Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (məsələn, idxal-ixrac ə məliyyatlarından tutulan dövlət rüsumları-gömrük vergisi
- (məsələn, əhalidən yığılan
146
köməkçi mərkəzlər meydana gəlir. Baza mərkəzlər öz piramida xəttində siyasət müəyyənedici funksiya yerinə yetirirlər, köməkçi mərkəzlər isə həmin siyasətin icrası ilə məşğul olurlar. Proseslər də buna uyğun olaraq həyata keçirilir. Baza və köməkçi proseslər mövcud olur. Baza proseslər şaxələndikcə öz böyük tərkibini azaldır, kəmiyyətini isə ayrı- ayrı trayektoriyalar hesabına çoxaldır. Parçalanmalardan formalaşan cəm isə böyüyür. Bu, əsasən strukturlar arasında funksiya bölgüsü mənasını verir. Piramidal struktur siyasətin müəyyən edilməsi və icrası ilə xarakterizə edilən hərəkətlər cəmindən ibarətdir. Burada hərəkətlər şərtləndirici əhəmiyyət kəsb edir. Bir hərəkət digəri üçün həm şərtləndirici rolu oynayır, həm də başlanğıca çevrilir. Bir addım atıldıqda digəri də atılmalı olur və yeni məzmun ortaya çıxır. Buradan da nizam qaydalarının tətbiqi prosesləri təbii olaraq formalaşır. Buradan da belə bir prinsip üzə çıxır ki, siyasətin sistem mahiyyət kəsb edən bütün tərəfləri nizamlama ilə həyata keçirilir. Nizamsız siyasət xaotik vəziyyətdir ki, bu da destruksiya nəticələrini verir. Dinamik inkişaf, sülh, sabitlik əsas etibarilə nizamlama ilə bağlıdır ki, nizamlama proseslərində də
elementlər müəyyən
qanunuyğunluqlarla hərəkət vəziyyətinə gətirilirlər. Nəticəsi isə səmərəli və faydaverci olur. 1
Mərkəzlərarası əlaqələr və bağlılıq dövlət siyasətinin şəbəkəli sahələrini meydana gətirir. Mərkəzlərarası əlaqələr və bağlılıq dövlət siyasətinin vahidliyini və bütöv məzmununu formalaşdırır. Dövlət məhz öz əraziləri çərçivəsində və ərazilərindən kənardan struktur əhəmiyyət kəsb edən siyasətlə özünü bütöv halda təsdiq etmiş olur. Dövlət siyasətinin (həm daxildə, həm də xaricdə) başdan yanlara doğru paylanması
1 Siyasət mərkəzlərinin formalaşması və piramidal strukturların yaradılmasının nəzəri əsaslarına dair həmçinin baxmaq olar.- Nəsibov E.M. “Siyasətin tərkib hissələrinin hərəkət xüsusiyyətləri”, Bakı-“Elm və Təhsil”- 2010. 116 s.
147
nəticəsində dövlətin həm ümumi, həm də xüsusi tənzimləmə funksiyası formalaşır. Burada həm universallıq, həm də partikulyarlıq meydana gəlir. Dövlətin ümumi tənzimləmə funksiyasına normaların yaradılması və icrası ilə meydana gələn tələb və icradan, ümumi və xüsusi nəzarətdən, ümumi və xüsusi müşahidədən və s. kimi ibarət olan aktları aid etmək olar. Dövlətin konstitusiyası əsas universal tənzimləmə vasitəsidir. Qanunlar da (məsələn, seçki məcəlləsi, cinayət məcəlləsi, torpaq məcəlləsi və s.) aidiyyatı sahələr üzrə universal əhəmiyyət kəsb edir. Lakin burada həm də xüsusilik var. Bu qanunlar xüsusi hallara tətbiq edilir və özündə konkretliliyi əks etdirir. Dövlət hakimiyyəti ümumi və xüsusi hallarda həm konkret müşahidə (konkret hallar üzrə), həm də ümumi müşahidə həyata keçirir, qanunvericilik aktlarının icrasının vəziyyətini yoxlayır. Bu,
dövlətin nəzarət funksiyasıdır. Dövlət bu tənzimləmə funksiyasını özünün ayrı- ayrı sahələr və mərkəzlər üzrə təşkil etdiyi idarəetmə aparatları vasitəsilə yerinə yetirir. Hesab etmək olar ki, dövlətin ayrı-ayrı idarəetmə aparatları şəbəkəsi ümumi aspektdə universaldır, ayrı-ayrı tənzimləmə məsələlərində isə xüsusidir, konkretdir, fərdidir. Bu da onların üzərlərinə düşən funksiyalarla bağlıdır. Dövlətin idarəetmə aparatlarının ayrı- ayrı
istiqamətlər üzrə
təşkil edilməsi hakmiyyətin bölüşdürülməsi prinsipindən ortaya çıxır. Tədqiqatçı Şahin Əliyev yazır: “Hakimiyyətin bölüşdürülməsi konsepsiyası dövlət hakimiyyəti quruluşunun əsası kimi çox mühüm yer tutur və dünya ölkələrinin əksəriyyətində dövlət hakimiyyətinin təşkilinin prinsiplərini müəyyən edir. Hələ keçmiş dövrlərin mütəfəkkirləri (Aristotel, Paduyalı Mərsili, C. Lokk və b.) deyirdilər ki, dövlətin fəaliyyəti yekcins deyildir və bir neçə fəaliyyət növünü- qanunvericilik fəaliyyətini, qanunların icrasını, ədalət mühakiməsini özündə birləşdirir. Dövlətin müxtəlif orqanları onun fəaliyyətinin bu və ya digər növünün yerinə yetirilməsi üzrə ixtisaslaşır. Bu ideyalara əsaslanaraq XVIII əsrin fransız filosofu və tarixçisi Ş.Monteskye “hakimiyyətin 148
bölüşdürülməsi” nəzəriyyəsini yaratmış və bu da klassik nəzəriyyə kimi qəbul edilmişdir. Onun fikrincə, düzgün qurulmuş dövlətdə vahid hakimiyyət ola bilməz, əksinə bir- birindən asılı olmayan üç hakimiyyət-qanunverici hakimiyyət, icra hakimiyyəti və məhkəmə hakimiyyəti olmalıdır. Bu hakimiyyət növlərinin bir orqanın və ya şəxsin əlində hər hansı bir şəkildə birləşdirilməsi mütləq mənafeyin unudulmasına, sui-istifadə təzahürlərinə aparıb çıxarır və şəxsiyyətin siyasi azadlığı ilə bir araya sığmır. Qanunverici və icra hakimiyyətinin bir əldə birləşməsi qanunun aliliyini pozur.” 1 Dövlətin siyasət mərkəzlərinin mahiyyəti əsasən idarəetmə zamanı üzə çıxır ki, bu idarəetmə də elə məhz sistemli tənzimləmədir və mərkəzin sistemli fəaliyyətidir. Qeyd edildiyi kimi, dövlət məkanlar və obyektlər üzrə öz siyasətini siyasəti yaradan və siyasəti icra edən mərkəzlərin köməyi ilə həyata keçirir. Bu mərkəzlər (mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti və yerli
yeni əlaqələr məzmununu ortaya çıxarmaqla dövləti təmsil edərək, dövlətin yerli və ixtisaslaşmış siyasətini təmin edirlər. Siyasətin müəyyən edilməsi (normativ aktlardan ibarət olan sənədlərin hazırlanması, qəbulu və təsdiqi) və icrası elə dövlətin əsas iki baza funksiyasıdır. Bu funksiyaların özləri də şəbəkə xarakterinə malik olur və iki baza funksiyası arasında həm də keçiciliyi yaradır və asılılıq formalaşır. Məsələn, dövlət bir tərəfdən ayrı-ayrı sahələr üzrə (məsələn, idxal-ixrac
tərəfdən də ümumi məsələlər üzrə (məsələn, əhalidən yığılan ümumi gəlir vergisi haqqında qanunlar; ümumvətandaş pasportlarının verilməsi haqqında qanunvericilik aktları, hər kəsə müəyyən yaş dövründən etibarən şəxsiyyət vəsiqəsinin
1 Əliyev Ş. Prezidentlik institutu. Dərs vəsaiti. Bakı.-Bakı Universiteti nəşriyyatı, 1994., səh. 3. Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|