Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hakimiyyət həm də istismardan ortaya çıxan bir forma olubdur.
- Hakimiyyət, əks tərəfin mövcud olduğu anda, eləcə də öz iradəsinin tətbiqində sübut kimi ortaya çıxan qrup olub.
- olmalıdır.
131
münasibətlər və s. kimi istiqamətlər əsas ixtisaslaşmış sahələrdir. Bu da tarixən baş vermiş zəncirvari və şərtləndirici inkişaf prosesləri ilə əlaqəlidir. Cəmiyyətlərdə olan münasibətlər bağlılığı və fərqliliyi baxımından sistem xarakteri kəsb edir və müvafiq məkanlarda bir-birindən irəli gələn, şərtləndirici əsaslarla ortaya çıxan qaydalar mövcuddur və münasibətlərin formalaşması üçün mexanizmlər tətbiq edilir. İnsanların sayı artdıqca münasibət subyektlərinin (şəxslərin və şəxslər qruplarının) da sayı artır. Cəmiyyətin stratifikasiyalarının genişlənməsi prosesləri baş verir. Sayın artması da öz növbəsində maraqları həm tərkib, həm də sfera baxımından genişləndirir. Münasibətlərin yaranması tarixinə nəzər saldıqda görərik ki, münasibətlərdə daima güclü tərəflər ortaya çıxıb və onlar digərlərini idarə etmək üçün müxtəlif yollarla özlərinə haqq qazandırıblar. Güclü tərəfin özü də hərəkət fəaliyyətində, şəxslərin qabiliyyətində və istedadında seçim olaraq ortaya çıxıb. Güclü tərəf cəmiyyətdə özünə mövqe qazanıb. Bu mövqe məsələsi yenə də mövcuddur və güclü tərəfin statusunu və yerini müəyyən edir. Bu yerdə, postda güclü subyektin biri digərini əvəzləyir. Məsələn, dövlət hakimiyyətinin özü güclü tərəf və vəzifələr qrupu olaraq birdəfəlik qaydada tarixin (dövlətlərin təşəkkül tapdıqları tarixdə-bu tarix b.e.ə. IV-III minillikllər hesab edilir) hansısa bir mərhələsində yaranıb. Tunc dövründə ticarətin meydana gəlməsi dövlətlərin inkişafında böyük rol oynayıb. Bu yer (hakim olmaq yeri) tarixin trayektorik gedişində (davamında) daima güclü tərəflərə qismət olur. Güclü şəxslər hakimiyyəti leqal (demokratik quruluşlarda siyasi
keçirirlər. Hakmiyyət trayektoriyasında bir qrup şəxsi digər güclü qrup əvəz edir və bu, bir qayda olaraq ənənəyə və vərdişə çevrilibdir. Hakimiyyət uğrunda daima tərəflər arasında mübarizə gedib. Hakimiyyət uğrunda qədim dövrün mübarizələrində 132
insanların inanclarından da istifadə ediblər. Hakimiyyətin onlara allahlar tərəfindən hədiyyə olunması prinsiplərini də ortaya atıblar. Dövlət rəhbərləri (məsələn, Yaxın Şərqin qədim
adlandırıblar. Onlar özlərini hətta yerdəki
allah da
adlandırırdılar. (Məsələn, Misirdə). Öz simalarında allahı insanlara təqdim edirdilər. Güclü tərəflər gücsüzlər üzərində hakimiyyətə yiyələnməklə gücsüzlərin əməyindən də istifadə ediblər. Gücsüzlərin əməyinin məhsulunun bölüşdürülməsi üçün hakimiyyət qrupu yaranıb. Hakimiyyət həm də istismardan ortaya çıxan bir forma olubdur. Hakimiyyətdə təmsil olunanlar gücsüzlərin əməyinin mühafizəsi və yaşayış məskənlərinin qorunması üçün hərbi quruplar yaradıblar və hərbi vasitələrin, həm də şəxsi heyyətin, saxlanılması məqsədilə gücsüzlərdən vergilər tələb ediblər. Bu yolla onlar
çevriliblər. Hakimiyyətlər ta qədimdən insanlar arasında münasibətləri tənzimləmək üçün qayda-qanunlar yaradıblar. Qədim
Misirdə, Ön
Asiyada, İkiçayarası ölkələrdə, Yunanıstanda, Romada və digər ölkələrdə qanunlar qəbul ediblər, islahatlar həyata keçiriblər. Bütün bunlarda məqsəd cəmiyyətləri formalaşdırmaq və əks tərəf kimi öz əllərində saxlamaq olub. Hakimiyyət, əks tərəfin mövcud olduğu
siyasəti həyata keçirməklə, hakimiyyətlərini əllərində saxlamaq və hakim nüfuzlarını cəmiyyət üzərlərində saxlamaq məqsədini güdüblər. Hakimiyyət cəmiyyətə mənbə və obyekt kimi baxıbdır və insanlardan faydalanmağa çalışıbdır. Dövlət rəhbərləri həm də öz firavan həyatlarının mənbəyini öz hakimiyyətləri yolu ilə cəmiyyətlərə göstərdikləri təsirlərdən
133
əld etdikləri vasitələrdə axtarıblar və tapıblar. Mühafizəkar və adət-ənənələrə bağlı olan cəmiyyətlərdə və dövlətlərdə hakimiyyətin cəmiyyət üzərində nəzarəti, siyasəti radikallığa əsaslanıb. Radikallıq sərt qaydada qüvvə tətbiqi ilə (edamların həyata keçirilməsi, bədən üzvünün kəsilməsi, məhkəməsiz həbsxanalara atılma, mülklərin müsadirəsi, can vergilərinin və digər vergilərin qoyulması və s.) ortaya çıxıb. Dövlətlər cəmiyyətlərinə qarşı silahdan geniş istifadə ediblər, öz növbəsində dövlətlər arasında tez-tez müharibələr törədilib. Dövlət rəhbəri (burada hakim şəxs) özünün nüfuzunu müxtəlif tənzimləmə metodlarından istifadə etməklə müəyyən müddətə qoruya bilib. Dövlət rəhbərinin və idarəetmə aparatının avtoritetliyi dövlətin keyfiyyət məsələsini meydana gətirib. Yalnız nizamlı idarəetmə zamanı dövlət səmərəli və bütöv şəkildə fəaliyyət göstərə bilər. Müasir və post müasir dövlət idarəetmə rejimlərində köklü dəyişikliklər həyata keçib. Bir və ya bir neçə şəxsin yox, çoxluğun müəyyən etdiyi və hamının mənafeyinə cavab verən və hamının əməl etdiyi normaların yaradılması ümumi prinsipə çevrilib. Bu prinsiplər demokratiya rejiminin əsası olaraq hakim tərəfin əks tərəf üzərində yumşaq rejimlərini meydana gətirir. Eyni zamanda sakinlərin tərəfi ilə hakim tərəf arasında kompromisli (razılığın əks olunduğu variantlar) variantları ortaya çıxarır. Müasir və postmüasir tələblər cəmiyyətlərin özündə təbəqlər arasında, eləcə də cəmiyyətlə dövlət arasındakı münasibətlərin tarazlı əsaslarla inkişafını meydana gətirir. Vahid normalar insan huquqları üzrə humanist prinsiplərlə siyasətin yayılmasını, əhatələnməsini təmin edir.
Tənzimlənmədə sadələşdirmə, asanlaşdırma prinsipləri tətbiq edilir və bürokratik aparat hüquqları təmin edən vasitəyə çevrilir. Təbii ki, bu proseslərin yuxarı səviyyəsi (müqayisədə) yüksək maariflənmiş və inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə ortaya çıxmış olur. Yüksək tənzimləmə tərəflərdə yüksək dərketməyə və
maddi maraqların təmin edilməsinə əsaslanır. Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|