Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “hər bir dövlətin öz payı”
- Beynəlxalq münasibətlər
166
daxildə və xaricdə səmərəli şəkildə istifadə etmək imkanlarına malik ola bilsin. Dövlətin xarici
siyasət marağı
onun beynəlxalq münasibətlərdə olan marağını formalaşdırır. Bununla yanaşı, beynəlxalq münasibətlərdə iştirak edərkən dövlətin təbii olaraq maraqları da formalaşır və dövlət öz marağını təmin etmək üçün hüquq (burada səlahiyyət, ixtiyar) əldə edir. Digər tərəfdən də məhdudlaşdırma (səlahiyyətlərin bir qədər məhdudlaşdırılması) prosesləri həyata keçirilir. Məsələn, Dəniz hüququ üzrə BMT-nin III Konfransında qəbul edilən Konvensiyaya müvafiq olaraq
Arxipelaq dövlətlərinin (İndoneziya, Filippin, Fici, Baham adaları, Yaşıl Burun adaları və s.) suverenlikləri arxipelaq sularına, habelə onların dibinə və təkinə, eləcə də onların təbii ehtiyatlarına şamil edilir. Böyük dövlətlərin gəmiləri arxipelaq sularından maneəsiz keçmək hüququna malikdir. Hesab etmək olar ki, bu məsələdə hüquqlar məhdudlaşır. Eləcə də BMT Təhlükəsizlik Şurası özünün 13 oktyabr 1956-cı il qətnaməsi ilə Misirin Süveyş kanalı üzərində suverenliyini təsdiq etdi və “bütün bayraqlı gəmilərin kanaldan keçməsi əsasında” Misirin kanalı istismar etmək hüququnu tanıdı. Kanal milliləşdirildikdən sonra Misir hökuməti təsdiq etdi ki, o, Süveyş kanalı haqqında 1888-ci il tarixli Beynəlxalq Konvensiyanın qətnamələrinə hörmətlə yanaşacaq və riayət edəcəkdir. Misir hökuməti 25 aprel 1957-ci il tarixli bəyannaməsində özünün Süveyş kanalında “bütün ölkələr üçün azad və fasiləsiz gəmiçiliyi təmin etmək” öhdəliyini təsdiq edərək, “1888-ci il Konstantinopol sazişinin şərtlərinə və ruhuna əməl edərək” qətiyyətli olduğunu bəyan etdi. 1 Burada hesab etmək olar ki, Misirin beynəlxalq münasibətlərdə fərdi maraqları ümumi beynəlxalq mənafeyə görə məhdudlaşmalı oldu. Dövlət beynəlxalq münasibətlərə qoşulduqda həmin dövlət
beynəlxalq münasibətlərdə dövlətlərin ümumi
1 “Beynəlxalq hüquq” Azərb. dilində, R. F. Məmmədovun redaktorluğu və tərcüməçiliyi ilə. Bakı, “Qanun” nəşriyyatı, 2002, 752 s., səh.583. 167
mənafeyinə cavab vermək naminə, öz fərdi marağını məhdudlaşdırmalı olur. Məsələn, xarici limanlarda olarkən bütün gəmilər sahil dövlətin hakimiyyətinin qanunlarına və qaydalarına, habelə sərhəd, gömrük, sanitar rejimləri məsələlərinə dair sərəncamlarına riayət etməyə borcludur. Digər bir tələbə görə, əcnəbi gəmilərdəki dənizçiliyə və digər şəxslərə dair cinayət işlərinin, habelə bu gəmilərin özləri, onların heyəti və sərnişinləri ilə əlaqədar mülki işlərin həlli sahil dövlətin məhkəmə orqanlarının səlahiyyətinə aiddir. 1
Dövlətlər beynəlxalq birliyə inteqrasiya olunmaq məqsədilə öz daxili qanunvericilik aktlarını beynəlxalq sənədlərə uyğunlaşdırırlar. Burada da uyğunlaşdırma, uzlaşdırma və harmonizasiya prosesləri həyata keçirilir. Başlıca məqsəd daxili
və xarici
siyasətin-beynəlxalq münasibətlərin vahidləşməsi və bir-biri üçün əlaqələndirilməsidir. Ümumi mənafe (dövlətlərin ümumi mənafeyi) fərdi mənafedən üstün olur. Lakin fərdi mənafe ümumi mənafe tərkibində zənginləşir və daha vacib əhəmiyyət kəsb edir. Dövlət həm öz məkanında (öz sərhədləri daxilində), həm də ümumi beynəlxalq arenada fərdi (özünə aid olan) mənafeyini güdür. Burada vacib olan məsələ kimi fərdi mənafe çıxış edir. Beynəlxalq münasibətlərin iştirakçısı kimi dövlətin beynəlxalq arenada ümumi marağı olur. Məsələn, dövlətin beynəlxalq ümumi (universal) sahələrdə iştirakı onun ümumi marağıdır. Dövlət həm də xüsusi marağa sahib olur. Məsələn, nüvə silahlarına sahib olan və kosmik dövlət statusları olan dövlətlər həm ümumi, həm də xüsusi maraq nümayiş etdirirlər. Ümumi və xüsusi maraq məsələsi həm də dövlətin daxili imkanlarına xidmət etmək baxımından da önəm kəsb edir. Xüsusi maraqlar dövlətin ümumi (bütöv) maraqlarının tərkibinə aid olur. Dövlət ümumi məsələlər üzrə xarici siyasət reallaşdırır, həm də xüsusi marağın təmin edilməsini əsas götürür. Hər iki maraq sahəsi,
1 “Beynəlxalq hüquq” Azərb. dilində, R. F. Məmmədovun redaktorluğu və tərcüməçiliyi ilə. Bakı, “Qanun” nəşriyyatı, 2002, 752 s., səh.550. 168
strukturu və yarımstrukturu isə bir-birilə birbaşa və dolayı yollarla əlaqəlidir. Ümumiyyətlə, dövlətlərin hərəkətləri ilə onların gücləri arasında olan əlaqələr, bağlılıq, uyğunluq dövlətlərin maraqlarının kəmiyyətini, bu baxımdan da ərazisini müəyyən edir. Bu da dövlətlərin daxili güclərini müəyyən edən kriteriyalardan asılı olur. Fikrimizi konkret olaraq ifadə etsək, belə qənaətə gələ bilərik ki, dövlətin gücü onun beynəlxalq münasibətlərdə çəkisini yaradır ki, bu da “hər bir dövlətin öz payı” prinsipini müəyyən edir. Bunun da qəbul olunması (razılaşma) sayəsində dövlətlər arasında beynəlxalq tarazlıq yaranır. Bu baxımdan regional və qlobal səviyyədə beynəlxalq tarazlıq bərabər çəkidən yox (bu mümkün ola bilməz), hər bir dövlətin öz çəkisinə görə qarşılıqlı münasibətlərindən və münasibətlərinin nisbi və şərti bərabərliyindən meydana gəlir. Tarazlığın nisbi bərabərliyi elə gücü müəyyən edir və dövlətlər arasında güc baxımından təsnifat məsələsini zəruri edir. Beynəlxalq münasibətlərdə tarazlıq bəzi hallarda mütləq, bir çox hallarda isə nisbi və şərti əsaslara malik olur. Dövlət xarici siyasəti ilə beynəlxalq münasibətlərdə iştirak edir və iştirakın özündən də beynəlxalq münasibətlər meydana gəlir. Beynəlxalq münasibətlər bir sfera kimi bir dövlətin başqa dövlətlərin daxilindəki siyasətdə, iqtisadiyyatda, mədəniyyətdə və digər sahələrdə iştirak etmək istəyindən formalaşır. Bununla həm dövlətlər arasında sıx əlaqələr yaranır, xalqlar arasında hərtərəfli münasibətlər formalaşır, həm də bir dövlətin başqa dövlət üzərində təsirlərindən qarşılıqlı asılılıq, bağlılıq və bütövlük meydana gəlir. Beynəlxalq münasibətlərdə iştirak və fəaliyyət üçün qaydalar yaratmaq prinsipləri beynəlxalq münasibətlərin idarə olunmasını-münasibət daşıyan subyektlərin idarə olunmasını şərtləndirir. Beynəlxalq münasibətlərin idarəolunması və hər bir dövlətin qərarların hazırlanması və qəbul edilməsində iştirak hüququ beynəlxalq
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|