədər
nümayiş etdirərkən, əsas etibarilə insanların bir qrupu ortaya çıxır və proseslərin nəticəsi olaraq fəal tərəf formalaşır. Bu qrup ümumi olaraq öz marağını genişləndirir, ailə-məişət münasibətlərindən də kənara çıxarır. Həmin insanları (insan qrupunu) cəmiyyətdə baş verən proseslər düşündürür. İctimai maraqların “ondan yuxarıya” doğru genişlənən sferası isə siyasi maraqları üzə çıxarır. İctimai- siyasi şəxslərə çevrilmək üçün insanlardan təsiredici keyfiyyətlərin, istiqamətverici xüsusiyyətlərin olması tələb olunur. Siyasi maraqlar dərketmədə və reallıqda artıq dövlət anlayışını, dövlətin fəaliyyəti prinsipini ortaya gətirir və dövlət sərhədlərini də aşır. Bu sahələr arasında hüquqi münasibətləri tənzimləmək üçün dövlət tərəfindən (onun rəhbəri və hakimiyyəti tərəfindən) pilləli əhəmiyyət kəsb edən iyerarxik siyasət həyata keçirilir. Yuxarı mərhələdə, yuxarı etapda (piramidanın baş hissəsində) siyasət məzmun və nəticə etibarilə qlobal mənaya malik olur və bu mərhələnin siyasəti qlobal və mərkəzi siyasəti müəyyən edir. Qlobal siyasət şaxələnir və getdikcə strukturların sayını çoxaldır və daha çox strukturları əhatə edir. Baş mərhələ (piramidanın yuxarı hissəsi, yuxarı
onlar arasındakı əlaqələr də təkmil formada olsun və onların fəaliyyəti reallığın tələblərinə yüksək səviyyədə cavab versin. Məlumdur ki, siyasət ətraflara doğru genişlənə-genişlənə əhatələnir. Bu zaman aşağı strukturlarda siyasətin qloballığı (burada
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|