Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
müharibələr meydana gəlir. Digər tərəfdən də qeyd etmək
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
155
müharibələr meydana gəlir. Digər tərəfdən də qeyd etmək olar ki, dövlətlər yalnız beynəlxalq hüququn əsas norma və prinsiplərinin imkan verdiyi məsələlər üzrə (yəni ədalətli şə kildə- nəticə etibarilə sülhün mövcudluğunu təmin edən istiqamətlər üzrə) beynəlxalq münasibətlərə qoşula bilərlər. Məsələn, dövlətlər beynəlxalq səviyyədə terrorla və digər transmilli-kütləvi və mütəşəkkil cinayətkarlıqla birgə mübarizənın həyata keçirilməsində, kütləvi qırğın silahlarının istehsalının məhdudlaşdırılması və qadağan edilməsi, tətbiq edilməsinin qadağan edilməsi və s. bu kimi bəşəri əhəmiyyət kəsb edən qlobal məsələlərdə əməkdaşlığa dair sənədlər imzalaya və icrasını həyata keçirə bilərlər. Dövlətlər beynəlxalq hüququn hamılıqla qəbul olunmuş ə sas prinsipləri ilə qadağan edilən və bu qadağaları öhdəliklə öz üzərlərinə götürdükləri sahələr üzrə də beynəlxalq münasibətlərə girə bilməzlər, sənədləri qəbul edə bilməzlər və icrasını həyata keçirə bilməzlər. Məsələn, nüvə silahlarının və hissələrinin istehsalı və ticarəti ilə bağlı qarşılıqlı yardım və əməkdaşlıq haqqında sənəd imzalaya bilməzlər; əgər, bu dövlətlər beynəlxalq şərtləri qəbul ediblərsə,-yəni əvvəlcə qəbul edilən beynəlxalq sənədə qoşulublarsa. Başqa tərəfdən də, dövlətlər öz daxillərində vətəndaşlarının mənafelərinin ziddinə olaraq, onların hüquqlarını pozan sənədlər imzalaya və icrasını yerinə yetirə bilməzlər. İki və ya da çoxlu sayda dövlət insanlığa, bəşəriyyətə qarşı təhlükə ola bilən istənilən sənədi hazırlaya, qəbul edə və icarsını təmin edə bilməz. Belə halda dövlətlərin, eləcə də vəzifəli-səlahiyyətli və aidiyytaı şə xslərin beynəlxalq səviyyədə, beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi ortaya çıxa bilər. Sadalanan müvafiq hallar beynəlxalq hüquqa ziddir və dövlətlərin məsuliyyətini əmələ gətirir. Bunun əksinə olaraq isə, dövlətlər öz aralarında üçüncü tərəfin işğalından, təcavüzündən birgə qorunmaq və gücləri 156
birləşdirmək məqsədilə sənədlər imzalaya bilərlər. Beynəlxalq təşkilatları-birlikləri, qrupları, komissiyaları yarada bilərlər. Beynəlxalq konfransları-forumları təşkil edə bilərlər. Məsələn, iki dövlət arasında hərbi- təhlükəsizlik sahəsində birgə müdafiə olunmaq üçün strateji sənəd imzalana bilər. Eləcə də beynəlxalq səviyyədə humanitar forumlar təşkil edilə bilər. Ümumiyyətlə, beynəlxalq münasibətlərdə tərəfləri qane edən və ümumilikdə heç bir tərəfin (dövlət və ya da ittifaq) mənafeyinə zidd olmayan hərəkətlərin, sənədlərin sayı nə qədər çox olarsa, münasibətlər sferası bir o qədər zəngin olar və inkişaf üçün müvafiq elementlərin sayı da çox olar. Müasir beynəlxalq münasibətlər baza ədalət normaları üzərində qurulan və daima genişlənən bir sferadır. Beynəlxalq hüquq fəaliyyəti bir tərəfdən mövcud olan sənədlərin icra edilməsi ilə zəngindir. Digər tərəfdən də daima yeni sənədlərin qəbulu hesabına genişlənir. Mövcud olan və icrasına əməl olunan sənədlər beynəlxalq hüququn genişlənməsi üçün model, formula rolunu oynayır. Bundan da digər sənədlər ortaya çıxır. Beynəlxalq hüququn genişlənməsi prosesləri hal-hazırda daxili məzmun etibarilə davam etməkdədir. Əvvəlcə qəbul edilmiş və əməl olunma vərdişlərini yaradan sənədlər yeni qəbul edilən sənədlər üçün nümunələr, baza prototiplər rolunu oynayır. Beynəlxalq hüquq baza prinsiplərə müvafiq olaraq şəbəkəli ə saslarla böyümək xassələrinə malik olur. Dövlət ümumi iştirakını həm də ayrı-ayrı sahələrdə həyata keçirdiyi siyasətlə əlaqələndirir. Bu da dövlətin konkret maraqlarını formalaşdırır. Məsələn, dövlətin konvensiyalara qoşulması
ikitərəfli qaydada hər hansısa bir sahədə sənədlər qəbul etməsi ümumi və konkret maraqların təmin edilməsi istəyindən irəli gəlir.
157
Geosiyasət düşüncələrdə, təsəvvürlərdə eninə (ətarflara yayılma), dünya düzəni (burada həm də beynəlxalq münasibətlər düzəni) isə vahid bir forma daxilində aşağıdan yuxarıya, eləcə də əks istiqamətə doğru hərəkətlərdə başa düşülə bilən bir anlayışdır. Geosiyasət iki və ya çoxlu sayda dövlət arasında daxili məzmun etibarilə, həmçinin forma baxımından idarəçiliyi meydana gətirir. İdarəçilik də geosiyasəti yaradır. İdarəçilik sahəsində dövlətin canlı qurum kimi bütün orqanları hərəkətdə olur. (Burada idarəçilik
özü ilə geosiyasi maraqları formalaşdıran elementləri daşıyır. Məsələn, xarici sərmayələr təsir vasitələri baxımından tərəflər arasında elə bir dövlətin digər dövlət üzərində müəyyən qədər idarəçiliyini yaradır. Bununla yanaşı, nəzrə almaq lazımdır ki, iqtisadi, siyasi maraqları qorumaq üçün bir dövlətin digər dövlətdəki hərbi bazaları da idarəçilik və geosiyasət elementləridir. Burada həm geosiyasət, həm də idarəetmə daxili bütövlük, vahidlik yaradaraq dünya düzənini meydana gətirir. Dünya düzəni dünyanın ayrı-ayrı regionları üzrə (burada məkan, geosiyasət) vahid kompleksi təşkil edən bir bütövə və onun tərkibi olan yarımbütövə çevrilir. Bütöv və yarımbütövlər də sistemlər olaraq idarəçiliklə formalaşır.
üçün xarici siyasət fəaliyyətindən-beynəlxalq münasibətlərdən- coğrafi regionlar üzrə beynəlxalq münasibətlər yaratmaq üçün müəyyən hərəkətlərdən. Xarici siyasət həm dövləti digər dövlətdən qorumaq üçün həyata keçirilir, həm də dövlətin daxili ehtiyaclarını ödəmək məqsədilə reallaşdırılır. Bu iki Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|