Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
məsələlərdə birbaşa və dolayyı məzmun etibarilə gizli olur
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Dövlətin etik davranış nümayiş etdirməsi
- Dövlətin xarici siyasətinin ə dalətli məzmunu onu beynəlxalq münasibətlərin ədalətli
- (mondializmini) formalaşdıra bilir).
163
məsələlərdə birbaşa və dolayyı məzmun etibarilə gizli olur. Münasibət dövlətin xarici siyasət fəaliyyətinin istiqamətlərini və sahələrini, eləcə də idarəçilik baxımından iyerarxik prinsiplərini müəyyən edir). Beynəlxalq münasibət dedikdə, həm regional, həm də qlobal miqyasda iki və ya çoxlu sayda dövlət arasında yaradılan ikitərəfli və çoxtərəfli münasibət başa düşülür. Münasibətlər həm əlaqələr üzərində qurulur (əlaqələrin obyekti və predmeti həm də münasibətlərin obyekt və predmeti olur. Əlaqələr münasibətlərlə qurulur), həm də əlaqələrin meydana
gəlməsini şərtləndirir. Beynəlxalq münasibətlər dövlətin xarici siyasətinin istiqamətlərinə də təsir göstərir. Belə ki, dövlət beynəlxalq münasibətlərə qoşularkən, onun dünya üzrə (burada coğrafi məkan və məkanda təcəsüm olunan maddi və material resurslar üzərində) maraqları meydana gəlir ki, bu maraqlar da xarici fəaliyyətin istiqamətləndirilməsinə öz müsbət təsirlərini göstərir. Təsirlər mənfi də ola bilər. Belə ki, dövlət beynəlxalq münasibətlərə qoşulanda öz fəaliyyətini çərçivələrə salmış və müəyyən qaydalara tabe etdirilmiş formada həyata keçirir ki, bu da dövlətin hərəkətlərini məhdudlaşdırır. Bunu da tam mənfi hal kimi qəbul etmək olmaz. Belə ki, beynəlxalq münasibətlər bir arena və mühit səhnəsi baxımından normalarla tənzimləndikdə, təkmil və faydalı olur. Beynəlxalq münasibətlər nizama tabe olduqda onun iştirakçısı olan dövlət özünü məhdudlaşdıra bilir və hərəkətlərinə fikir verir və məhəl qoyur. Bu baxımdan da beynəlxalq münasibətlər dövlətlərin hərəkətlərinin hüdudunu müəyyən edən və normalarla tənzimlənən vahid bir kompleks arenasıdır. Mövcud beynəlxalq münasibətlərdə əksər dövlətlər bir-birilərinə qarşı münasibətlərdə özlərini idealizmə müvafiq olaraq ədalətli göstərirlər və etikalı şəkildə davranış nümayiş etdirirlər,-həm də ona görə ki, özündən də ehtiyat edirlər və digər subyektləri özünə qarşı qaldırmaq istəmirlər. Dövlətlər həm qlobal miqyasda, həm də fərdi –lokal-regional miqyasda qarşıdurmalardan çəkinirlər. Güclü silahların olması və geniş
164
yayılması da onlara bu addımı atmağa vadar edir. Dövlətlər eyni zamanda müharibələrdən çəkinirlər və öz mövcudluqlarını itirməkdən ehtiyatlanırlar. Daxili sabitsizliyin yaranmasından da ehtiyat edirlər. (Dövlətin etik davranış nümayiş etdirməsi ilə bağlı onu da əlavə etmək olar ki, bu məsələdə dövlət bir növ özünü tərbiyəli, əxlaqlı aparır. Dövlətin tərbiyəsi ədaləti özündə əks etdirən normalara yüksək səviyyədə əməl etməklə müəyyən edilə bilər. Burada yüksək səviyyə dedikdə, bir dövlətin başqalarına nisbətən idealizm əsaslı normalara əməl etməsi halı qəbul edilməlidir. Əməl nisbidir və ümumiyyətlə isə yaxşı əməlin lap son həddi yoxdur. Dövlətin xarici siyasətinin ə dalətli məzmunu onu beynəlxalq münasibətlərin ədalətli davranan üzvünə çevirir. Ədalətli davranma müsbət hal olaraq, öz növbəsində dövlətin digər dövlətdə maraqlarını təmin edən əsasa çevrilə bilir. Dövlət yaxşı yollarla,-müsbət kriteriyalarla, prinsiplərlə, metodlarla,- başqa dövlətlə yaxınlıq edir və özünü müdafiə edə bilir, inkişafa məruz qalır. Dövlətin geosiyasi gücü həm əlində olan vasitələrdən asılı olur, həm də həmin vasitələrin düzgün və yumşaq formada istifadəsindən meydana gəlir. Məsələn, ABŞ maliyyə resurslarından və humanitar vasitələrdən istifadə edərək özünün dünya üzrə hakimiyyətini-dünya idarəetməsini (mondializmini) formalaşdıra bilir). Məsələn, dövlətlər BMT Nizamnaməsinə müvafiq olaraq ikitərəfli və çoxtərəfli əsaslarla əlaqələr qururlar, münasibətlər yaradırlar. Beynəlxalq konvensiyalar, sazişlər qəbul edirlər və açıq (hər bir dövlətin qoşulduğu sənəd) və qapalı (məhdud sayda dövlətlərin qoşulduğu sənədlər) sənədlərə qoşulurlar. Vyana
konvensiyasına uyğun olaraq diplomatik əlaqələr qururlar. Beynəlxalq dəniz hüququ; beynəlxalq hava hüququ; beynəlxalq kosmos hüququ və s. kimi ümumi maraqların əks olunduğu hüquqi tənzimləmə sahələri yaradırlar və kofranslar təşkil edirlər, konvensiyalar tərtib edirlər və müvafiq sənədlərə qoşulurlar. Beynəlxalq sənədləri öz daxili qanunvericiliklərində 165
tətbiq edirlər. Bu hərəkətlər dövlətin beynəlxalq münasibətlərini yaradan xarici siyasətini nizamlamağa məcbur edir, vadar edir, bir növ dövlət öz hərəkətlərini riyazi ölçmələrə tabe edir. Dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərə qoşulmaları onların xarici siyasət aktlarında ölçmələri, bu baxımdan da normativləri şərtləndirir. Beynəlxalq siyasət beynəlxalq təşkilatlar vasitəsilə, eləcə də dövlətlər arasında ikitərəfli və çoxtərəfli formatda həyata keçirilir. Başqa sözlə, münasibəti yaradan xarici siyasət fəaliyyəti, o cümlədən xarici siyasətə təkan verən münasibətlər yaratmaq zərurəti dövlətləri normalara tabe olmağa vadar edir. Beynəlxalq siyasət hüquq qaydalarını və institutları ixtisarlaşdıra (məhdudlaşdıra) bilməz. Beynəlxalq siyasət əsasən, belə qaydalar çərçivəsində və bu cürə institutların istrumentariləri vastəsilə həyata keçirilir. 1 Dövlətlər, xüsusilə böyük dövlətlər, müəyyən anlarda öz maraqlarından iərli gələrək, həm daxili siyasətdə, həm də beynəlxalq münasibətlərdə hüquq qaydalarından da kənara çıxa bilirlər.
Amerika siyasəti dövlət səviyyəsində Amerika konstitusiyası, federal qanunlar və federal hökumətin agentlikləri ilə eyniliyi təşkil edir”. 2 Təbii ki, dövlət marağı öz coğrafi məkanında sonsuzdur və daxilən genişlənməyə məruz qalır. Bu baxımdan da marağın məkanlar üzrə təmin edilməsinin uzun trayektoriyası dövlətin gücündən asılıdır. Dövlətin gücünü şərtləndirən elementlərin düzgün və səmərəli istiqamətlər üzrə hərəkətə gətirilməsi də məhz dövlətin geosiyasi gücünü müəyyən edir və xassələndirir. Bu baxımdan, burada əsas məsələ həm də ondan ibarət olur ki, dövlət öz geosiyasi gücünü artırmaq üçün əlindəki vasitələrdən
1 Hans J. Morgenthau, Kenneth W. Thompson. Politics among nations: the struggle for power and peace. Brief Edition. 1993.R.R. Donneley&Sons Company. ISBN 0-07-043306-2, səh. 18. 2 Yenə orada, səh. 18. Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|