Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
21 B İ R İ N C İ B Ö L Ü M İ L K H Ə B S L Ə R ŞƏXSİYYƏT VƏ İSTİBDAD Əliabbas Qədimovun adı ilk dəfə professor Zəkəriyyə Mabudoğlu ’nun (Əlizadə’nin) rəhbərliyi altında hazırlana- raq nəşr edilmiş və onun həmmüəllif olduğu “Şəkidə məhəllə adları, soylar və ləqəblər” kitabında (14) çəkilib. Ümumiyyətlə, çoxillik gərgin axtarışların nəticəsində or- taya qoyulmuş və Şəkinin, adları artıq unudulmuş xeyli görkəmli övladları haqqında ilk dəfə ətraflı bilgi verən həmin çox dəyərli əsərin 278-287-ci səhifələrində Azər- baycan tarixşünaslığında ilk dəfə olaraq Ə.Qədimovun da kimliyi xalqımıza tanıdılıb. Hörmətli professor kitabda onu Vətən, xalq qeyrəti çəkdiyinə görə şər qüvvələr tərəfindən qətlə yetirilən və beləliklə, şəhidlik məqamına çatan bir vətənpərvər ziyalı kimi dəyərləndirib. “Şəkidə məhəllə adları, soylar və ləqəblər” kitabındakı məlumat AR Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin arxivindən götürülmüş istintaq sənədləri əsasında hazırlanıb. Bu sənədləri isə həmin arxivdən prof. Ədalət Tahirzadə üzə çıxarıb. Əliabbas Qədimovun şəxsiyyətiylə yaxından tanış olduqda ona dərin sayğı yaranır. Onun mübariz həyatı 22 ŞƏXSİYYƏT’in İSTİBDAD üzərində qələbəsinə gözəl örnəkdir. 1937-1938-ci illərin qurbanlarını bir daha rəhmətlə anır və inanırıq ki, bu kitab o qanlı dönəmin gerçəkliklərini sənədli şəkildə ortaya qoyacaq, hələ də Stalin, Bağırov, kommunizm xiffəti çəkənlərin nə qədər yanıldığını əyani göstərəcək. Keçmişin gerçəkliyini bilmək yeni Stalinlərin, Mircəfərlərin bir daha meydana gəlməməsi üçün olduqca vacibdir. “ANTANTAÇI” VƏ “MÜSAVATÇI” QƏDİMOV Bu başdan bildirək ki, Əliabbas Qədimov sovet dönə- mində bir neçə dəfə tutularaq dindirilib və həmin dindir- mələrin bəzi protokolları indi AR MTN arxivində sax- lanılır. İstintaq işlərində Ə.Qədimovun həyat və fəaliy- yətinin ən müxtəlif yönlərinə işıq salan bilgilər öz əksini tapıb. Əlinizdəki bu kitab MTN arxivindəki sənədlər əsasında hazırlanıb. Müəlliflər Ə.Qədimovla bağlı, demək olar ki, bütün mövcud sənədləri əldə edib və onların hamısını ruscadan ana dilimizə çevirərək ilk dəfə bütöv şəkildə oxucuların malı edib. Öncə 1921-dəki ikinci dustaqlığının sənədlərindən başlayacağıq, çünki 1920-dəki həbsinə dair protokol əldə deyil. AR MTN arxivindəki 2687 saylı (indiki PR-128 saylı) istintaq işi indiyədək başqa heç bir qaynaqda üzləşmə- diyimiz çox qiymətli faktarla zəngindir. Bir qismini ilk dəfə prof. Zəkəriyyə Əlizadə’gilin yuxarıda adı keçən 23 əsərində verdiyimiz həmin faktlar təkcə Əliabbas Qədi- movun həyatını öyrənmək baxımından deyil, həm də ümumən o dönəmin ictimai-siyasi durumuna yaxından bələd olmaq üçün çox dəyərlidir. Əliabbas Qədimovun və bir çox şəkilinin 1921-in martında həbs edilməsinə əsas yaradan sənəd 25 mart 1921-də verilmiş əməliyyat hesabatından çıxarışdır. Ora- da oxuyuruq: “Müvəkkilin 4 verdiyi məlumatdan bəlli olmuşdur ki, Gəncə vilayətinin Şəki şəhərində bir qrup ziyalının yaratdığı gizli təşkilat Antantanın, xüsusən İngiltərənin xeyrinə fəaliyyət göstərir. Bu təşkilatın başlıca məqsədi Zaqafqaziyada İngiltərə təmayülünü formalaşdırmağa nail olmaqdır. Təşkilat təmiz ağqvardiyaçı mahiyyətdədir. Bu təşkilata aşağıdakı şəxslər daxildir: 1. Məhəmmədəli Əfəndiyev (Şəki ali real məktəbinin direktor müavini) 2. Abbas 5 əfəndi (Şəki şəhərində həkim) 3. Süleyman əfəndi Şirinbəyov (sabiq zabit) 4. Zahid İbrahimxəlil oğlu (Qışlaq məktəbinin direktoru). Sonuncuların Şəki şəhərində böyük nüfuzu var. Təşkilatın mövcudluğu belə aşkarlanıb: Şəkidən gələn Türk yol[daş] Həsən Çələbi Bakıda mənim məlumat qaynağım olan şəxsin mənzilinə düşüb. Partiya mənsubiyyətimi bilmədiyi halda söhbət etdiyimiz zaman Şəkidə qonağı olduğu adamlar arasında baş verən bir müzakirə barəsində siyasət adamı kimi 4 Söhbət çekist olan əməliyyat müvəkkilindən gedir. 5 Əliabbas Qədimov nəzərdə tutulur. 24 mənə məlumat verdi. Müzakirədə iştirak edən adamların adla- rını gizli saxlamaq şərtiylə bildirdi ki, onların hamısı İngiltə- rənin Zaqafqaziyaya müdaxiləsinə tərəfdar olmaqda həmrəylik göstərdikləri halda yalnız o, İngiltərənin Şərqdə, o sıradan Türkiyədə ələ keçirdiyi mülklərin qeyri-qanuni olduğunu bildi- rərək etiraz etmişdir. Yol. Həsən Çələbi bir daha söhbət iştirak- çılarından bu məlumatı gizli saxlamağı xahiş edib. Məhz bu səbəbdən yığıncağın keçirildiyi yeri və ümumiyyətlə, yuxarıda qeyd olunan təşkilatın gizlilik qaydalarını aydınlaşdırmaq mümkün olmadı. Hazırda yol. Həsən Çələbi XI ordunun Tiflisdəki Türklərdən ibarət kommunist dəstəsinə ezam edilmişdir. İmza: Xüsusi Şöbənin rəisi Mixaylov. İnformasiya şöbəsinin rəisi Slavitski”. Əslində heç bir bir təşkilat-zad yoxdu. O zaman çekistlər özlərinin “iş gördüyünü” gözə soxmaq üçün hətta iki-üç adamın bir yerə yığışıb nə haqdasa adicə müzakirə, mübahisə aparmasını təşkilat kimi qələmə verirdilər. Bu, Fövqəladə Komissiya 6 orqanlarına çox sərfəliydi, çünki onlar bir ildə neçə əksinqilabi, antisovet təşkilatı aşkarlayıb zərərsizləşdirmək haqqında hesabat verirdilər. Təbii ki, nə qədər çox belə təşkilat üzə çıxarılsa çekistlərə o qədər çox “sağ ol” deyilirdi. Mixaylovun da yeni bir əksinqilabi təşkilatın mövcudluğunu “aşkar- laması” bu baxımdan istisna deyil. O, evdə adi ünsiyyət şəraitində bir neçə tanışın apardığı sıradan siyasi diskus- 6 Bu təşkilat Azərbaycanda daha çox “ÇK” adıyla (rusca ЧК; “Чрезвычайная комиссия” sözündən) məşhurdur. Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|